باشگاه خبرنگاران جوان - زمین آرام و بی‌صدا فرو می‌نشیند؛ نه صدای انفجاری دارد و نه آژیر هشداری، اما هر سانتی‌مترش می‌تواند به اندازه یک فاجعه پرسر و صدا ویرانگر باشد.

آخرین آمار‌های اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری کشور نشان می‌دهد فرونشست زمین در ایران به مرحله‌ای نگران‌کننده رسیده است؛ پدیده‌ای خاموش که ریشه در کم‌آبی، برداشت‌های بی‌رویه و غفلت‌های چند دهه‌ای دارد و حالا «برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی» به‌عنوان تنها راه مهار آن معرفی می‌شود.

این ارزیابی‌ها حاکی از آن است که خراسان شمالی نیز در امان نمانده؛ استانی که سال‌ها با خشکسالی، افت سفره‌های زیرزمینی و فشار بر منابع آب دست‌وپنجه نرم کرده، امروز با تهدیدی عمیق‌تر روبه‌روست؛ تهدیدی که از دل زمین برمی‌خیزد.

رکورد‌های نگران‌کننده فرونشست

بر اساس داده‌های رسمی، بالاترین نرخ فرونشست در استان مربوط به اطراف شهر قاضی با ۹.۱ سانتی‌متر در سال است؛ رقمی که حتی در مقیاس جهانی نیز هشداردهنده تلقی می‌شود.

بالاترین نرخ فرونشست در استان مربوط به اطراف شهر قاضی با ۹.۱ سانتی‌متر در سال است

پس از آن فاروج با ۸.۱ سانتی‌متر در سال در رتبه بعدی قرار دارد. این اعداد، تنها آمار خشک نیستند؛ هر سانتی‌متر به معنای ترک در دیوار خانه‌ها، آسیب به جاده‌ها، نابودی زمین‌های کشاورزی و تهدید زیرساخت‌های حیاتی است.

در کنار این نرخ‌ها، شوقان و اسفراین بیشترین گستردگی فرونشست را در استان به خود اختصاص داده‌اند؛ گستردگی‌ای که نشان می‌دهد بحران تنها به چند نقطه محدود نیست و دامنه آن آرام‌آرام در حال بلعیدن دشت‌هاست.

هشت زخم عمیق بر پیکر خراسان شمالی

اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری کشور از شناسایی هشت منطقه فرونشست در خراسان شمالی خبر می‌دهد.

بیشتر آبخوان‌های استان در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند و نکته نگران‌کننده‌تر اینکه تمام آبخوان‌ها تحت تاثیر فرونشست قرار گرفته‌اند و این یعنی ستون فقرات تامین آب استان یکی پس از دیگری ترک برمی‌دارد.

زمین‌های کشاورزی اطراف بجنورد نیز از این قاعده مستثنا نیستند. برخی مناطق با نرخ‌های بالای بحرانی دست‌به‌گریبان‌اند و برخی دیگر هنوز در سطوح پایین‌تر قرار دارند؛ سطوحی که اگر امروز مدیریت نشوند، فردا به بحران بدل خواهند شد.

معاون امور عمرانی استانداری خراسان شمالی با نگاهی انتقادی به ریشه‌های این بحران می‌گوید: هر جا انسان است، دستی خارج از نظم طبیعت وارد می‌شود و همان‌جا تعادل به هم می‌خورد. نگاه یک قدم به جلو را دیر برداشتیم.

سید مجتبی علوی مقدم معتقد است که فرونشست دیگر موضوعی تخصصی و محدود به اتاق‌های کارشناسی نیست؛ این پدیده باید شناسایی و فرهنگ‌سازی آن به‌صورت مکتوب و رسمی ابلاغ شود تا جامعه عمق خطر را درک کند.

الزام پیوست فرونشست در پروژه‌های عمرانی یک ضرورت غیرقابل‌چشم‌پوشی است

به گفته معاون امور عمرانی استانداری خراسان شمالی؛ اگر امروز فکر اساسی نشود، فردا کشور شاهد ابعاد هولناک‌تری از این فاجعه خاموش خواهد بود.

وی بر لزوم حمایت قاطع از مدیریت منابع آب زیرزمینی تاکید می‌کند و می‌افزاید: برداشت‌ها در استان به‌شدت محدود شده است، اما این کافی نیست.

به باور علوی مقدم، الزام پیوست فرونشست در پروژه‌های عمرانی یک ضرورت غیرقابل‌چشم‌پوشی است؛ پروژه‌هایی که اگر بدون توجه به این پدیده اجرا شوند، خود به عامل تشدید بحران تبدیل خواهند شد.

وی همچنین خواستار تفویض اختیار بیشتر به استان‌ها، تقویت مطالعات تخصصی، توسعه سامانه‌های بارش‌سنجی و افزایش حساسیت در طراحی ساختمان‌ها شد و هشدار داد که اگر مطالعات دقیق باشد، هزینه‌های سنگین بعدی به کشور تحمیل نمی‌شود. طراحی‌ها باید متناسب با اقلیم باشد، نه شتاب‌زده و مقطعی.

خشکسالی؛ جرقه‌ای برای فروپاشی

بررسی‌ها نشان می‌دهد خشکسالی خراسان شمالی تنها به تشنگی زمین ختم نشده است. این پدیده، حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر را دچار تنش آبی کرده و ۱۵ تا ۲۰ درصد از آبدهی قنات‌ها را کاهش داده است.

خشک‌شدن نیمی از مزارع کشاورزی استان و قرار گرفتن هشت دشت از ۱۱ دشت در زمره دشت‌های بحرانی است

نتیجه آن، خشک‌شدن نیمی از مزارع کشاورزی استان و قرار گرفتن هشت دشت از ۱۱ دشت در زمره دشت‌های بحرانی است.

اگر این روند ادامه یابد، هشدار‌ها جدی‌تر می‌شوند؛ قطعی آب در کنار خاموشی برق ممکن است به راهکار‌های دم‌دستی و تکراری مدیریت بحران تبدیل شود؛ راهکار‌هایی که بیشتر مُسکن‌اند تا درمان.

فرونشست زمین، فاجعه‌ای نیست که یک‌شبه رخ دهد؛ آرام می‌آید، بی‌صدا پیش می‌رود و وقتی دیده می‌شود که دیگر دیر شده است.

خراسان شمالی امروز بر لبه این پرتگاه ایستاده؛ جایی که تصمیم‌های درست یا غفلت‌های دوباره، سرنوشت نسل‌های آینده را رقم خواهد زد.

برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی اگر به‌درستی و بدون تعارف اجرا نشود، زمین همچنان فرو خواهد نشست؛ و آن‌گاه، شاید دیگر فرصتی برای هشدار باقی نمانده باشد.

منبع: ایرنا