خشکسالی و کم بارشی که از چند سال پیش دامان کشور را گرفته بود در سال زراعی جاری عمیق تر شده و به میزان چشمگیری رخ نمود که موجب خشک شدن بخش زیادی از سفره های زیرزمینی، از بین رفتن برخی از زمین های کشاورزی و حفر شمار زیادی چاه های عمیق شد که این مساله موجب کاهش سطح آب های زیرزمینی و در نهایت پایین رفتن آبخوان ها و بروز پدیده فرونشست شده است.

از سوی دیگر ارتفاع آب در پشت سدها نیز به شدت کاهش یافته است به طوری که بر اساس آخرین اعلام وزارت نیرو، متوسط ذخایر سدهای کشور با کاهش ۷۵ درصدی همراه شده است.

خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان های دارای اقلیم گرم و خشک، وضعیتی به مراتب بحرانی تر نسبت به استان های دیگر دارد و کاهش بارندگی ها موجب شتاب گرفتن و گسترش دامنه خشکسالی در این منطقه شده است.

بنا بر آمار رسمی هم اکنون از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارد و وجود چاههای غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی، مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشت‌های استان عنوان شده‌ است.

علاوه بر آن به دلیل کاهش بسیار شدید بارندگی ها، هم اکنون ۹۸ درصد پهنه کلانشهر مشهد در وضعیت خشکسالی شدید قرار گرفته است. وضعیتی که شرایط را برای کشاورزان سخت تر از گذشته کرده است.

یوسف صفری یکی از کشاورزان روستای ییلاقی "دهبار" در شهرستان طرقبه‌شاندیز گفت: من از کودکی بر روی زمین کار کرده و کار دیگری غیر از کشاورزی برای چرخاندن اقتصاد زندگی بلد نیستم، ولی امسال شرایط بارش ها کار در عرصه کشاورزی را بسیار سخت کرده است.

او افزود: این روستا پیش از این قناتی پرآب داشت، اما چند سال است که با مشکل آب مواجه شده و چاه‌های آب مجاز نیز جوابگوی نیاز کشاورزی نیست، با سهمیه ۲ ساعت آب هم نمی‌توان کشاورزی کرد و بسیاری از اهالی به ناچار به حفر چاههای غیرمجاز روی آورده اند.

این کشاورز با بیان این‌که مدتی است اجرای شبکه های آبیاری نوین و تحت فشار برای کشاورزان اجباری شده است، ادامه داد: من با هزینه شخصی شبکه آبیاری مزرعه ام را قطره‌ای کرده‌ام. اما بارندگی ها بخصوص در سال جاری به گونه ای بود که آبیاری قطره ای نیز چندان پاسخگوی نیاز کشاورزی نیست.

صفری بیان کرد: این شرایط در حالی است که روستای دهبار در شرایط اقلیمی مناسبی قرار دارد و بی شک کشاورزان دیگر نقاط استان، که در نواحی کویری فعالیت می کنند، به دلیل کاهش بارندگی ها در شرایط سخت تری به سر می برند.

کاهش ۴۶ درصدی بارندگی در خراسان رضوی

آذر رضایی پور کارشناس مرکز پیش بینی هواشناسی خراسان رضوی گفت: از ابتدای سال زارعی جاری - از اول مهرماه ۱۴۰۱ - تاکنون استان تنها ۹۴.۶ میلیمتر بارندگی داشته است که این میزان نسبت به دوره آماری بلندمدت خراسان رضوی، ۴۶ درصد کاهش داشته است.

او افزود: همچنین بارندگی های سال زارعی جاری در خراسان رضوی نسبت به سال زراعی گذشته، ۲۱.۴ درصد کاهش را به ثبت رسانده است که این کاهش با توجه به اقلیم خشک خراسان رضوی، نگران کننده است.

کارشناس مرکز پیش بینی هواشناسی خراسان رضوی ادامه داد: وضعیت بارندگی در مشهد نیز شرایط بحرانی تری دارد، به طوری که از ابتدای سال زارعی جاری، این کلانشهر با ثبت ۶۶.۲ میلیمتر بارندگی، کاهشی ۵۰.۵ درصدی نسبت به سال گذشته و ۶۸.۷ درصدی نسبت به سال زراعی گذشته را تجربه کرده است.

رضایی پور بیان کرد: از میان ۲۰ شهرستان خراسان رضوی، که ایستگاه سینوپتیک ثبت بارش باران را در اختیار دارند، ۱۶ شهرستان نسبت به سال زراعی گذشته، کاهش بارش داشته اند که شهرستان های مشهد، جغتای و بردسکن کاهش بیش از ۵۰ درصدی را به ثبت رسانده اند.

او تصریح کرد: از ابتدای اردیبهشت ماه امسال، از میان ۲۰ شهرستان دارای ایستگاه سینوپتیک ثبت بارش، ۱۹ شهرستان بارشی را ثبت نکرده اند و میانگین بارش در خراسان رضوی ۰.۳ میلیمتر بوده است. این در حالی ست که در مدت دوره آماری استان، متوسط بارندگی ها هفت میلیمتر بوده است.

سدهای تشنه خراسان رضوی

خراسان رضوی دارای ۳۲ سد است که در شهرستان های تربت‌حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربت‌جام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان قرار دارند.

علیرضا طاهری مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: هم اینک تنها ۱۷ درصد از حجم ذخیره سدهای استان آب دارد که این رقم نیز در سال زراعی گذشته ۲۸ درصد بوده است.

او با اشاره به کاهش بارندگی ها و تداوم خشکسالی در استان، افزود: مدیریت مصرف، مدیریت تولید و مدیریت توزیع برای گذر از شرایط سخت کم آبی در تابستان امسال ضروری است و گذر از این بحران نیاز به مشارکت همگانی دارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: حدود ۸۱ درصد از آب تولیدی در خراسان رضوی در بخش کشاورزی، حدود ۱۳ درصد در بخش شرب و بهداشت و بقیه در بخش صنعت و خدمات مصرف می شود.

طاهری بیان کرد: حجم آب ورودی به سدهای مشهد از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۹.۳ میلیون متر مکعب بوده است و اکنون تنها ۱۹۱ میلیون متر مکعب از حجم ذخایر سدهای مشهد آب دارد.

او تصریح کرد: سدهای مشهد شامل ارداک، دوستی، طرق و کارده است که سد دوستی در سال های قبل به تنهایی بیش از ۵۰ درصد نیاز کلانشهر مشهد را تامین می کرد اما هم اینک میزان برداشت آب از این سد به حداقل رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی تاکید کرد: کسری مخازن آب زیرزمینی نیز در سال آبی جاری ۱۰۷ میلیون متر مکعب است و با توجه به شرایط خشکسالی، رعایت مدیریت مصرف و همراهی شهروندان در این زمینه بسیار ضروری است.

چرا چنین شد

بنا بر اعلام کارشناسان هواشناسی، این وضعیت متاثر از تداوم پدیده اقلیمی "لانینا" است. این پدیده روی بارندگی‌ها تاثیر منفی داشته و امسال هم بهار و تابستان خشکی را برای ایران و به ویژه شرق کشور رقم خواهد زد.

"لانینا"، پدیده‌ای است که در آن، آب در قسمت‌های مرکزی و شرقی استوایی اقیانوس آرام، سردتر از حالت طبیعی است.

بر اساس اعلام سازمان اقلیم شناسی، سال گذشته ایران با سومین پاییز و زمستان کم بارش و خشک مواجه بود و نه تنها میزان بارشها کاهشی بود، بلکه دمای هوا نیز گرمتر از گذشته شد که مانع ذخیره بارش های برفی در ارتفاعات برای استفاده در فصول بهار و تابستان شد.

عباس مفیدی یک اقلیم شناس و عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد گفت: آمار نشان می دهد که ایران در پاییز سال گذشته، به عنوان آغاز سال زراعی جدید، سومین پاییز خشک همراه با کاهش بارندگی را تجربه کرده است.

او با اشاره به تداوم خشکسالی در ادامه سال زراعی جدید، افزود: در شرایط کلی در ماه‌های پیش رو همچنان کمبود بارش نسبت به شرایط معمول پیش بینی شده است، که این پدیده در نیمه شمالی خاورمیانه و ایران حادتر است.

اقلیم شناس و عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: سال زراعی جدید افزایش بارندگی نداشتیم و طبق مدل های پیش بینی، از فروردین ماه امسال به بعد باز هم میزان بارشها کمتر از نرمال بود که البته این وضعیت با ناهنجاری های مثبت دمایی همراه است که تاثیر منفی روی بارشها و ذخایر برف در ارتفاعات داشته است.

مفیدی بیان کرد: طبق پیش بینی ها، میانگین دما نیز در کشور و منطقه از شرایط معمول بالاتر است که این پدیده مساله حادی ایجاد می‌کند و بارش برف که از مهمترین منابع آبی برای استفاده در بهار و تابستان است، در ارتفاعات ذخیره نخواهد شد و با افزایش دما این منابع از دست می رود.

به نظر می رسد با توجه به کاهش چشمگیر بارش ها در خراسان رضوی و برای برون رفت از بحران دامنگیر خشکسالی، مسئولان مربوطه باید با اجرای طرحها و برنامه های کوتاه مدت و همچنین اجرای برنامه های اساسی بلندمدت، هر چه زودتر برای مبارزه با این معضل بزرگ اقدام کنند.

منبع: ایرنا