سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در مصاحبه با روزنامه ۵۲۵:
تعیین سرنوشت منطقه با اراده منطقه‌ای، نقطه اشتراک نظر تهران و باکو است
«مجتبی دمیرچی‌لو» با اشاره به اینکه در خصوص مداخلات نیرو‌های فرامرزی، تجربه نشان می‌دهد که هر چه بیشتر از این مداخلات جلوگیری شود، وضعیت بهتر خواهد بود، گفت: به عنوان مثال، مسئله قره باغ، تا زمانی که نیرو‌های خارج از منطقه دخالت می‌کردند، مناقشه حل نمی‌شد.
باشگاه خبرنگاران جوان - «مجتبی دمیرچی‌لو» سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در مصاحبه با روزنامه ۵۲۵ به بیان آخرین وضعیت روابط تهران و باکو و چشم انداز این رابطه در آینده پرداخت. مشروح این گفت‌و‌گو را در زیر می‌خوانید:
جناب سفیر، این دومین مأموریت دیپلماتیک شما در جمهوری آذربایجان است. در طول این مدت، تغییرات زیادی در آذربایجان، منطقه و روابط ما رخ داده است. مایلم گفتگوی خود را با برداشت‌های شما در زمینه این تغییرات آغاز کنم.
من قبلاً در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ در باکو فعالیت داشتم. اما این بدان معنا نیست که از آن زمان هیچ ارتباطی با آذربایجان نداشته‌ام. بار‌ها در باکو و شهر‌های دیگر بوده‌ام و در دیدار‌ها و نشست‌های رسمی‌شرکت نموده‌ام. البته این جلسات کوتاه مدت و عمدتآ در چارچوب سفر هیئت‌های رسمی انجام شده است و فرصت آشنایی عمیق‌تر با آذربایجان برایم فراهم نشده است. اکنون دو ماه است که در مأموریت جدید به عنوان سفیر به باکو بازگشته‌ام. برای من افتخار بزرگی است که در این سمت، به دو ملت دوست، برادر و همسایه خدمت کنم. البته، در این دو ماه فرصت آشنایی کامل با تمامی مسائل فراهم نشده است، اما مایلم به تعدادی از تغییرات صورت گرفته اشاره کنم.
تغییرات زیادی در باکو و به طور کلی در جمهوری آذربایجان رخ داده است. پایتخت توسعه یافته، ساخت وساز‌های جدید و افزایش شمار خودرو‌ها در نگاه اول قابل مشاهده است. در عین حال، فعالیت‌های عمرانی نه تنها در باکو بلکه در مناطق آزاد شده نیز در حال اجرا است.
بزرگترین تغییر این است که جمهوری آذربایجان سرزمین‌های اشغالی خود را آزاد و حاکمیت و تمامیت ارضی خود را احیا کرده است. تأثیر این امر قطعاً در تعدادی از زمینه‌ها آشکار شد و در برخی زمینه‌ها در آینده نیز خود را نشان خواهد داد. علاوه بر این، خانواده دیپلماتیک گسترش یافته است. پیش از این، ۳۰ تا ۳۵ هیئت دیپلماتیک در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کردند، اکنون تعداد آنها دو برابر شده است. به عبارت دیگر، تغییرات بسیار زیاد است و همه این موارد در نگاه اول قابل توجه هستند. بنابراین، مایلم به مردم و به دولت جمهوری آذربایجان تبریک بگویم.
روابط آذربایجان و ایران هر از گاه با چالش‌ها و مشکلاتی همراه بوده است. در حال حاظر سطح روابط دو کشور چگونه ارزیابی می‌شود؟ روابط ما در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟ آیا طرفین توانسته‌اند آن مرحله را به طور کامل پشت سر بگذارند؟
روابط دو کشور ویژگی خاصی دارد. این بدان معناست که روابط ما بر اساس مسائل مشترک و ریشه‌دار استوار است. من روابطمان را رضایت‌بخش نمی‌دانم، زیرا انتظارات من بالاتر است. هیچ دو کشوری را نمی‌توان یافت که از جنبه‌های مختلف تا این حد به یکدیگر نزدیک باشند. پیوند‌های مشترک و ریشه‌های عمیق فراوانی داریم، به همین دلیل انتظارات ما نیز بسیار بالا است. اما واقعیت این است که روابط ما در سطح مطلوبی نیست. در روابط ما مشکلاتی وجود داشته و به باور من همچنان باقی است. همچنین می‌خواهم بر مسئله رفت و آمد میان مردمان دو کشورتأکید کنم. درست است که اکنون پرواز‌های مستقیم برقرار شده و تعداد آنها نیز آنها افزایش یافته است. از باکو تا مرز ایران از طریق زمینی ۳ ساعت و پرواز میان پایتخت‌ها و شهر‌های بزرگ – از جمله تبریز، مشهد و ... - ۱ ساعت طول می‌کشد. این نشان می‌دهد که مردم می‌توانند به راحتی رفت و آمد نمایند. اما در عمل چنین نیست. یا اینکه در حوزه فرهنگی روابط بسیار پایین است. پیش از این، رویداد‌های مشترک مختلفی برگزار می‌کردیم، روز‌های فرهنگی، شب‌های شعر، جشنواره‌ها و بازدید‌های متقابل روزنامه نگاران برگزار می‌شد. برخی مشکلات وجود دارد. به همین دلیل است که می‌گویم روابط ما رضایت‌بخش نیست. ما باید تلاش کنیم بر پایه مسائل مشترکی که داریم، سطح روابط فرهنگی را ارتقا دهیم. بنابراین، فکر می‌کنم مسئولیت بزرگی بر عهده دارم و باید تلاش بیشتری در این رمینه انجام بدهم.
سوال بعدی من دقیقأ با همین موضوع مرتبط است. وظایف و اولویت‌های شما به عنوان سفیر چیست؟
خوشبختانه روابط بسیار صمیمانه و نزدیکی بین روسای جمهور کشور‌های ما وجود دارد. این یک فرصت و امکان بسیار خوب برای ماست. این امر نقش بسزایی در گسترش روابط ایفا می‌کند. روابط ویژه میان سران کشورهایمان مسئولیت بیشتری را بر دوش سفرا و مقامات ایجاد می‌کند. وظیفه اصلی ما این است که با بهره گیری از همه ظرفیت ها، تا حد امکان در جهت توسعه و تعمیق روابط دو کشور تلاش نماییم. در این راستا می‌توان به حوزه‌های مختلفی اشاره نمود: اقتصادی، علمی، فرهنگی، حتی نظامی، امنیتی و در بخش حمل و نقل، تجارت و فرهنگ نیز کار‌های زیادی برای انجام دادن داریم. باید به همه اینها توجه داشته باشیم سعی خواهم کرد در طول ماموریت خود از همه فرصت‌ها برای این منظور استفاده کنم.
شما بر حوزه نظامی اشاره کردید. همکاری در این حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما از گذشته در این زمینه روابطی داشته‌ایم. وقتی جمهوری آذربایجان استقلال خود را به دست آورد، همکاری‌هایی در زمینه‌های مختلف، از جمله حوزه دفاعی، را آغاز کردیم. دلیل آن این بود که جمهوری آذربایجان مورد تجاوز قرار گرفته بود و دوره بسیار سختی برای این کشور بود. ما از آموزش گرفته تا تامین تجهیرات و تسلیحانت دفاعی، همکاری کردیم. الان نیز همکاری‌هایی وجود دارد. برگزاری رزمایش‌های نظامی از نمونه‌های این همکاری به شمار می‌رود.
برنامه ریزی شده است که همکاری‌ها در آینده نیز ادامه یابد. هدف، افزایش قدرت دو کشور و مبارزه با تهدیدات مشترک است. این امر به عنوان یک منافع مشترک میان دو کشور محسوب می‌شود و همچنین می‌توان گفت که به عنوان یک مسئله مهم برای منطقه نیز تلقی می‌شود.
فرصت‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور بسیار گسترده است. به نظر شما برای بهره برداری کامل از این فرصت‌ها چه اقداماتی باید انجام شود؟
اولا، بین دو کشور برخی توافقنامه بین دولتی وجود دارد که به طور کامل اجرا نمی‌شوند. ما باید از ظرفیت آن اسناد بیشتر استفاده کنیم. در عین حال، باید به نقش بخش خصوصی توجه بیشتری داشته باشیم. تعداد شرکت‌هایی که به طور متقابل در هر دو کشور فعالیت می‌کنند، چندان زیاد نیست. دو کشور بازار‌های بزرگی دارند و همچنین فرصت دسترسی به بازار‌های ثالث از طریق دو کشور وجود دارد. همچنین ظرفیت‌های بیشتری در حوزه‌های حمل و نقل و بانکداری برای همکاری‌های اقتصادی فراهم کرد.
جناب سفیر، متأسفانه نیرو‌هایی در ایران وجود دارند که مایل نیستند روابط با آذربایجان بهبود یابد. این را می‌توان در اظهارات مشاوران، نمایندگان مجلس و سایر سطوح مشاهده کرد. جای سئوال است که هدف آنها چیست؟
کاملاً موافقم که ما باید همزمان تلاش کنیم تا در برابر نیرو‌هایی که روابط دوستانه ما را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهند، ایستادگی کنیم. این نیرو‌ها هم داخل و هم خارج از دو کشور وجود دارند. با این حال، نباید اجازه بدهیم این مسئله، روابط دوستانه و مواضع اصولی ما را تحت تاثیر قرار دهند. اخیراً ایران مورد تجاوز نظامی رژیم اسرائیل قرار گرفت و بسیاری از کشورها بلافاصله مواضع خود را در این مورد ابراز و آن را محکوم کردند. جمهوری آذربایجان نیز اقدمات صورت گرفته را مورد انتقاد قرار داد. در بالاترین سطح اعلام شد که به هیچ نیرویی از خاک جمهوری آذربایجان علیه ایران استفاده نشده در آینده نیز چنین امکان داده نخواهد شد. ما این را مبنا قرار می‌دهیم.
از این نظر، اظهاراتی که شما به آنها اشاره کردید، نباید به عنوان یک موضع رسمی تلقی شود. معتقدم هر چه این گونه نظرات کاهش یابند، تأثیر منفی آنها نیز کمتر خواهد بود. این هم نیاز به مدیریت دارد. همانطور که می‌دانید، که رسانه‌ها نیز نظر و بیان خود را دارند و این نظرات نباید به عنوان موضع رسمی دولت محسوب شوند. بنابراین، باید سعی کنیم که بر موضع رسمی تمرکز کرده و فعالیت‌های خود را بر اساس آن پیش ببریم.
برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران در چه مرحله قرار دارد؟ خسارات وارده به تأسیسات هسته‌ای ناشی از جنگ ۱۲ روزه آمریکا و ایران مورد بررسی قرار گرفته است. چه نتایجی از این بررسی‌ها حاصل شده و آیا خطر رویارویی مجدد با اسرائیل وجود دارد؟
من با کلمه رویارویی موافق نیستم. این تجاوز آشکار علیه ایران بود و ایران از خود دفاع کرد. در شرایطی که ما مورد تجاوز قرار گرفتیم، طبیعی است که باید از خود دفاع می‌کردیم. اگر توان دفاع نداشتیم، تجاوز ادامه می‌یافت. به وضعیت فلسطین نگاه کنید، ۸۰ سال است که تحت اشغال و تجاوز است. اگر طرف مقابل احساس کند که ایران ضعیف شده و قدرت دفاعی ندارد، تجاوز را تکرار خواهد کرد. بنابراین، ما همیشه در حال آمادگی قرار داریم. در مورد خسارات وارد شده، لازم است به چند نکته توجه شود. اولا، درخصوص خسارات انسانی گرچه در میان آنها فرماندهان نظامی هم بودند، اما آنها در میدان نبرد و با لباس نظامی نبودند، بلکه در منازل کسکونی و در کنار اعضای خانواده خود قرار داشتند. طبق حقوق بین‌الملل، حمله به آنها غیر قانونی است. در عین حال، نه تنها دانشمندان هسته‌ای، بلکه دانشمندان ما در زمینه‌های دیگر از جمله پزشکان زیادی شهید شدند. بنابراین، هنگام صحبت در مورد خسارات، ابتدا باید بر خسارات انسانی تأکید شود. ما بیش از هزار شهید داشتیم که بیشتر آنها غیرنظامی و بویژه کودکان و زنان بودند. البته امکن غیرنظامی و برخی پایگاه‌های نظامی نیز مورد حمله قرار گرفتند. اکنون کار بازسازی در حال انجام است، اما اطلاعات مربوط به تأسیسات نظامی فاش نمی‌شود.
در مورد مسئله هسته‌ای، ما از ابتدا گفته‌ایم که این یک برنامه صلح آمیز است. این موضوع بار‌ها توسط سازمان‌های بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مورد بازرسی قرار گرفته و تأیید شده است. رویداد‌های گذشته نیز نشان داده است که این یک برنامه صلح آمیز است. بسیاری انتظار داشتند پس از حمله به تأسیسات هسته‌ای، ایران اعلام کند که برنامه صلح آمیزش تغییر خواهد کرد و شکل دیگری به خود خواهد گرفت. اما ایران نشان داده است که همواره برنامه هسته‌ای اش صلح آمیز بوده است. ما به فعالیت‌های صلح آمیز خود در این زمینه ادامه خواهیم داد، این حق ما بر اساس حقوق بین‌الملل محفوظ است.
احیای مکانیسم «ماشه» اروپا علیه ایران در دستور کار قرار دارد. در صورت اجرایی شدن این مکانیسم، برای کشور شما چه پیامد‌هایی دارد؟
البته ما تحریم‌ها را دوست نداریم و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که تحریم‌ها تأثیر منفی ندارند. ما در تلاش هسیم تا از این تأثیر منفی جلوگیری کنیم. در عین حال، باید توجه داشت که ایران سال‌هاست که تحت تحریم‌های مختلف قرار دارد.
علیرغم اینکه ایران به تعهدات خود عمل کرده، اما طرف مقابل به تعهدات خود پایبند نبوده است. همانطور که می‌دانید، ایالات متحده آمریکا از توافق خارج شد، با این وجود ایران به تعهدات خود عمل کرد. رویکرد برخی کشور‌های اروپایی نشان می‌دهد که آنها در ظاهرأ از عدالت و حقوق بشر سخن می‌گویند، اما در عمل طبق معیار‌های دوگانه پیروی می‌کنند. آیا حقوق بشر در فلسطین نقض نمی‌شود، در آنجا بیش از ۶۰ هزار غیرنظامی جان خود را از دست داده‌اند، آیا آنجا نقض حقوق بشز صورت نگرفته است.
ایران طی سال‌ها با تحریم‌های متعددی مواجه بوده و موفق شده است راه حل‌های برای مقابله با آنها بیابد. افرادی که به ایران سفر می‌کنند، احساس کرد نمی‌کنند که این کشور تحت تحریم است. نه فقط کالا‌های روزمره در دسترس است بلکه محصولاتی که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته تولید میشوند، نشان دهنده توان علمی‌بالای کشور است. با این وجود اذعان دارم که تحریم‌ها مشکلاتی ایجاد می‌کنند و ما نمی‌خواهیم تعداد تحریم‌ها و تأثیر منفی آنها افزایش یابد. این اقدامات در کوتاه‌مدت ممکن است اثرات منفی روانی داشته باشد، اما در دربلند مدت نه. زیرا تحریم‌هایی که آنها می‌خواهند بازگردانند، در واقع اکنون برقرار هستند و ایران به ادامه فعالیت تحت تحریم‌ها عادت کرده است. ما اقدامات سه کشور - فرانسه، آلمان و بریتانیا - را مورد انتقاد قرار داده و آن را صحیح نمی‌دانیم.
امروزه تنوع بخشی به دالان‌های حمل‌ونقل و گسترش فرصت‌های لجستیکی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا، مایلم دیدگاه ایران را در مورد کریدور زنگزور از شما بشنوم...
در سال‌های اخیر اتفاقات متعددی در منطقه رخ داده است، از جمله آزادسازی سرزمین‌های اشغالی جمهوری آذربایجان. مذاکراتی بین دو کشور در مورد توافق صلح در حال انجام است و حتی چارچوب آن نیز مورد توافق قرار گرفته است. در ایران کسی را پیدا نخواهید کرد که با روند صلح و ثبات در منطقه موافق نباشد. ما همواره اعلام کرده‌ایم از توافق صلح استقبال می‌کنیم. موضوع گشایش کریدور‌های حمل و نقل و توسعه ارتباطات در منطقه نیز برای توسعه اقتصادی کشورها و منطقه مهم است. از این منظر، ما این موضوع را بسیار مثبت ارزیابی می‌کنیم. احیای ارتباطات به این معنی است که همه کشورها، از جمله ایران، از این فرصت‌ها بهره‌مند خواهند شد و منافع خود را دنبال خواهند کرد.
همانطورکه می‌دانید از دوران شوروی، ما از طریق راه‌آهن نخجوان به فضای شوروی سابق دسترسی داشتیم و بار زیادی از ا این طریق حمل می‌شد. اما پس از مناقشه قره باغ، این ارتباط قطع شد و ۳۵ سال است که این ارتباطی وجود ندارد. اکنون ما در خصوص ارتباطات جدید صحبت می‌کنیم. از این منظر، ایران نیز علاقه‌مند به توسعه کریدور‌های حمل و نقل در منطقه است، به طوری که هم منطقه و هم ایران سود ببرند. در عین حال، پس از جنگ قره‌باغ، مسئله‌ای مطرح شد که مربوط به مرز‌های شناخته شده بین‌المللی و مداخله نیرو‌های ثالث در منطقه بود. طبیعی است که واکنش‌هایی نیز از سوی ایران به این دو مسئله صورت گرفت. در پی تحولات اخیر، مقامات رسمی جمهوری آذربایجان و ارمنستان مواضع خود را اعلام کردند که تغییر مرز‌ها و حضور نیرو‌های خارجی در دستور کار قرار ندارد.
در چنین شرایطی، ما به مواضع رسمی اعلام شده، اعتماد داریم. در خصوص مداخلات نیرو‌های فرامرزی، تجربه نشان می‌دهد که هر چه بیشتر از این مداخلات جلوگیری شود، وضعیت بهتر خواهد بود. به عنوان مثال، مسئله قره باغ، تا زمانی که نیرو‌های خارج از منطقه دخالت می‌کردند، مناقشه حل نمی‌شد. بعد که دو کشور نشسته و مذاکره کردند، خوشبختانه این مسئله حل و فصل شد. مقامات رسمی جمهوری آذربایجان آشکارا اعلام می‌کنند که سرنوشت منطقه باید بر اساس اراده منطقه تعیین شود. این نشان دهنده وجود یک نظر مشترک است که کشور‌های منطقه باید از توانایی‌های خود استفاده کنند و مشکلات خود را بر اساس خواست مشترک خود حل کنند. ما باید مسائل مربوط به توافق صلح، ارتباطات، مرز‌ها و مداخله نیرو‌های فرامنطقه‌ای را تفکیک و هر یک را به درستی ارزیابی کنیم.
در نهایت، وضعیت اقدامات مربوط به مسیر «ارس» در چه مرحله قرار دارد؟
این پروژه به معنای اتصال بخش اصلی جمهوری آذربایجان به نخجوان است که در گذشته نیز وجود داشته است. در طول ۳۵ سال گذشته، جمهوری آذربایجان از مسیر عبوری از خاک ایران استفاده می‌کرد. پس از آزادسازی سرزمین‌های اشغالی و آغاز فعالیت‌های بازسازی، پیشنهاد جدیدی از سوی جمهوری آذربایجان ارائه شد تا مسیری عبوری از خاک ایران کوتاهتر شود و از نقطه جدیدی از سمت آغبند برای رفتن به نخجوان متصل گردد. بر این اساس، ساخت پل جدیدی بر روی رودخانه ارس آغاز شد. در حال حاضر، کار ساخت و ساز در حال انجام است، من خودم ۱۰ روز پیش از محله بازدید کردم، کار بسیار خوب پیش می‌رود و انتظار می‌رود ساخت پل تا پایان سالجاری به پایان برسد. این امر این امکان را فراهم خواهد ساخت که روزانه صد‌ها کامیون از طریق آن تردد کنند.
در خاک ایران جاده‌ای وجود داشت و اکنون ما در حال کار بر روی آن هستیم تا ظرفیت آن را افزایش دهیم. برخی از مشکلاتی که در گذشته وجود داشت را از بین ببریم. رودخانه ارس در یک طرف کوه‌ها در طرف دیگر قرار دارند. جاده‌ای بین کوه‌ها و رودخانه وجود داشت که در برخی بخش‌ها و عبور و مرور کامیون‌ها را دشوار می‌کرد. اکنون ما در حال ساخت تونل‌های جدید در آنجا و تعریض جاده هستیم و روند کار به خوبی پیش می‌رود. پس از بازسازی این جاده، روزانه صد‌ها کامیون از جاده جدید استفاده خواهند کرد. من بسیار خوشبین هستم که این پروژه به زودی پایان خواهد رسید و برای ما در حوزه ترانزیت و حمل و نقل فرصت‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد.
