باشگاه خبرنگاران جوان - بر اساس توافق صلحی که جمعه شب میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید به امضا رسید به آذربایجان دسترسی مستقیم به نخجوان داده می‌شود و ارمنستان نیز بخشی از مسیر ترانزیتی و گذرگاه خود را واگذار می‌کند.

«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا هنگام امضای این توافق‌نامه در حضور «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان و «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان اظهار کرد: این اعلامیه که «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نامیده می‌شود، یک منطقه ترانزیتی ویژه است که به آذربایجان اجازه می‌دهد به خاک خود در نخجوان دسترسی کامل داشته باشد. ارمنستان همچنین در حال ایجاد یک همکاری انحصاری با ایالات متحده برای توسعه این گذرگاه است که می‌تواند تا ۹۹ سال ادامه یابد.»

رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «آن‌ها (ارمنستان و آذربایجان) به مدت ۳۵ سال با هم جنگ کرده‌اند، اما هم‌اکنون با هم دوست هستند و دو کشور متعهد می‌شوند که برای همیشه تمام جنگ‌ها را متوقف، تجارت را آزاد کنند و به تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند.

ایجاد کریدور ادعایی «زنگزور» یا آنگونه که در توافق آمده، «مسیر ترامپ» از مهم‌ترین بخش‌های این توافق است این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران همواره با ایجاد چنین کریدوری که تمامیت ارضی کشور‌های منطقه و همچنین مسدود شدن مسیر‌های ترانزیتی را به دنبال داشته باشد، مخالفت کرده است.

ایران تاکید کرده به هیچ وجه تغییر در مرز‌های ژئوپلیتیکی را نخواهد پذیرفت و به گفته کارشناسان، این رخداد می‌تواند در منطقه و به ویژه در قفقاز جنوبی و همچنین مسیر‌های ترانزیتی ایران مشکلات امنیتی و اقتصادی ایجاد کند.

وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای تاکید کرد: ایران با دقت روند‌های جاری در منطقه قفقاز جنوبی را دنبال می‌کند و با هر دو کشور همسایه، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، در خصوص این تحولات در ارتباط است.

در عین حال «علی‌اکبر ولایتی» مشاور مقام معظم رهبری نیز در این باره در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: بار دیگر برخی حکومت‌های مدعی و بی‌اعتنا به مصالح خود و منطقه، موضوع ‎دالان زنگزور را مطرح کردند و برای پیشبرد اهداف نامشروع در قفقاز جنوبی به هر دری می‌زنند. اما یادآور می‌شوم هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست خورده قبلی را تکرار کند با برخورد محکم ‎ایران رو‌به‌رو خواهد شد.

چین، روسیه، آمریکا، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه بر سر ایجاد کریدور «میانی» اتفاق نظر دارند

«رحمان قهرمان‌پور» گفت: به نظر می‌رسد چین، روسیه، آمریکا، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه بر سر ایجاد کریدوری که «میانی» نامیده می‌شود به نوعی اتفاق نظر دارند و گشوده شدن راه‌های مواصلاتی یا جاده ترامپ و کریدور زنگزور هم بخشی از کریدور میانی است که قرار است چین را به آسیای مرکزی و قفقاز و دریای سیاه و اروپا وصل کند. چین طرفدار این کریدور است، چون مسیر انتقال کالا را کوتاه می‌کند، اروپا هم موافق است، چون در یک سال گذشته ۲ بار با پنج کشور آسیای مرکزی دیدار داشته و خواستار سرمایه‌گذاری بیشتر در آسیای مرکزی شده است، چون برای انتقال انرژی شدیدا به این کریدور نیاز دارد و از طرفی اروپا به انرژی آذربایجان نیاز دارد. روسیه هم با وجود اینکه این روند‌های قفقاز جنوبی به ضررش است، اما به راه تنفسی نیاز دارد تا تحریم‌های اروپا را دور بزند و گشوده شدن راه‌های مواصلاتی راهی است تا روسیه از مسیر زمینی بخشی از تحریم‌ها را دور بزند.

وی ادامه داد: هم‌چنین ترکیه هم از این کریدور و صلح استقبال می‌کند به ۲ دلیل؛ چون در آن کریدور میانی ترکیه را به هاب مهم حمل و نقل منطقه‌ای می‌تواند تبدیل کند؛ از دریای سیاه به مدیترانه تا جنوب اروپا. ترکیه پروژه بلندپروازنه‌ای را به موازت تنگه بسفر شروع کرده که شامل محدودیت‌های پیمان مونترال نباشد و کامل در کنترلش باشد یعنی اگر قرار باشد مسیر کریدور میانی باز شود و کالا‌ها وارد دریای سیاه شوند و از آنجا به جنوب اروپا بروند، حتما سهم ترکیه از این راه مواصلاتی زیاد خواهد بود. 

این کارشناس مسائل بین‌الملل و منطقه تصریح کرد: این توافق صلح به این معناست که آمریکا، ترکیه را برای باز کردن مرز‌های خودش با ارمنستان و عادی‌سازی روابط با این کشور تحت فشار قرار می‌دهد. ارمنستان به مسیر زمینی با ترکیه هم متقابلا برای تعامل با اروپا نیاز دارد.

توافق نهایی نیست

قهرمان‌پور درباره نگاه و رویکرد آمریکا به موضوع توافق ارمنستان و آذربایجان تصریح کرد: به نظرم آمریکا این بار در لحظه حساس و جایی که میوه رسیده بود، میوه را چید. با این‌که آمریکا در مذکرات چند سال گذشته بر سر صلح ارمنستان و آذربایجان نقش فعال آن چنانی نداشت، اما در نهایت توانست وارد صحنه شود و با ابتکار عملی که مورد توافق ارمنستان و آذربایجان باشد، کار را به نفع خود تمام کند، البته این توافق نهایی نیست، چرا که جمهوری آذربایجان توافق را به تغییر قانون اساسی ارمنستان درباره انصراف از ادعای این کشور بر سر قره‌باغ منوط کرده است، اما پاشینیان گفته است که چنین درخواستی مستلزم برگزاری رفراندوم است و باید تا ۲۰۲۶ منتظر بمانیم. حتی برخی معتقدند که احتمالا در رفراندوم هم این مساله رای نمی‌آورد. در عین حال آن چه امضا شده است آذربایجان از بخشی ازمواضع خود درباره موضوع قره‌باغ کوتاه آمده است منوط به اینکه کریدور زنگزور ایجاد شود. 

وی با بیان اینکه «هنوز چشم‌انداز اجرایی شدن این توافق مبهم است» اظهار کرد: این مساله در ارمنستان موضوع حساسیت برانگیزی است؛ اول برای ارمنستانی‌های خارج از این کشور و دیگری گروه‌هایی که به باند قره‌باغ معرف هستند و به روسیه هم تا حدی نزدیک هستند. از این رو مقداری درباره اینکه جزئیات توافق چیست ابهام وجود دارد. پاشینیان سعی دارد که اپوزیسیون خیلی عصبانی نشود و بر همین اساس اعلام کردند که یک کنسرسیوم ارمنی ـ آذربایجانی ـ آمریکایی ایجاد می‌شود و در زیرساخت‌های ریلی و مواصلاتی مشارکت دارد، اما به نظر می‌رسد دامنه همکاری‌های ارمنستان و آمریکا بیشتر از آن چیزی خواهد بود که الان گفته می‌شود؛ یعنی شاهد سرمایه‌گذاری‌های بیشتری از سوی آمریکا در ارمنستان خواهیم بود. اگر این مساله درست باشد یعنی آمریکا تصمیم گرفته حضور گسترده‌تری در آینده در قفقاز جنوبی داشته باشد و از آنجا به سمت آسیای مرکزی برود. 

وی درباره اهمیت مواد خاکی کمیاب در آسیا برای آمریکا در رقابت با چین اظهار کرد: گشوده شدن این کریدور زنگزور به آمریکا کمک می‌کند از منابع خاکی کمیاب به ویژه در قزاقستان بهره‌برداری کند و در رقابت با چین دست برتر پیدا کند.

توافق میان ارمنستان و آذربایجان، طرح اولیه ۲ کشور نیست

قهرمان‌پور تاکید کرد که آنچه الان تحت توافق میان ارمنستان و آذربایجان اتفاق افتاده است، طرح اولیه ۲ کشور نیست؛ کریدور زنگزور، یک کریدور مواصلاتی فاقد حاکمیت ارمنستان است، اما این شکلی که ارمنستان و آمریکا طراحی کردند و گفته شده اگر اتفاقی بیفتد هم‌چنان تابع قوانین ارمنستان است با طرح اولیه فرق دارد. 

وی درباره پذیرش این شرایط از سوی آذربایجان اظهار کرد: آمریکا تعهد داده است که ارمنستان نتواند تحت هیچ شرایطی مسیر را ببندد، چون یک مسیر بین‌المللی دیگر شکل می‌گیرد تحت کنسرسیوم مشترک. از سویی آمریکا قانون محدودیت فروش تسلیحات به آذربایجان را هم لغو کرده است و این مساله برای آذربایجان بسیار مهم است. به علاوه آذربایجان بدون توسل به جنگ یک راه مهم مواصلاتی پیدا می‌کند که بین نخجوان و آذربایجان جابه‌جایی و انتقال داشته باشد و با پذیرش این توافق به این شکل سعی کرد جایگاه خود را در آمریکا و اروپا بهتر کند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل و منطقه درباره رویکرد و واکنش ایران به این توافق گفت: متاسفانه بخش‌هایی در داخل مساله را هویتی کردند و کار سخت شده است، یعنی وقتی آقای پزشکیان می‌گوید می‌خواهیم به آذربایجان نزدیک شویم خیلی‌ها انتقاد می‌کنند. هر چیزی در سیاست خارجی هویتی و سیاسی شود، گره‌گشایی از آن کار سخت می‌شود. طبیعی است که این منطقه هم برای ایران تهدیداتی دارد، اما اینکه بگوییم تهدیداتش استثنایی و ویژه است، چنین چیزی نیست. در عین حال اگر فکر کنیم که کریدور میانی از چین تا اروپا را شامل می‌شود و اغلب کشور‌ها موافق آن هستند باید به فکر سهم خودمان باشیم. نباید مساله را به یک باخت کامل و هویتی تبدیل کنیم بلکه باید اگر تهدیدی است به فرصت تبدیل شود.

بیانیه وزارت خارجه ایران درباره توافق صلح «خوب» بود

قهرمان‌پور بیانیه وزارت خارجه ایران درباره توافق صلح را «خوب» توصیف کرد و گفت: نمی‌دانم انتظارات برخی از وزارت خارجه چیست؟ البته این به معنای آن نیست که ما در قفقاز خیلی خوب عمل کردیم. امیدوار بودیم که روسیه آنجا را تحت کنترل دارد، در حالی که روسیه نفوذش بعد از جنگ اوکراین کاهش یافت، در نتیجه از روند اصلی تحولات عقب ماندیم و متاسفانه در داخل هم به دلیل نگاه‌های هویتی و تاریخی نتوانستیم اجماع ایجاد کنیم؛ برخی معتقد بودند که آنجا متعلق به ایران است و برخی می‌گفتند زمین اسرائیل شده است. این نگاه‌ها باعث شد حداقل اجماع و همسویی درباره سیاست درست در قفقاز شکل نگیرد. 

وی تاکید کرد: تکیه بر این سیاست که روسیه در قفقاز جنوبی نقش برتر دارد و ناتوانی در اجماع حداقلی داخلی برای ایجاد نقش مثبت در قفقاز باعث شد ما از تحولات در این منطقه جا بمانیم. با این اوصاف معتقدم ایران باید به تدریج در روند‌های منطقه به دنبال منافع خود باشد و با این کشور‌ها ائتلاف‌سازی کند.

این کارشناس مسایل بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که توافق سه‌جانبه میان ارمنستان، آمریکا و آذربایجان ماندگار خواهد بود؟ گفت: به نظرم توافق باقی می‌ماند، چون این توافق دفعتا اتفاق نیفتاده است و محصول یک روند چند ساله بوده است. از ۲۰۲۰ که جنگ اول قره‌باغ شد معلوم شد که معادلات در قفقاز در حال تغییر است و همه به نوعی خودشان را آماده کرده بودند؛ هم ارمنستان به این توافق تمایل دارد، چون اقتصاد ضعیفی دارد و به دریای آزاد دسترسی ندارد و نیازمند توسعه است و جریان‌هایی در ارمنستان معتقدند که تکیه به روسیه اشتباه بوده است، از سویی آذربایجان برای توسعه خود به آن نیاز دارد. وقتی قدرت‌های بزرگ هم موافق آن هستند این توافق حفظ می‌شود. 

قهرمان‌پور ادامه داد: مهم‌ترین متغیر این توافق، تضعیف روسیه است. وقتی روسیه بعد از جنگ اوکراین مجبور شد نیروهایش را از قفقاز فرا بخواند و دیگر زورش به ارمنستان هم نمی‌رسید کشور‌های منطقه قفقاز متوجه شدند که دیگر نمی‌تواند شریک مطمئنی باشد. آقای پاشینیان در اظهاراتی صریحا گفت، روسیه نمی‌تواند شریک مطمئنی برای ما باشد و بحث خروج از پیمان امنیت مشترک مطرح شد و بحث پیوستن ارمنستان به‌ای‌سی‌سی که می‌تواند پوتین را به دلیل حکم لاهه دستگیر کند؛ اینها تحولات کمی نیستند. بعد از جنگ اوکراین همه این کشور‌ها از قزاقستان گرفته تا آذربایجان صریح و غیرصریح اعلام کردند که باید از روسیه مستقل شوند.

وی خاطرنشان کرد: ایران از یک سال قبل به این جمع‌بندی رسیده بود که کریدور راه‌اندازی خواهد شد. معلوم بود که این مسیر باز خواهد شد، اما درباره کم و کیفش بحث بود و به نظرم ایران در نهایت با این مساله کنار می‌آید و سعی می‌کند از مزایای این گشوده شدن راه‌های مواصلاتی استفاده کند. به هر حال ایران هم‌چنان مزیت‌های ترانزیتی و اقتصادی خود را دارد و باید از این فرصت‌ها استفاده کرد. 

سیاست همه کشور‌های منطقه، چندبرداری است

این کارشناس مسائل بین‌الملل و منطقه درباره نگرانی‌های ایران از این توافق و حضور آمریکا در نزدیکی مرزهایش گفت: سیاست همه کشور‌های منطقه، سیاست خارجی چند برداری است و می‌خواهند با همه کشور‌ها تعامل داشته باشند و سعی دارند در سبد تعاملات‌شان یک توازن ایجاد کنند.

وی گفت: بعید می‌دانم مساله بسته شدن مرز مطرح باشد و آنها هم گفتند که مسیر ایران را نمی‌بندند و آقای بقایی سخنگوی وزارت خارجه هم چند ماه پیش در گفت‌و‌گو با آرمن پرس گفته بود که چهار راه صلح ارمنستان ایده خوبی است و این نشان می‌دهد که کشور‌ها به ایران اطمینان خاطر دادند که از ناحیه کریدور خسارت و تهدید متوجه‌اش نمی‌شود.

قهرمان‌پور تاکید کرد: صحنه قفقاز جنوبی با وجود اینکه منطقه کوچکی است، اما انبوهی از بازیگران فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای در آن حضور دارند، از این رو صحنه پیچیده‌ای است. کار به جایی هم کشیده شده بود که روسیه هم دیگر در آن منطقه نقش‌آفرین نبود از این رو فضا برای ورود آمریکا مهیا شد.

منبع: ایسنا