باشگاه خبرنگاران جوان - آبخوان‌ها یا سفره‌های آب زیرزمینی همان لایه‌های سنگی یا خاکی نفوذپذیر زمین هستند که می‌توانند آب‌های زیرزمینی را در خود ذخیره کنند؛ این آبخوان‌ها به‌عنوان منابع طبیعی حدود ۲۰ درصد از آب‌های شیرین زمین را تشکیل می‌دهند و نقش حیاتی در تامین آب آشامیدنی و همچنین مورد نیاز برای کشاورزی دارند.

بهرام چوبین  اظهار داشت: بهره‌برداری‌های بی‌رویه، کاهش بارش‌ها، توسعه بی‌برنامه صنعت و کشاورزی و مدیریت نادرست، منابع آب زیرزمینی اصفهان را در آستانه فروپاشی قرار داده است، به طوری که هم‌اکنون ظرفیت آبخوان‌های استان به‌شدت کاهش یافته و بهره‌برداری‌های فراتر از ظرفیت، تهدیدی جدی برای پایداری منابع آبی محسوب می‌شود.

وی با تاکید بر اجرای طرح‌های نوین پخش سیلاب و بازسازی آبخوان‌ها تصریح کرد: اگرچه عرصه‌های متعدد پخش سیلاب توسط اداره منابع طبیعی اجرا شده است اما سه عرصه اصلی پخش در استان شامل مناطق «سه»، «هفتومان» و «کاشان» تحت مدیریت این مرکز قرار دارد و این طرح‌ها می‌تواند منابع آبی را به پایداری بازگرداند.

چوبین توضیح داد: در این سه ایستگاه، به ترتیب سالانه حدود ۱۶۲ هزار، ۱۳۰ هزار و ۱۴۰ هزار مترمکعب روان‌آب کنترل و مدیریت می‌شود که حدود ۶۰ درصد آن در سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ می‌یابد.

وی اضافه کرد: آبخوان «کاشان» و «سه» هر یک ظرفیت کنترل بیش از یک میلیون مترمکعب و آبخوان «هفتومان» ظرفیت کنترل ۱.۸ میلیون مترمکعب سیلاب را داراست.

عوامل اصلی تخریب آبخوان‌ها

این پژوهشگر با اشاره به علل افت شدید سطح آبخوان‌ها در استان، برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های عمیق، کاهش بارش‌ها، آبیاری ناکارآمد، کشت محصولات آب‌بر، حفر چاه‌های غیرمجاز، توسعه صنعتی و مدیریت نادرست را از مهم‌ترین دلایل این وضعیت عنوان کرد.

چوبین افزود: نبود سیاست‌گذاری مؤثر و توسعه بی‌برنامه شهری و کشاورزی نیز در کنار ضعف مشارکت مردمی، فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده است.

وی با اشاره به طرح‌های احیا و بازسازی آبخوان‌ها گفت: در مرکز تحقیقات کشاورزی و آموزش منابع طبیعی اصفهان، اقداماتی برای بازسازی و احیای آبخوان‌ها در سه منطقه یادشده در حال انجام است که شامل مطالعه و بازطراحی سازه‌های هیدرولیکی، به‌هنگام سازی مطالعات هیدرولوژیکی و هواشناسی، احیا و مرمت کانال‌های انتقال روان‌آب، حوضچه‌های رسوب‌گیر و سرریز، بهسازی عرصه‌های پخش روان‌آب و برداشت رسوبات از کانال‌هاست.

وی با تاکید بر اثربخشی این پروژه‌ها تصریح کرد: اگرچه میزان موفقیت این طرح‌ها وابسته به منابع مالی، مشارکت بهره برداران و عوامل مدیریتی است اما یکی از نمونه‌های موفق، پروژه پخش سیلاب بر آبخوان «کاشان» است که باعث تغذیه پایدار سطح آب زیرزمینی تا حدود ۶۰ درصد حجم آبگیری، احیای پوشش گیاهی، کنترل بیش از ۲۰ مورد سیلاب فصلی، ایجاد بستر مناسب برای پژوهش و توسعه گردشگری طبیعی شده است.

چوبین به تأثیر این اقدامات بر کاهش فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: اقدامات انجام شده، هرچند محدود، اثراتی در کاهش سرعت فرونشست زمین در استان داشته‌اند اما برای مهار کامل این پدیده، باید برداشت‌های بی‌رویه متوقف شده و اصلاح الگوهای مصرف در دستور کار جدی قرار گیرد.

چوبین افزود: اجرای طرح‌های پخش سیلاب با مشارکت منابع طبیعی و سایر نهادهای مرتبط انجام شده اما نقش مردم و کشاورزان هنوز به اندازه‌ای نیست که بتواند روند تخریب را متوقف کند.

وی راهکارهایی نظیر آموزش و ترویج، ارائه مشوق‌های مالی و تشکیل نهادهای محلی را برای افزایش مشارکت محلی ضروری دانست.

چوبین برداشت‌های بی‌رویه، تغییر اقلیم، نبود قوانین مؤثر، توسعه بدون برنامه، ضعف مشارکت مردمی، کمبود منابع مالی و ضعف هم‌افزایی بین نهادها را از مهم‌ترین چالش‌ها برای احیای آبخوان‌ها برشمرد و افزود: تحقق چشم‌انداز احیای آبخوان‌ها نیازمند تأمین منابع مالی پایدار، حمایت‌های قانونی و دولتی، فناوری‌های نوین، اصلاح الگوی مصرف و الگوی کشت، آموزش و ایجاد زیرساخت‌های پایش و مدیریت هوشمند منابع آب است.

وی گفت: در صورت تأمین این الزامات، آینده منابع آب زیرزمینی استان اصفهان می‌تواند از وضعیت بحرانی فاصله بگیرد و به پایداری برسد.

این پژوهشگر پیشتر نیز با اشاره به خروج یک میلیارد متر مکعب روان‌آب سالیانه از اصفهان گفت: مدیریت هرزآب‌ سطحی و هدایت آن در دل زمین (به‌جای ذخیره سطحی) در استان اصفهان که با معضل کمبود منابع آبی مواجه است برای احیای آبخوان‌ها ضروری است.

چوبین افزود: اصفهان دارای ۳۷ دشت بزرگ مطالعاتی است که به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی به عنوان دشت‌های ممنوعه و بحرانی شناخته می‌شوند و فرونشست در این دشت‌ها به هشت تا ۱۹ سانتی‌متر در سال رسیده که نشان دهنده بحران شدید آبی در این منطقه است.

منبع: ایرنا