آیا در صورت خروج آمریکا از برجام می‌توان به اروپا اعتماد کرد؟

به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، سرنوشت برجام این روزها داغ‌ترین موضوع سیاست خارجی آمریکا و بحث اصلی محافل سیاسی و رسانه‌ای این کشور به شمار می‌رود. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا از زمان ورود به رقابت‌های انتخاباتی این کشور، در مناسبت‌های مختلف، از توافق هسته‌ای ایران به زعم خود به عنوان "یک توافق بد" یا "یک توافق ناقص" یاد کرده و پس از ورود به کاخ سفید نیز به انحاء مختلف کوشیده است با التهاب‌آفرینی پیرامون این توافق، ایران را از منافع اقتصادی آن در عرصه بین‌الملل محروم کند.

هرچند ترامپ در یکسال اول حضور خود در صحنه سیاسی آمریکا ثابت کرده است که رفتارش به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نیست اما از اظهارات او طی یکی دو ماه گذشته و همچنین از گمانه‌زنی رسانه‌ها و مقامات سیاسی آمریکا چنین بر می‌آید که او دیگر در چهارمین گزارش خود به کنگره، معافیت‌های تحریمی ایران را تمدید نخواهد کرد.

البته ترامپ در گزارش‌های قبلی خود نیز به وضوح نشان داد که برای رهایی از تعهدات آمریکا در قبال برجام تمایلی به ماندن در این توافق ندارد و تنها خواهان سخت‌تر شدن شرایط آن برای ایران است؛ همچنانکه در گزارش اول و دوم خود پس از کش و قوس‌های فراوان و زیر سوال بردن برجام اقدام به تایید آن کرد و در گزارش سوم خود نیز ضمن خودداری از تایید پایبندی ایران به برجام عنوان کرد این آخرین باری است که تحریم‌های هسته‌ای ایران را تعلیق می‌کند‌.

اروپا در حال حاضر در تلاش است با رفع آنچه "نگرانی‌های ترامپ درباره برجام" خوانده شده، توافق هسته‌‌ای ایران را از خطر فروپاشی حفظ کند، اما اگر ترامپ در موعد بعدی (اردیبهشت 97) معافیت‌های تحریمی ایران را تمدید نکند، آیا کشورهای اروپایی طبق ادعای خود می‌توانند منافع اقتصادی ایران از برجام را در برابر تحریم‌‌های آمریکا تضمین کنند؟

مقررات بازدارنده، راهکار پیشنهادی اروپا برای حفظ برجام

با اینکه کشورهای اروپایی بارها اعلام کرده‌اند که حتی در صورت خروج آمریکا از برجام نیز مصمم به حفظ این توافق هستند، اما تحقق این وعده نیازمند یافتن راهکاری برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌هایی است که از داخل اتحادیه اروپا با ایران تجارت می‌کنند.

چندی پیش «دنیس چایبی» رئیس کارگروه ایران در سرویس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد در صورت خروج آمریکا از برجام، این اتحادیه می‌تواند با احیای "مقررات بازدارنده" قبلی خود از شرکت‌هایش در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کند.

مقررات بازدارنده برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ برای محافظت از منافع کشورهای عضو اتحادیه اروپا در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کوبا و لیبی وضع شدند. در آن زمان، بکارگیری این مقررات در کنار تهدید به شکایت از آمریکا در سازمان تجارت جهانی باعث شد که شرکت‌های اروپایی بتوانند حدود یک دهه تحریم‌های آمریکا علیه ایران و دو کشور دیگر را نادیده بگیرند.

اما آیا اتحادیه اروپا با بکارگیری این مقررات بار دیگر می‌تواند از برجام در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کند؟ تحلیلگر نشریه فارین‌پالیسی در پاسخ به این سوال می‌گوید ماهیت تحریم‌های آمریکا از سال 2010 به بعد به گونه‌ای تغییر کرده که نادیده گرفتن آنها برای شرکت‌های اروپایی دیگر به آسانی سال 1996 نیست.

این نشریه در تحلیل دیگری به همین منظور آورده است: تهدید امروز اروپا به مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران "توخالی" است و بر پایه اطلاعات منسوخ‌شده اروپایی‌ها از سیاست‌های تحریمی آمریکا در قبال ایران است. به نوشته این نشریه، بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت آمریکا، در آن زمان تحریم‌های ناچیزی را علیه شرکت‌های خارجی که قصد سرمایه‌گذاری در ایران را داشتند، اعمال می‌کرد. به همین دلیل، شرکت‌های خارجی سود سرشار ناشی از تجارت با ایران را به پایبندی به تحریم‌های آمریکا ترجیح می‌دادند. اما با تصویب یک قانون جدید در سال 2010 در کنگره آمریکا شرایط به کلی تغییر کرده است. این قانون جدید، قدرتمندترین اهرم فشار واشنگتن علیه شرکت‌هایی است که به انجام معاملات تجاری با ایران می‌پردازند و آن قطع دسترسی به نظام مالی آمریکاست.

دولت آمریکا در حال حاضر بیشتر موسسات مالی که با ایران داد و ستد داشته یا دارند را در فهرست سیاه خود قرار داده است. علاوه بر این، کنگره آمریکا هم دریافته است که باید طرف‌هایی که در معاملات تجاری با ایران نقش واسطه را ایفا می‌کنند را نیز جریمه کند. در نتیجه، هر بانک خارجی که روابط کارگزاری خود با یک بانک تحریم‌شده ایرانی را حفظ کند یا به نوعی در جریان معاملات تجاری با ایران نقش داشته باشد، از سوی آمریکا جریمه خواهد شد.

بنابراین به نوشته فارین‌پالیسی، اکنون بر خلاف گذشته دیگر سود سرمایه‌گذاری در ایران به بی‌توجهی به تحریم‌های آمریکا نمی‌ارزد و اگر ترامپ تصمیم بگیرد در ماه مه (اردیبهشت 97) تحریم‌های هسته‌ای را مجدداً اعمال کند، هیچ بانکی ریسک برقراری روابط با ایران را نخواهد پذیرفت. همین دشواری نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا بود که در سال ۲۰۱۴ جریمه بی‌سابقه 9 میلیارد دلاری را برای بانک فرانسوی «بی‌ان‌پی پاریبا» به همراه آورد و سایر بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی را نیز برای بازگشت به بازار ایران بعد از حصول توافق هسته‌ای ایران دچار تردید کرد.

افزایش تردیدها درباره قابل اعتماد بودن اروپا

اما در این میان آنچه دورنمای تعامل تجاری اروپا با ایران را در صورت خروج آمریکا از برجام با پرسش‌های بیشتری مواجه کرده، خبری است که هفته گذشته روزنامه «زوددویچه» آلمان آن را منتشر کرد. این روزنامه فاش کرد که شرکت‌های آلمانی در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ که ماه گذشته در این شهر برگزار شد، از بیم تحریم‌های آمریکا از سوخت‌رسانی به هواپیمای وزیر خارجه ایران خودداری کردند.

طبق گزارش رسانه‌ها، قرار بود که ظریف پس از مونیخ برای شرکت در کنفرانس "والدای" راهی مسکو شود و به همین دلیل کنسولگری ایران در مونیخ، از فرودگاه این شهر خواسته بود به هواپیمای وزیر خارجه ایران سوخت‌رسانی کند. اما شرکت‌های مسئول، از فروش سوخت به هواپیمای ایرانی خودداری کردند.

طبق آنچه در رسانه‌های آلمان منتشر شده، رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ شخصاً برای سوخت‌رسانی به ایرباس ایرانی از وزارت دفاع و وزارت خارجه آلمان درخواست کمک می‌کند تا اینکه در نهایت، نیروی هوایی آلمان سوخت موردنیاز هواپیمای ظریف را در اختیار آن قرار می‌دهد.

شبکه «دویچه وله» آلمان نیز پس از انتشار این خبر گزارش داد که فرودگاه مونیخ یک هفته پیش از برگزاری کنفرانس به هیأت ایرانی اعلام کرده بود که هواپیمای آنها نمی‌تواند در بازگشت از هند به آلمان سوخت‌گیری کند و یا باید با خود سوخت به همراه بیاورد یا اینکه در پایتخت اتریش سوخت‌گیری کند.

حال با توجه به این اتفاق این پرسش مطرح می‌شود که اروپایی که در زمان تعلیق تحریم‌های آمریکا از سوخت‌رسانی به هواپیمای وزیر خارجه ایران واهمه دارد، چگونه می‌خواهد در زمان بازگشت تحریم‌ها از منافع تجاری ایران محافظت کند؟! جالب آنکه این اتفاق در کشوری افتاده است که خود یکی از امضاکنندگان برجام به شمار می‌رود.

نویسنده: مهدی حاجت‌پور

انتهای پیام/