باشگاه خبرنگاران جوان؛ کیمیا قلی‌پور - در میانهٔ طوفان‌های اقتصادی حالا مدت‌هاست نرخ ارز بدون توجه به اخباردرمانی، بی‌محابا به سمت بالا حرکت می‌کند و هر نوسان در این نرخ، همچون زخم عمیقی بر پیکره اقتصاد کشور فرود می‌آید و وعده حفظ ارزش پول ملی اکنون به چالشی عمیق تبدیل شده است؛ در این میان حالا اخباری از تغییر سکاندار بانک مرکزی به گوش می‌رسد و بنابر گفته معاون ارتباطات دفتر ‎رئیس‌جمهور، عبدالناصر ‎همتی جانشین محمدرضا فرزین خواهد شد.

اما سوال اصلی اینجاست که با تغییر سکاندار بانک مرکزی و آمدن همتی ترمز روند صعودی نرخ ارز کشیده خواهد شد؟ در همین راستا با چند تن از فعالان اقتصادی به گفت‌و‌گو نشستیم.

کنترل ارز هم دانش می‌خواهد و هم اختیارات

در ابتدا شاهین آرانی، کارشناس حوزه ارز، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان در مورد توانایی آقای همتی در کنترل نرخ دلار گفت: این سوال که آیا آقای همتی می‌تواند ترمز رشد دلار را بکشد یا خیر، نیازمند دقت بیشتری در پاسخ است. توانایی در این زمینه دو بعد دارد؛ یکی دانش و درک موضوع و دیگر اختیارات لازم برای اجرای تصمیمات است؛ در خصوص دانش، به نظر می‌رسد آقای همتی دارای آگاهی کارشناسی لازم هستند و دانش کافی برای متعادل کردن و حفظ ثبات نرخ ارز را دارند و این موضوع پیچیده نیست.

او در ادامه بیان کرد: چالش اصلی در بعد دوم است که آیا به ایشان اختیارات لازم داده می‌شود تا از این دانش و توانایی به نحو احسن استفاده کند؛ تجربه نشان می‌دهد که بسیاری از روسای بانک‌های مرکزی با این بعد دوم مشکل دارند.

این کارشناس همچنین به عوامل بیرونی مؤثر بر فعالیت بانک مرکزی اشاره کرد و گفت: نفوذ‌های سیاسی و مطالبات مختلف گروه‌ها می‌توانند فضا را پیچیده کنند و اثرگذاری این توانایی‌ها را کاهش دهند. همچنین تحریم‌ها نیز به دلیل قفل شدن منابع ارزی کشور، اختیارات رئیس‌کل بانک مرکزی را محدود می‌کند. آقای همتی آدم جسور و مستقلی است و در مواقعی نشان داده که می‌تواند در برابر موانع جدی مقاومت کند. اما سوال اینجاست که آیا او می‌تواند از این جسارت برای مواجهه با موانع در اجرای سیاست‌های ارزی خود بهره‌برداری کند؟

او افزود: اگر ۵ سال پیش بود، احتمال موفقیت بیشتری وجود داشت؛ اما اکنون فضای اقتصادی ملتهب‌شده و به هم ریخته‌تر شده است به طور کلی، همتی از لحاظ دانش و آگاهی، توانایی لازم را دارد، اما باید ببینیم آیا فضای مناسب و استقلال عمل لازم برای اجرای تصمیماتش در اختیارش قرار می‌گیرد یا نه.

همتی جسارت لازم برای تغییر را دارد

در ادامه هم سیاوش غیبی‌پور دیگر کارشناس اقتصادی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: من با آقای انتخاب دکتر همتی موافقم و به چند دلیل می‌توانم این نظر را حمایت کنم. اولاً، ایشان تجربیات قبلی در این زمینه دارند و از طرفی، تیم‌های اقتصادی در دانشگاه‌ها، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی می‌توانند به ایشان در ارائه راهکار‌های موثر کمک کنند.

او ادامه داد: دومین دلیل این است آقای همتی جسارت لازم را دارد. ایشان در بعضی مواقع آزمون و خطا کرده، ولی به نظر می‌رسد که جسارت لازم برای تغییر و دفاع از برنامه‌های خود را دارد. اما نکته مهم این است که ما در یک اقتصاد جهانی هستیم و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بدون توجه به مسائل جهانی، سیاست‌های خود را به‌طور مستقل اجرا کنیم.

غیبی‌پور تاکید کرد: عوامل خارجی مانند تحریم‌ها و محدودیت‌های ورود و خروج سرمایه، می‌تواند توانایی‌های هر شخصی را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، رئیس بانک مرکزی باید بتواند فرایند سقوط ارزش پول ملی را متوقف کند و حتی شرایط ثبات را ایجاد نماید تا بازار بتواند به فعالیت خود ادامه دهد؛ در مجموع، ویژگی‌های آقای همتی و توانایی حفظ استقلال بانک مرکزی می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی کمک کند. به همین دلیل، من معتقدم که ایشان می‌توانند حداقل ترمز رشد ارز را بکشند.

عوامل متعددی در نرخ ارز موثر است

همچنین در ادامه مصطفی صفاری، کارشناس بازار ارز، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان بیان کرد: بازار ارز از تقاضا و عرضه تشکیل شده و قیمت ارز تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد روشن است  زمانی که تقاضا برای ارز افزایش یابد، قیمت آن نیز بالا می‌رود و بالعکس. سیاست‌های بانک مرکزی، به ویژه سیاست نرخ ارز شناور کنترل‌شده، تعیین‌کننده نوسانات نرخ ارز است. این نرخ می‌تواند به صورت فنری عمل کند؛ به عبارت دیگر، اگر اجازه ندهیم نرخ ارز تعدیل شود، یک‌باره ممکن است افزایش چشم‌گیری پیدا کند.

صفاری ادامه داد: با توجه به تورم بالای ۴۵ درصد، در صورتی که نرخ ارز را ثابت نگه داریم، نیاز به تزریق منابع در بازار احساس می‌شود، که این منابع در نهایت تخلیه خواهند شد نرخ ارز موثر که بانک مرکزی تعیین می‌کند باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که حتی‌المقدور شکاف بین نرخ واقعی و نرخ رسمی اعلامی کنترل شود. باید در نظر داشت که مدیریت نرخ ارز تنها به عهده رئیس کل بانک مرکزی نیست و عواملی، چون صادرات و شرایط اقتصادی داخلی نیز تأثیرگذارند.

صفاری در پاسخ به اینکه آیا آقای همتی می‌تواند ترمز رشد ارز را بکشند یا خیر، گفت: با توجه به توضیحات ارائه شده، به نظر می‌رسد بخشی از انرژی شکاف بین نرخ واقعی و دستوری ارز در مدت اخیر آزاده شده و حالا در این شرایط آقای همتی می‌تواند نرخ ارز را به طور نسبی تا مدتی کنترل کند؛ اما کنترل و ثبات آن بستگی به تولید، پایه پولی و حجم نقدینگی دارد.

اهمیت سیاست‌های اقتصادی فراتر از تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی

در نهایت هم حجت‌الله فرزانی، کارشناس بانکی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، به بررسی تأثیر تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی بر کنترل نرخ ارز پرداخت و بیان کرد: هرچند که طبق قانون وظیفه حفظ ارزش پول ملی به عهده بانک مرکزی است، اما نگهداری و حفظ ارزش پول ملی صرفاً وظیفه این نهاد نیست و نمی‌توان انتظار داشت که با تغییر رئیس کل، اوضاع به طور معجزه‌آسا بهبود یابد.

فرزانی افزود: در شرایط فعلی کشور، عواملی مانند تحریم‌ها، آثار مکانیزم ماشه و همچنین تنش‌های اقتصادی ناشی از شرایط جنگی، تأثیر زیادی بر نرخ ارز دارند. ضمن اینکه در نیمه دوم سال، فشار تأمین کسری بودجه دولت و نقدینگی نیز به کاهش ارزش پول ملی دامن می‌زند.

او در ادامه بیان کرد: صرف تغییر سکاندار بانک مرکزی نمی‌تواند به تنهایی منجر به موفقیت در کنترل نرخ ارز شود و به نظر می‌رسد که قاطبه کارشناسان اقتصادی نیز با این نظر موافقند که این راه‌حل مشکل نیست.

فرزانی تأکید کرد: از سوی دیگر، بنیان‌های اقتصادی کشور نیز باید در نظر گرفته شود. نرخ برابری ارز تحت تأثیر شرایط اقتصادی و نرخ تورم کشور قرار دارد. با توجه به موتور تولید نقدینگی و تورم که کماکان در حال کار است، طبیعی است که کاهش ارزش پول ملی ادامه یابد؛ پیش از این هم آقای همتی در دوره مدیریت قبلی خود بر بانک مرکزی اقداماتی برای مدیریت بازار ارز انجام دادند، اما تغییرات اقتصادی در همان دوره نیز بر افزایش نرخ ارز تأثیر داشته است. بنابراین، صرفاً شخص نمی‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد؛ باید تاکید داشت برای بهبود شرایط، نیاز به تغییرات بنیادی در سیاست‌های اقتصادی و مدیریت کلان کشور داریم تا بتوانیم بر مشکلات موجود فائق آییم.

در نهایت بنابر گفته کارشناسان، حفظ ارزش پول ملی مهترین چالش پیش روی سکاندار جدید بانک مرکزی خواهد بود که عوامل متعددی همچون تحریم‌ها، وضعیت مولفه‌های کلان اقتصادی و سیاست‌های مالی داخلی بر این موضوع تأثیر گذار است و برای اینکه ترمز رشد نرخ ارز واقعاً کشیده شود، نیاز به همکاری میان نهاد‌های مختلف، تغییر در سیاست‌های اقتصادی و همچنین پاسخگویی به چالش‌های بیرونی و پرهیز از اتخاذ تصمیمات بدون ارزیابی همه جانبه در برهه حساس فعلی بیش از هر زمانی احساس می‌شود.