باشگاه خبرنگاران جوان -حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مرکز نور) در نشستی با رئیس مؤسسه و روزنامه اطلاعات با اشاره به سابقه ۳۶ ساله فعالیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اظهارکرد: پایه‌گذاری مرکز نور با حمایت صریح و مستقیم رهبر معظم انقلاب اسلامی صورت گرفت.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی با اشاره به رویکرد تخصصی مرکز نور تصریح کرد: هدف از تأسیس این مرکز، ارائه خدمات علمی و فنی به محققان حوزه علوم اسلامی بود که هرچند محصولات و دستاورد‌های مرکز برای عموم مردم نیز قابل بهره‌برداری است، اما تمرکز اصلی، پاسخ به نیاز‌های علمی و تخصصی پژوهشگران است.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با بیان اینکه فعالیت‌های این مرکز ماهیتی میان‌رشته‌ای دارد، ادامه داد: در این مجموعه، ترکیبی از دانش حوزوی و دانش فنی به‌کار گرفته شده است، تجربه‌ای که در مرکز نور طی سال‌ها شکل گرفته، در نحوه تلفیق عمیق میان طلاب فاضل و برنامه‌نویسان متخصص نمود یافته است؛ طلابی که به دانش مهندسی و فناوری اطلاعات تسلط دارند و توانسته‌اند الگویی جدید در تعامل علم دین و فناوری ارائه دهند.

وی تأکید کرد: شاید تفاوت بنیادین مرکز نور با سایر مجموعه‌ها در همین پیوند عمیق میان علم دینی و دانش فنی باشد؛ تجربه‌ای که امروز در جهان با عنوان «علوم انسانی دیجیتال» (Digital Humanities) شناخته می‌شود و مرکز نور سال‌ها پیش از این، مفهوم آن را در عمل پیاده کرده است.

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی سپس به دستاورد‌های مرکز نور در حوزه داده‌پردازی علوم اسلامی پرداخت و گفت: در طول این سال‌ها، جامع‌ترین و عمیق‌ترین داده‌های علوم اسلامی گردآوری شده است. در حوزه کتاب، تا امروز بالغ بر ۱۲۹ هزار و ۹۰۰ جلد کتاب از رشته‌های مختلف علوم اسلامی دیجیتال‌سازی شده و این روند با سرعت و دقت در حال انجام و توسعه است و هدف گذاری ما برای این کتابخانه اضافه شدن سالانه ۳۰ هزار جلد کتاب به مجموعه است.

وی افزود: خدمات مرکز تنها محدود به تصویرسازی یا اسکن منابع نیست، بلکه داده‌ها با عمق تحلیلی بالا پردازش و برچسب‌گذاری شده‌اند، برای مثال، تمام منابع حدیثی شیعه با بیش از ۲۰ نوع برچسب تخصصی ساختاردهی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که جایگاه دقیق متن، سند، راوی، امام صادرکننده، محل مدح یا ذم، و ساختار روایی هر حدیث مشخص شده است.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی عنوان کرد: تاکنون حدود ۴۰۰ هزار حدیث شیعه با بهره‌گیری از فناوری هوش‌محور استخراج شده‌اند و تمامی این احادیث نمایه‌سازی شده و به‌صورت دقیق مکان‌مند شده‌اند و امروزه کمتر حدیثی در منابع شیعه وجود دارد که خارج از پوشش این پایگاه باشد.

وی اذعان کرد: در تعامل با آستان قدس رضوی، مجموعه‌ای جامع از روایات امام رضا علیه السلام تهیه شد که بی‌تردید در هیچ منبع مکتوبی با چنین دقت و عمقی تدوین نشده است و در این پروژه، تمامی احادیث امام رضا علیه السلام با درج کامل مشخصات منبع و جلد و صفحه آن، سند و متن و ویژگی‌های ساختاری، یکجا فراهم آمده است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: نشریاتی، چون «ملک»، «میقات»، و دیگر مجلات معتبر حوزوی و دانشگاهی، به‌ویژه نشریات متعدد در موضوعات مرتبط با معارف اهل‌بیت علیهم السلام، هم‌اکنون با بالاترین کیفیت پردازش و دسته‌بندی شده و در اختیار محققان قرار دارد.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری نور در پایان با تأکید بر نگاه جمع‌محور و مسئولیت‌پذیر مجموعه خاطرنشان کرد: در سیاست ما، هیچ‌یک از نرم‌افزار‌ها یا پروژه‌ها به نام شخص یا فرد خاصی ثبت نمی‌شود و همه فعالیت‌ها متعلق به مرکز است و حاصل تلاش گروهی همکارانی است که سال‌ها عمر خود را در راه اعتلای دانش دینی با بهره‌گیری از ابزار روز صرف کرده‌اند.

در پایان این نشست صمیمی و در جهت تقویت و توسعه همکاری‌های همه جانبه، تفاهم نامه " توسعه همکاری و تحقق اهداف مشترک در امور پژوهشی و آموزشی" بین مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مؤسسه و روزنامه اطلاعات منعقد شد و به امضای رؤسای دو مجموعه رسید.

دسترسی به ۱۳۰ هزار کتاب یکتا و آرشیو بیش از پانصد مجله عربی در مرکز نور

حجت‌الاسلام والمسلمین راشدی نیا، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی هم  در این نشست با اشاره به جایگاه و فعالیت‌های گسترده مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی اسلامی نور در حوزه علوم انسانی اسلامی گفت: در سطح بین الملل همکاری‌هایی با مرکز وجود دارد و بسیاری از پژوهشگران آنها از منابع و آثار مرکز نور استفاده می‌کنند. 

وی ابراز کرد: همکاری‌های متنوعی با کتابخانه ملی، شخصیت‌های برجسته علمی، مجموعه کتابخانه آستان حضرت معصومه سلام الله علیها و آستان قدس رضوی علیه السلام، دایره‌المعارف‌ها و مراکز علمی کشور وجود دارد.

معاون پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیش از ۵۰۰ عنوان مجله عربی در مجموعه نور ثبت شده که برخی از آنها قدمتی بسیار دارند. برای مثال، مجله "لغة العرب" که به تازگی نسخه جدید آن چاپ شده، از سال ۱۲۹۰ قمری آغاز شده و تا ۱۳۵۰ قمری ادامه داشته است و این مجله با سابقه‌ای بیش از یک قرن است.

وی با اشاره به گستره مقالات و مستندات افزود: ما یک شبکه مفهومی میان اطلاعات برقرار کرده‌ایم، برای مثال، هنگام مطالعه یک کتاب، اگر در متن آن حدیثی وجود داشته باشد، با کلیک روی آن، کاربر به سامانه احادیث هدایت شده و ترجمه حدیث را مشاهده می‌کند و با کلیک بر ترجمه، به کتابی که این ترجمه در آن آمده منتقل می‌شود یا می‌تواند متن اصلی حدیث را مشاهده کند. 

حجت الاسلام والمسلمین راشدی نیا تصریح کرد: در صورت مواجهه با آیه‌ای از قرآن، کاربر مستقیماً به منبع قرآنی مرتبط ارجاع داده می‌شود و حتی برای واژگان، فهرستی از کتاب‌های لغت و ترجمه‌های مختلف آن واژه ارائه می‌گردد. ضمن اینکه این، شبکه‌ای از دانش است که در حالت دستی، ساعت‌ها وقت پژوهشگر را می‌گرفت.

معاون پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی اضافه کرد: برای مثال، وقتی حدیثی مانند «عقل و نفس آدمی در قرآن» را جست‌و‌جو می‌کنید، می‌بینید که در منابع متعددی آمده: تفسیر آقای انصاریان، تفسیر اثری جامع از آقای معرفت، مطالب آیت‌الله علامه تهرانی، یا حتی در ماهنامه آموزش اطلاع‌رسانی معارف و کتب عقاید نیز این حدیث وجود دارد.

وی با اشاره به فرآیند استخراج هوشمند افزود: ما تمام آیات و روایات را از ۱۲۰ هزار جلد کتاب استخراج کرده‌ایم. ابتدا در مجموعه‌ای از کتب به صورت دستی این کار را انجام دادیم تا اطمینان یابیم که تنها احادیث معتبر و قطعی استخراج می‌شود و سپس با استفاده از هوش مصنوعی، محل دقیق احادیث را در منابع مختلف شناسایی کردیم؛ کاری که عملاً از توان انسان خارج است.

حجت الاسلام والمسلمین راشدی نیا ادامه داد: در جمع آوری اطلاعات تمامی کتابخانه‌ها را بررسی کرده‌ایم و با همکاری پژوهشگران برجسته‌ای توانستیم حدود ۸۰ هزار کتاب جدید شناسایی کنیم که در مجموع، اکنون حدود ۱۳۰ هزار کتاب یکتا در اختیار داریم که متون آنها با کمک ماشین بررسی و احادیث در آنها جای‌گذاری شده است. 

معاون پژوهش مرکز نور اذعان کرد: در مواردی نیز خطا‌هایی در نگارش مؤلفین وجود داشته که با ارجاع به منابع اصلی، آنها را اصلاح کرده‌ایم. 

حوزه علوم انسانی اسلامی پس از انقلاب رشد چشمگیری داشته است

رئیس موسسه و روزنامه اطلاعات هم ضمن تمجید از فعالیت‌های مرکز نور در گردآوری اطلاعات دینی در حوزه علوم انسانی، اسلامی گفت: حوزه علوم انسانی، اسلامی پس از انقلاب رشد چشمگیری داشته است.

 حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا ایزدپناه  با اشاره به پیشینه فعالیت‌های فرهنگی در حوزه قرآن کریم، گفت: نخستین تلاش‌های هدفمند در زمینه تولیدات نرم‌افزاری قرآنی، در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی با حضور جمعی از طلاب دغدغه‌مند و با حمایت مسئولان فرهنگی و سیاسی آن زمان کلید خورد.

رئیس موسسه و روزنامه اطلاعات ضمن تمجید از فعالیت‌ها و رویکرد‌های مرکز نور ابراز کرد: این مرکز رشد چشمگیری یافته است؛ مرکزی که در ادامه، فعالیت‌های مهمی در زمینه تفسیر، پژوهش، دسته‌بندی موضوعی و بانک اطلاعاتی مفاهیم قرآنی انجام داد و توانست نقش مؤثری در توسعه فرهنگ قرآنی ایفا کند.

وی ادامه داد: در دوره‌های متعددی تلاش شد تا با ایجاد تعامل میان حوزه علمیه، فضای فناوری و نهاد‌های انقلابی، بستر یک رشد پایدار فراهم شود که به لطف الهی، امروز بسیاری از آن تلاش‌ها ثمر داده است و تولیدات متنوع قرآنی در قالب نرم‌افزار، پژوهش‌نامه و مجله‌های علمی و آموزشی در دسترس مخاطبان قرار دارد.

حجت الاسلام والمسلمین ایزدپناه به نشریه «حوزه» اشاره کرد و گفت: این نشریه از جمله دستاورد‌های ماندگار است و در دوره‌ای که انتشار مجلات دینی و حوزوی با محدودیت‌هایی مواجه بود، نشریه «حوزه» توانست بستری برای انتقال تجربه‌ها، مصاحبه‌های تخصصی و روایت‌های تاریخی حوزه فراهم آورد؛ مجله‌ای که به‌درستی، روایت‌گر بخش مهمی از تاریخ شفاهی انقلاب و اندیشه دینی شد.

رئیس موسسه و روزنامه اطلاعات خاطرنشان کرد: امروز اگر نرم‌افزار‌های قرآنی، بانک‌های اطلاعاتی علوم انسانی و اسلامی و فرهنگ‌نامه‌های تخصصی و نشریات دینی فعال هستند، باید بدانیم ریشه‌ی آنها به حمایت‌های انقلاب اسلامی از این حرکت‌ها برمی‌گردد و این دستاورد‌ها سرمایه‌ای ماندگار برای آینده پژوهش‌های اسلامی بوده و باعث گسترش فرهنگ ناب قرآنی در جامعه است.

در پایان این نشست صمیمی و در جهت تقویت و توسعه همکاری‌های همه جانبه، تفاهم نامه " توسعه همکاری و تحقق اهداف مشترک در امور پژوهشی و آموزشی" بین مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مؤسسه و روزنامه اطلاعات منعقد شد و به امضای رؤسای دو مجموعه رسید.

منبع:روابط عمومی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی