گِرَس؛ دارو یا درد؟

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، توی جنگل بود. مثل آدم‌های سرگردان دنبال گیاهی می‌گشتند که بار قبل پیدا کرده بودند. می‌گفتند گیاه مقدسی است. حرف‌هایی که می‌زدند شبیه هذیان بود. می‌گفتند ما وابسته نمی‌شویم. می‌گفتند تا لحظه پایانی عمر هم استفاده می‌کنیم. می‌گفتند فلان بازیگر را ندیده‌ای خیلی سال است مصرف می‌کند. خیلی آدم باحالی است.

آنقدر اصرار کردند که بعد از آماده شدن سه پُک پشت سر هم زدم. سنگین شده بودم، شاید هم سبک. حسابی گیج می زدم و کنترل حرکاتم از دستم خارج شده بود. همان جا روی کاناپه دراز کشیدم. روی هیچ چیز حتی جسمم تمرکز نداشتم. روانپزشک می گوید مثل سیگار است که بار اول مصرف، حالت تهوع و سردرد به فرد دست می دهد، تا زمانی که بدن تحمل کند. می گوید اگر دو، سه بار دیگر مصرف می کردی، آن وقت حشیشی می شدی!

دکتر علی مهدوی، متخصص اعصاب و روان می گوید از لحاظ تقسیم بندی روانپزشکی برای وابستگی به حشیش تعریف خاصی نشده، اما در تقسیم بندی های جدید جزو مواد اعتیادآور محسوب می شود. در برخی ایالات آمریکا مصرف آن تا دو گرم آزاد شده، اما خیلی ها با این هم مخالفند. مصرف حشیش علائم اعتیادآور دارد، اما این علائم نسبت به موادی مثل شیشه خفیف تر است.

***

چند بار که مصرف کنی می گیردت! شاید بار اول این طور بوده. جوان ها بیشتر از افراد مسن مصرف می کنند و پسرها معمولا بیشتر از دخترها، شاید به دلیل افزایش تحرک و بالا و پایین پریدن باشد. مصرف زیاد به دلیل تبلیغاتی نیست که در فیلم های هالیوودی دیده می شود، بلکه به دلیل تاثیراتی است که خود مصرف کننده بعد از مصرف در بدنش می بیند.مصرف آن بالاست شاید به این دلیل که در آن اعتیاد معنا ندارد یا مثل مواد مخدر دیگر تاثیری در ظاهر فرد نمی گذارد؛ مثل تریاک چشم ها قرمز یا دندان ها زرد نمی شود و...

در ایران، مساله گیر افتادن و جای امن برای مصرف، محدودیت هایی ایجاد می کند.هر کسی پس از مصرف فاز خودش را می گیرد؛ گوش دادن به موزیک، نقاشی کشیدن، حرف زدن، دویدن، نوشتن، خواندن و رانندگی، گاهی هم افراد دوست دارند فاز منفی بگیرند و به چیزهای منفی فکر کنند و احساساتشان تشدید می شود. حالت ناراحتی و گریه هم وجود دارد.مصرف زیاد باعث تشدید میل جنسی هم می شود. گاه بحران های روحی فرد را به سمت مصرف پیش می برد.

سعید صفاتیان، مدیرعامل موسسه دانش اعتیاد می گوید: میزان اثر این ماده در افراد مختلف به عوامل متفاوتی بستگی دارد؛ میزان ماده اثرگذار آن یا همان THC به انتظاری که فرد از ماده مصرفی پس از مصرف دارد، تجربه قبلی فرد از مصرف، محل مصرف و این که به تنهایی مصرف شده یا به طور مثال همراه با الکل بوده فرق دارد، البته شخصیت فرد و حال روحی او پیش از مصرف را در واکنش به مصرف این ماده نباید از نظر دور داشت.

وی نظرات درباره تاریخچه مصرف این مواد را متفاوت می داند؛ به مصرف حشیش در کتاب اوستا اشاره شده است. خواننده های رَپ که از آمفتامین ها برای ایجاد هیجان بیشتر استفاده می کردند، خیلی زود و در جوانی مُردند. تبلیغ مصرف حشیش به فیلم های هالیوودی هم مربوط می شود.

او علت مصرف را در سه حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی بررسی می کند؛ علل فردی می تواند به مشکلات روانی افراد ربط داشته باشد. افرادی که ضعیف هستند و قدرت مقابله با مشکلات را ندارند، فکر می کنند بهترین درمان برای از بین بردن فشارهای روانی یا هیجانات روانی مصرف مواد است. افراد افسرده ای که اختلال شخصیت دارند و مضطرب هستند نیز می توانند جزو این دسته قرار بگیرند.

***

اصرار می کردند تو هم باید مصرف کنی. می گفتند بعد از مصرف می فهمی چقدر فرق می کنی! می گفتند داروهایی را که روانپزشکت تجویز کرده کنار بگذار. آنها شیمیایی هستند. این ماده مصرفی طبیعی است. حالت را خوب می کند و مدام اصرار می کردند.دکتر مهدوی می گوید، این که حشیش یا گِرَس (علف) و... بتواند جای داروهای روانپزشکی را بگیرد، اشتباه محض است. حشیش هیچ چیز را درمان نمی کند. ممکن است نشئگی، علائم افسردگی را به صورت کوتاه مدت رفع و فرد را کمی سرحال تر کند، اما درمان نیست. در سیستم عصبی نوسان به وجود می آید، علائم افسردگی به طور موقت کاهش پیدا می کند و ترک آن دوباره افسردگی را به سراغ آدم می آورد.

او می گوید؛ درست است که ماده ای طبیعی است، تریاک هم طبیعی است! اینها توجیهاتی است که مصرف کننده ها برای مصرف خود می آورند. ضمن این که کسانی که مصرف می کنند، دوست دارند چند نفر دیگر هم با آنها همراه باشند تا راحت تر استفاده کنند.دکتر صفاتیان فراتر می رود و می گوید؛ افراد تحصیلکرده ای هستند که مصرف حشیش و مواد مخدر دارند. در کشورهای پیشرفته میزان مصرف با این که سطح آگاهی زیاد است، بالاست. هرچند اطلاعات شخص بالا است، اما باور به مضرات آن برای برخی افراد سخت است و نوعی وابستگی براثر تغییرات هورمونی در این افراد به وجود می آید.

او می گوید آنچه روانپزشک تجویز می کند، قابل کنترل است، سالم است و هزینه کمتری دارد. در ضمن عوارض آن هم کمتر است، ترک کردن آن نیز راحت تر.از نظر او خرده فرهنگ هایی در مصرف مواد مخدر وجود دارد که فرد همیشه ادعا و افتخار می کند که بیشتر از طرف مقابل مصرف کرده برخلاف تریاک.

***

دکتر روانپزشک از او پرسید دراگ مصرف می کنی؟ او گفت؛ تفریحی گاهی اوقات بله. می گوید دکتر خیلی صریح نگفت مصرف نکن شاید چون می دانست تاثیری ندارد، اما گفت یادت باشد از واقعیت دورت می کند.گذر زمان را یک جور دیگر احساس می کند. با مصرف به یک سرخوشی می رسد؛ حالت سرخوشی، حس شوخی و خنده و تمرکزی عجیب. برای این تمرکز، اصطلاح قفل کردن را به کار می برد. این که روی هر چیزی ممکن است تمرکز کنی و تمام حس و فکرت معطوف به آن شود؛ پرنده، ماه، سنگ، حرف های یک آدم دیگر و... قفل کردن، چیز خوبی نیست بهتر است فازت را عوض کنی مثلا یک موزیک خوب گوش کنی یا در تحرک باشی، مثلا بدوی.

چرا آنها که به مصرف اصرار دارند، همیشه هنرمندان و بازیگران را مثال می زنند؟ چرا دوست جوان ما پیش از اجرای کنسرتش مصرف می کند؟

دکتر مهدوی می گوید: نویسندگان و هنرمندان عاشق نوسان هستند. خیلی از نقاش ها بهترین اثرشان را موقع افسردگی کشیده اند. نوسان خلق باعث ایجاد حالاتی می شود که افراد به سمت خلق اثر هنری می روند. گاه برای ایجاد این نوسان، مواد مصرف می شود و با افزایش مصرف دیگر نمی توان آن را قطع کرد. وی می افزاید: حشیش فعالیت مغزی را بیشتر می کند. گاه گفته می شود یک نفر سال های زیادی است که مصرف می کند. عده ای یکی دو هفته مصرف می کنند، مدتی نشئگی را تجربه می کنند و مصرف دوباره لذت بیشتری به آنها می دهد. مصرف حشیش اعتماد به نفس را بالا می برد، انرژی را زیاد می کند و خستگی را از بدن دور می کند. وابسته که بشوی کم کم راه هم که بروی باید مصرف کنی.

***

ذهنش را باز می کند، به آنچه در حالت عادی با فکرکردن به آن به نتیجه نمی رسد، وقتی بعد از مصرف فکر می کند، خلاقیتش بیشتر می شود و بهتر می تواند فکر کند و به اصطلاح مُخش باز می شود و یک جور دیگر می شود، اما این فکرکردن ها گاهی مواقع کاذب هم می شود.توهم دیداری و شنیداری با هر مخدری می تواند ایجاد شود بستگی به جنس ماده مصرفی، زمان و مقدار مصرف دارد برخی با مصرف مقدار کم هم دچار توهم شده اند، اما این حالت عمومی نبوده است. احتمال دارد به شُش و کبدش آسیب وارد کند به این دلیل که مدت زمان زیادی دود و آتش را در ریه نگه می دارد.

دکتر صفاتیان، عوارض مصرف را در افراد مختلف متفاوت می داند به این دلیل که هورمون ها به یک اندازه در افراد بالا نمی روند. برخی عوارض کوتاه مدت است؛ مثل اختلال در حافظه و یادگیری؛ با مصرف این ماده مشکلی که چند ساعت پیش وجود داشته فراموش می شود. در حواس بینایی، شنوایی و لامسه اختلال ایجاد می شود. فرد در درک زمان و مکان دچار اختلال می شود؛ ممکن است هنگام رانندگی فاصله ها را درست تشخیص ندهد یا چند متر را یک قدم ببیند!

بی خیال و نترس شدن یکی دیگر از عوارض کوتاه مدت مصرف است. فردی که از اجرای زنده یک برنامه برای صدها نفر ترس دارد با مصرف این ماده به اعتماد به نفسی کاذب دست پیدا می کند. مصرف که ادامه پیدا کند، فرد به مرور قدرت تجزیه و تحلیل خود را از دست می دهد. تغییرات هورمونی، حیرانی، اختلالات اضطرابی و به هم ریختن هورمون های جنسی از دیگر عوامل بلندمدت مصرف است. مصرف به مدت طولانی باعث می شود نوعی اختلال در عملکرد رفتاری فرد در جامعه ایجاد شود. به اطرافیان حالت بی انگیزگی پیدا کند، بی تفاوت شود و برنامه ریزی بلندمدتی برای زندگی خود نداشته باشد به طوری که معادلات مهم زندگی برایش جدی نباشد.

دکتر مهدوی می گوید: مصرف این مواد می تواند عوارض جسمی و کبدی به جای بگذارد. روی مسائل جنسی هم اثر می گذارد. این که می گویند میل جنسی را افزایش می دهد به این دلیل است که محرک است و باعث تحریک میل جنسی می شود. همه مواد، چند روز اول خوب هستند، اما وقتی وابسته می شوی، فقط مصرف می کنی که سرپا باشی.مصرف طولانی مدت نوعی بی تفاوتی و هیجانات ساختگی به وجود می آورد که به مرور فرد در خودش فرو می رود؛ در جمع است، اما منفک از جمع.

آنچه فرد از مصرف این مواد عایدش می شود یکسره بد نیست. حتما چیزی به فرد می دهد که چهار، پنج هزار سال است آدم ها درگیر آن هستند. باید ببینی چه چیزی از دست می دهی؛ عوارض جسمی، اجتماعی، قاچاق آن، درگیری های قانونی و... آیا می ارزد؟ اگر همه چیز آن بد بود مگر آدم ها دیوانه بودند زمان و پولی را برای آن هزینه کنند! مثل این که پولی را بدهی و فقط کتک بخوری! آیا این عاقلانه است؟ اما آیا نشئگی یک ساعته به صدمه خوردن اعتبار فرد در خانواده و جامعه و آسیب های جسمی او می ارزد؟کسانی که از الکل به میزان زیادی استفاده می کنند بعد از مدتی کبدشان دچار مشکل می شود یا از کار می افتد یا در خانه زن و بچه شان را کتک می زنند. در واقع، اعتیاد مساوی از دست دادن کنترل است.

***

جنگل را سکوت فرا گرفته بود. وسط درخت های بلند، گیاهی تنها و غریبه به زحمت دیده می شد. گیاه در مه بود. اطراف گیاه با چند تکه چوب و سنگ علامت گذاری شده بود. علامت هایی که با اولین باد پراکنده می شدند و گیاه باز گم می شد. از دور شبیه سنگ قبر بود. بچه ها رفته بودند... .

کنجکاوها آسیب پذیرترند

در حوزه فردی، کنجکاوی هم می تواند از عوامل مصرف باشد. فرد مشتاق است بداند چطور می شود حالات خاصی به افراد پس از مصرف دست می دهد و این حالات در او چگونه است؟ تحریک می شود، مصرف می کند و پس از آن به ارزیابی مصرف خود در جمع مصرف کننده می پردازد و مورد تائید آنها هم واقع می شود. ضعف اراده در افراد و نیاموختن مهارت نه گفتن، سردرگمی و خستگی روح نیز از دیگر علل مصرف است.شخصیت های متزلزل و ناتوان در برخورد با ناکامی های زندگی که ثبات عاطفی ندارند به این معنا که براحتی می خندند و به همان راحتی گریه می کنند در مصرف مواد تحریک پذیرتر هستند. و نقطه مقابل آن شخصیت های ضداجتماعی که در محیط خانواده و جامعه خود درگیری هایی با دیگران دارند نیز جزو این دسته هستند.

حوزه خانوادگی را با این مثال می توان توضیح داد که بزهکاری بیشتر در افرادی مشاهده می شود که در خانواده های پرهرج و مرج و بی سامان رشد کرده اند، خانواده هایی که به لحاظ مالی وضع بسیار خوب یا بسیار بدی دارند و خانواده هایی که افراد در آن حریم یکدیگر را شکسته اند. سوای استثنا هایی که در این زمینه وجود دارد، افرادی که خود را فاقد استقلال در محیط خانواده می بینند نیز تزلزل پذیرتر هستند. افرادی که در این خانواده ها رشد کرده اند، مستعد و آماده پذیرش مصرف مواد در جامعه می شوند.یکی از مهم ترین علل مصرف مواد در حوزه اجتماعی در دسترس بودن آن است که البته به شرایط جغرافیایی و محل زندگی فرد هم بستگی دارد. عامل دیگر، بیکاری است. گرایش های متفاوت گروه همسالان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است./جام جم