باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - در ساعات اولیه بامداد ۲۸ نوامبر (۸ آذر)، فضای سیاسی اوکراین با یک شوک بزرگ رو‌به‌رو شد. آندری یرماک، رئیس دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین و نزدیک‌ترین یار ولادیمیر زلنسکی، استعفای خود را اعلام کرد. این استعفا نه از سر اراده شخصی، بلکه در پی یورش مأموران ضدفساد به منزل و دفاتر او، در چارچوب تحقیقاتی بر سر یک رسوایی ۱۰۰ میلیون دلاری در بخش انرژی، رخ داد. یرماک، که اغلب به عنوان «رئیس‌جمهور در سایه» شناخته می‌شود، در حالی استعفای خود را نوشت که به عنوان مذاکره‌کننده ارشد اوکراین در مذاکرات صلح ژنو بر پایه طرح پیشنهادی دونالد ترامپ برای پایان جنگ با روسیه به سر می‌برد. 

این رویداد، که توسط رسانه‌های غربی از جمله نیویورک تایمز و بی‌بی‌سی به عنوان «لحظه‌ای حساس» توصیف شده، نه تنها اعتبار زلنسکی را زیر سؤال می‌برد، بلکه در بحبوحه تلاش‌های دیپلماتیک برای آتش‌بس، اوکراین را در موقعیتی شکننده قرار می‌دهد. استعفا، که زلنسکی آن را «تصمیمی دشوار، اما ضروری» خواند، موجی از گمانه‌زنی‌ها را برانگیخت. آیا این پایان عصر یرماک است یا آغاز شکاف‌های عمیق‌تری در ساختار قدرت کی‌یف؟

در حالی که کرملین این رویداد را «نشانه ضعف و فساد ساختار سیاسی کی‌یف» جشن می‌گیرد، تحلیل‌گران اروپایی مانند کسانی که در شورای روابط خارجی اروپا قلم می‌زنند، آن را فرصتی برای بازسازی اعتماد عمومی برای زلنسکی می‌دانند. اما فراتر از هیاهوی لحظه‌ای، داستان یرماک روایتی است از صعود یک وکیل معمولی به قله‌های قدرت، که در سایه جنگ و سیاست‌های درهم‌تنیده اوکراین، به نمادی از دوگانگی‌های این کشور بدل شد.

صعود یرماک؛ از استودیوی فیلم‌سازی تا قلب قدرت

آندری یرماک، متولد ۱۹۷۱ در کی‌یف، زندگی‌اش را در مسیر‌های غیرمنتظره‌ای پیمود. فارغ‌التحصیل حقوق از دانشگاه ملی کی‌یف، او ابتدا به عنوان وکیل در حوزه‌های تجاری فعالیت می‌کرد، اما استعدادش در عرصه رسانه و سرگرمی، مسیرش را دگرگون ساخت. در اوایل دهه ۲۰۰۰، یرماک پا به عرصه تولید فیلم گذاشت و شرکت «گارنت مدیا گروپ» را بنیان نهاد، که به سرعت به یکی از بازیگران کلیدی صنعت سرگرمی اوکراین بدل شد.

ارتباط یرماک با ولادیمیر زلنسکی، که امروز به عنوان ستون فقرات سیاست‌های ریاست‌جمهوری او شناخته می‌شد، ریشه در سال‌های ۲۰۱۱ دارد. زلنسکی، که آن زمان به عنوان مالک و تهیه‌کننده ارشد استودیوی کمدی «کوارتال ۹۵» معروف به خالق سریال محبوب «خدمتگذار مردم» فعالیت می‌کرد، با یرماک از طریق خدمات حقوقی او آشنا شد. یرماک نه تنها مشاور قانونی استودیو بود، بلکه در مذاکرات تجاری و تولیدات رسانه‌ای، نقش کلیدی را برای زلنسکی و شریکش «دیمیتری مندریچ» متهم ردیف اول فساد ۱۰۰ میلیون دلاری ایفا می‌کرد.

این همکاری، فراتر از امور حقوقی، به دوستی عمیقی بدل شد؛ دو مردی که هر دو از دنیای سرگرمی برآمده بودند و آرزوی تغییر سیستم فاسد پساشوروی اوکراین را در سر می‌پروراندند. قبل از پیروزی زلنسکی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۹، یرماک به عنوان مشاور غیررسمی زلنسکی عمل می‌کرد. او در سایه، کمپین انتخاباتی را مدیریت می‌کرد، از استراتژی‌های رسانه‌ای گرفته تا تماس‌های اولیه با نخبگان سیاسی. تحلیل‌گران سیاسی اعتقاد دارند از این نقطه بود که یرماک نقش «معمار سایه» را بر عهده گرفت و زلنسکی را از یک نامزد نوپا به رئیس‌جمهور اوکراین تبدیل کرد.

پس از پیروزی، یرماک به سرعت به مرکز قدرت صعود کرد. در همان ماه‌های ابتدای مسئولیت زلنسکی او را به ریاست دفتر ریاست‌جمهوری منصوب کرد پستی که در اوکراین، بیش از هر مقام دیگری، قدرت اجرایی دارد. یرماک نه تنها سیاست‌های داخلی را هماهنگ می‌کرد، بلکه در مذاکرات صلح با روسیه در سال ۲۰۱۹، به عنوان فرستاده ویژه زلنسکی ظاهر شد.

او در دیدار‌های پاریس با ولادیمیر پوتین، نقش میانجی را ایفا کرد و تلاش کرد تا آتش‌بس در دونباس را احیا کند، هرچند این اقدامات بدون موفقیت چشمگیری همراه بود. در این دوره، یرماک به عنوان «مغز متفکر» زلنسکی شناخته شد؛ مردی که جلسات کابینه را هدایت می‌کرد، انتصابات کلیدی را پیشنهاد می‌داد و حتی سخنرانی‌های زلنسکی را ویرایش می‌نمود. این نقش، او را به «دومین مرد قدرتمند اوکراین» بدل کرد، جایی که مرز‌های میان مشاور و تصمیم‌گیرنده محو می‌شد.

شبکه‌ای نامرئی از نفوذ

با آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه در فوریه ۲۰۲۲، نقش یرماک بیشتر برجسته شد. جنگ، که اوکراین را به لبه پرتگاه برد، برای یرماک فرصتی طلایی بود تا شبکه قدرتی بی‌سابقه بسازد. در ماه‌های اولیه درگیری، در حالی که زلنسکی به عنوان نماد مقاومت ملی ظاهر می‌شد، یرماک در پشت صحنه، ارکان قدرت شبکه خود را بازسازی کرد. او هماهنگی میان وزارتخانه‌ها را بر عهده گرفت، از دفاع تا امور خارجه، و سیستمی مرکزی ایجاد کرد که همه تصمیمات کلیدی از دفتر ریاست‌جمهوری عبور کند. این تمرکز قدرت، یرماک را به «رئیس‌جمهور واقعی» بدل کرد.

اما چرا به یرماک «رئیس‌جمهور در سایه» می‌گویند؟ پاسخ در شبکه‌ای نهفته است که او با دقت بسیار ایجاد کرد ترکیبی از وفاداران شخصی، الیگارش‌های سابق و دیپلمات‌های خارجی. یرماک، با استفاده از روابط رسانه‌ای‌اش، کمپین‌های اطلاع‌رسانی را مدیریت کرد و حتی در تأمین تسلیحات غربی، نقش میانجی ایفا نمود. او جلسات محرمانه با مقامات ناتو برگزار می‌کرد و اطمینان حاصل می‌کرد که کمک‌های میلیاردی اروپا و آمریکا، به مسیر‌های مورد نظر کی‌یف هدایت شود. در داخل، نفوذش بر عزل و نصب‌ها بی‌سابقه بود.

از برکناری وزرای دفاع مانند الکسی رزنیکوف در ۲۰۲۳ تا انتصاب ژنرال‌های جدید، یرماک امضای پنهان همه تغییرات بود. گزارش‌های تحلیلی از اتاق فکر‌های واشنگتن، مانند شورای آتلانتیک، نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد انتصابات کابینه زلنسکی، مستقیم یا غیرمستقیم از فیلتر یرماک عبور کرده. فرآیندی که منتقدان او را متهم به «پاکسازی مخالفان» می‌کنند. این موضوع را می‌توان در تغییر دیمیتری کولبا وزیر خارجه پیشین اوکراین و یا جابه‌جای زالوژنی فرمانده نیرو‌های مسلح اوکراین به وضوح مشاهده کرد.

در عرصه خارجی، یرماک معمار روابط اوکراین با متحدین بود. او در مذاکرات رم و واشنگتن، بر سر جزئیات بسته‌های کمکی چانه می‌زد و اطمینان حاصل می‌کرد که کی‌یف صدای غالب در ائتلاف ضدروسی باشد. روابطش با مقامات آمریکایی، از جمله آنتونی بلینکن، و اروپایی‌ها مانند امانوئل مکرون، به او لقب «پل‌ساز» را داده بود. 
اما این نفوذ، سایه‌ای از انتقادات را به همراه داشت. اتهاماتی مبنی بر اولویت دادن به منافع شخصی بر منافع ملی، و ایجاد انزوای زلنسکی از پارلمان و جامعه مدنی بخشی از حصاری است که یرماک بر دور زلنسکس ایجاد کرده است.

سقوط یک امپراتور

رسوایی ۱۰۰ میلیون دلاری، که یورش ماموران ضدفساد در ۸ آذر را رقم زد، نه یک حادثه ناگهانی، بلکه اوج سال‌ها اتهامات انباشته به شخص یرماک بود. این پرونده، که توسط آژانس‌های ملی ضدفساد اوکراین پیگیری می‌شود، به یک طرح رشوه‌خواری در بخش انرژی مربوط است. جایی که مقامات ارشد، از جمله نزدیکان زلنسکی و یرماک، متهم به انحراف ۱۰۰ میلیون دلار از قرارداد‌های بازسازی زیرساخت‌های جنگی هستند. ت

حقیقات نشان می‌دهد که این وجوه، که بخشی از کمک‌های غربی برای تعمیر نیروگاه‌ها و شبکه‌های برق بود، به حساب‌های شخصی منتقل شده. شبکه‌ای که از کی‌یف تا قبرس امتداد دارد. نقش یرماک در این ماجرا، به عنوان «مغز متفکر»، از سوی منابع ضد فساد اوکراینی برجسته شده است. او نه تنها بر انتصاب مدیران شرکت‌های انرژی دولتی نظارت داشت، بلکه در تخصیص بودجه‌های اضطراری جنگ، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کرد.

اما چرا پای یرماک به این رسوایی باز شد؟ فشار‌های داخلی و خارجی نقش کلیدی داشت. پارلمان اوکراین، که از قدرت مرکزی یرماک خشمگین بود، فشار برای تحقیقات را افزایش داد. همزمان، متحدان غربی، نگران از هدررفت کمک‌ها، سیگنال‌هایی مبنی بر «اصلاحات ضدفساد» فرستادند. یرماک، که سال‌ها اتهامات مشابهی را دفع کرده بود این بار تسلیم شد.

استعفا، هرچند اجباری، او را از جریان مذاکرات صلح ژنو خارج کرد؛ جایی که به عنوان رهبر هیئت اوکراینی، بر سر تعدیل طرح ۲۸ ماده‌ای ترامپ در حال رایزنی چانه‌زنی بود. این استعفا، درست در اوج دیپلماسی، می‌تواند روند سیاسی اوکراین را دگرگون کند. 
از سوی دیگر، خروج یرماک خلأیی ایجاد می‌کند مذاکرات ژنو، که ترامپ آن را «آخرین شانس» خوانده، بدون مغز دیپلماتیک اوکراین، ممکن است به بن‌بست بخورد. کرملین، این رسوایی را پروپاگاندایی برای تضعیف کی‌یف می‌بیند و ترامپ نیز این شرایط را زمانی مناسب برای تحت فشار قراردادن زلنسکی می‌داند.

*کارشناس مسائل روسیه