اولین روزنامه اصلاح‌طلب چه بود؟/ دلایل توقیف و لغو امتیاز سلام، نوروز، یاس نو و کارگزاران + بریده روزنامه‌ها

به گزارش خبرنگار احزاب باشگاه خبرنگاران، نگاهی به فعالیت رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب در جریان اصلاحات و تلاش‌های اخیر برخی از چهره‌های تندروی این جریان مبنی بر بازگشایی مجدد انجمن منحله روزنامه نگاران حاکی از فعالیت آنان جهت القای برخی تفکرات خاص است.

با روی کار آمدن دولت اصلاحات در سال 1376 فضای فعالیت، این مباحث را به روزنامه‌ها و مجلات زنجیره‌ای کشاند و حمله به اصول دینی و تمسخر مقدسات در این نشریات، اعتراض بسیاری از علما و روحانیون را به دنبال داشت.

گزارش پیش رو با بررسی آغاز فعالیت روزنامه‌های اصلاحات از ابتدا تا آخرین، در صدد واکاوی عملکرد مطبوعات در این جریان و همچنین نشان دادن فضای فکری آنان است.

ذکر این نکته در ابتدا ضروری است که برخی عکس‌های موجود در گزارش پیش رو مرتبط با دلایل توقیف نبوده و صرفا کاربردی جز نشان دادن سر برگ روزنامه و یا تزیینی بودن نخواهد داشت.

جامعه
 
جامعه اوّلین روزنامه‌ اصلاح‌طلب پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود که در بهمن ۱۳۷۶ و پس از آغاز اوّلین دوره‌ ریاست جمهوری محمد خاتمی، به چاپ رسید. این روزنامه به مدیر مسئولی حمیدرضا جلایی‌پور و سردبیری ماشاءالله شمس‌الواعظین از کادر ماهنامه‌ کیان آغاز به کار کرد و اوّلین شماره‌ آن با تیتر بزرگ «سلام جامعه» آغاز شد.


حکم لغو امتیاز این روزنامه در دادگاه با شکایت دادگستری تهران به عنوان مدعی العموم، و شاکی خصوصی ستاد مشترک سپاه پاسداران و فرمانده آن، یحیی رحیم صفوی، محسن رفیقدوست، رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان، سازمان زندان‌ها توسط شعبه ۳۴ دادگاه عمومی تهران، به اتهام تشویش اذهان عمومی، افترا، اهانت و حمله به مقدسات مذهبی و مسئولان «نظام مقدس جمهوری اسلامی» در ۳۰ تیر ۱۳۷۷ صادر شد.

دو روز بعد از توقّف جامعه، روزنامه‌ دیگری به نام توس توسط همین کادر آغاز به کار کرد که در شماره‌ اوّل خود تیتر بزرگ «توس به جای جامعه» را چاپ کرد اما بعداً تیم جامعه روزنامه‌های توس، عصر آزادگان، اخبار اقتصادی و نشاط  را منتشر کردند که یکی پس از دیگری توقیف شدند.

از همان آغاز به کار ابداعات تازه‌ "جامعه" همگان را شگفت‌زده کرد. خودسانسوری نشریه با علامت {...} مشخص شد. انتخاب تیترهای روزنامه نیز از ابتکارات این گروه بود. تیتر اول از انحصار مسائل سیاسی خارج شد و بعضاً تیترهای فرهنگی و حتّی کنایه‌وار و طنز به همراه عکس‌های انتخابی بر صفحه‌ اول روزنامه نقش بست و وجه تمایز این روزنامه با سایر نشریات روی پیشخوان روزنامه‌فروشی‌ها شد. 

جامعه همچنین با ابتکار چاپ‌های متعدّد روزانه و با تغییراتی که در چاپ‌های دوم و بعضاً سوم روز خود اعمال می‌کرد، برای اوّلین بار در طول روز چند روزنامه‌ متفاوت را روانه‌ بازار داغ مطبوعات کرد که البتّه این امر امروزه با افزایش تعداد روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران شاید امری طبیعی به‌نظر رسد. 

از دیگر موارد جالب روزنامه‌ جامعه، ستون ثابت کاریکاتور بود که پیش از آن به صورت روزانه در روزنامه‌ها وجود نداشت و در حقیقت پای کاریکاتوریست‌ها را به عرصه‌ حرفه‌ای مطبوعات باز کرد. نکته‌ جالب دیگر این نشریه چاپ مقالات منتخب روز حتّی از میان مخالفان و جبهه‌ی اصولگرایان بود که این رفتار شایسته‌ سیاسی، تحسین روزنامه‌نگاران منتقد را در برداشت.

ماشاالله شمس الواعظین، محسن سازگارا، حمیدرضا جلایی پور، احمدرضا دالوند، صادق زیبا کلام، عمادالدین باقی، ابراهیم نبوی، جمشید بایرامی، مرتضی مردیها، علیرضا رجایی و اکبر گنجی بخشی از اعضای تحریریه روزنامه مذکور بودند.
 
سلام
 
بهمن 69 روزنامه‌ای در ایران متولد شد که به اعتقاد بسیاری آغاز فصلی تازه در روزنامه‌نگاری ایران بود، فصلی که با «سلام» آغاز و با دولت اصلاحات شکوفا شد.


«سلام» به شکل شورای سردبیری منتشر می‌شد. نخستین اعضای این شورا «سید عبدالواحد موسوی‌لاری»، «ابراهیم اصغرزاده» و «عباس عبدی»، بودند. نخستین تحریریه «سلام» هم شامل ۱۱ سرویس بود.

«سلام» در روزگار بدون اینترنت منتشر می‌شد و تنها دستگاه خبررسان تلکس روزنامه بود. 

البته سلام در دوران انتشارش و پیش از توقیف کامل، یک توقیف کوتاه‌مدت هم به خود دیده است. 13 اسفند 74، ساعت 12 شب و در روزهای آخر منتهی به انتخابات مجلس پنجم این روزنامه به مدت 48 ساعت منتشر نشد. گفته شده وقتی تب انتخابات ۷۶ در کشور بالا گرفت، فروش روزنامه «سلام» فوق‌العاده شد و بی‌تردید یکی از محوری‌ترین پشتوانه‌های تبلیغاتی انتخابات دوم خرداد، روزنامه «سلام» بود.

مجلس پنجم در اوائل سال سوم دوره نمايندگي، با علم به اين واقعيت كه بخش مهمی از ناهنجاري‌های موجود، ناشی از نقاط ضعف و وجود نواقص فراوان در قانون مطبوعات مصوب 1364 است، تصميم به اصلاح آن گرفت، كه اين تصميم به بهانه تهديد آزادی مطبوعات و تعارض آن با اصول قانون اساسی، با مخالفت صريح وزير ارشاد به عنوان موضع رسمی دولت خاتمی روبرو شد.   
 
پس از آن مطبوعات زنجيره‌ای با به راه انداختن هياهو و جنجال، سعی در وادار نمودن مجلس به عقب نشينی از تصميم خود مبنی بر اصلاح قانون مطبوعات داشتند، در همين راستا "روزنامه سلام" در اقدامی غير قانونی دست به انتشار يك خبر كاملاً سري و محرمانه زد كه اين امر بر شدت التهابات و هيجانات سياسی در كشور افزود.  
 
اين روزنامه، يك روز قبل از به بحث گذاشته شدن «طرح اصلاحيه قانون مطبوعات» در مجلس، يعني در تاريخ 15 تير 1378 يك نامه كاملاً سرّی و طبقه بندي شده را منتشر كرد كه در آن از طرح اصلاح قانون مطبوعات و ارتباط آن با سعيد امامي اسلامي، سخن به ميان رفته بود. اين روزنامه در تيتر نخست خود نوشته بود : «سعيد اسلامی پيشنهاد اصلاح قانون مطبوعات را داده است. »  
 
در پي اين اقدام، "وزارت اطلاعات" شكايتی را عليه روزنامه سلام تنظيم و آن را تسليم قوه قضاييه نمود، تا قوه قضاييه عاملين اين اقدام غير قانونی را مورد پيگرد و مجازات قرار دهد. 

روزنامه سلام از سوی دادگاه ویژه روحانیت توقیف شد و این امر در حالی بود که توقیف روزنامه سلام بلافاصله باواکنش دانشجویان خوابگاه امیراباد مواجه شده و به درگیری آنها با نیروی انتظامی و گروه‌های فشار ختم شد و برای چند روزی کشور دستخوش ناارامی و درگیری شد.
 
دادگاه ويژه "روحانيت" نيز در پی اين شكايت، روزپنجشنبه 18تیرماه سال 1378 روزنامه سلام را به جرم انتشار اسناد طبقه بندی شده توقيف نمود البته در همان روز وزارت اطلاعات در پی فشارهاي سياسی حاميان دولت، ناچار به پس گرفتن شكايت خود شد. در عين حال هيچگاه محرمانه بودن اين نامه را انكار نكرد، بلكه بالعكس آقاي "يونسی" بارها پس از آن ماجرا بر محرمانه بودن نامه تأكيد كرده بود.  
 
در اصل می‌توان گفت موضوع قانون اصلاح مطبوعات و نقش سعید امامی در آن که عامل اصلی قتل‌های زنجیره ای معرفی شده بود به توقیف روزنامه سلام انجامید و واقعه ۱۸ تیر را رقم زد.
 
خرداد
 
خرداد روزنامه‌ای بود که به مدیرمسئولی "عبدالله نوری" و سردبیری "علی حکمت"٬ از روز شنبه ۱۴ آذر ۱۳۷۷ منتشر شد و در سال ۱۳۷۸ توقیف شد. این روزنامه در کنار روزنامه صبح امروز با انتشار بیشترین تحلیل‌ها و اخبار مربوط به ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای ایران، آن‌ را به پرونده‌ای ملی تبدیل کرد.
 
زن
 
روزنامه زن روزنامه‌ای دارای مشی فمینیستی و اصلاح‌طلب بود که توسط "فائزه هاشمی رفسنجانی" و با سردبیری "ابراهیم نبوی" و سپس "مسعود بهنود" از ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ تا ۱۷ فروردین ۱۳۷۸ منتشر شد. این روزنامه به دلیل درج اخبار سیاسی، چاپ کاریکاتوری از داود احمدی مونس (آروین)پیرامون دیه زنان، حمایت از فمنیسم ابتدا در بهمن ۱۳۷۷ به مدت دو هفته و بار دیگر در ۱۷ فروردین ۱۳۷۸ برای همیشه توقیف شد.
 
نوروز
 
نوروز روزنامه ارگان جبهه مشارکت به مدیرمسئولی "محسن میردامادی" و سردبیری "کریم ارغنده‌پور" بود که پس از توقیف روزنامه‌های مشارکت و بهار منتشر ‌شد و در تیرماه سال ۱۳۸۱ توقیف شد. نوروز مهمترین روزنامهٔ اصلاح‌طلب آن هنگام بود. 

تحریریه نوروز در ۱۹ مرداد ۱۳۸۱ انتشار روزنامه روز نو را آغاز کرد که به سرعت توقیف شد.

تبلیغ علیه ارکان نظام جمهوری اسلامی و انتساب امور خلاف واقع موضوع ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی، توهین به مسؤولان نظام موضوع ماده ۶۰۰، نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی و انتشار شایعات، دفاع و حمایت از افراد مخالف نظام، توهین به مقدسات موضوع ماده ۵۱۳، ترویج فرهنگ غرب، تخلفات انتخاباتی با قصد تخریب علیه کاندیدای خاص، تطهیر اراذل و اوباش، اقدام علیه سیاست خارجی در جهت تحکیم سیاست نه شرقی نه غربی و تبلیغ علیه ارکان نظام و توهین رسمی به مسؤولان کشور از جمله دلایل توقیف روزنامه نوروز بود.
 
جمهوریت
 
روزنامه جمهوریت، روزنامه خبری، تحلیلی و سیاسی صبح و اصلاح طلب بود که پس از انتشار دوازده شماره متوقف شد.
 
روزنامه یاس نو
 
روزنامه یاس نو به مدیریت میلاد عباس نژاد و نزدیک به جبهه مشارکت ایران اسلامی، از جمله نشریات اصلاح طلب بود که در جریان انتخابات مجلس هفتم توقیف موقت شد و البته توقیف موقت روزنامه به مدت تقریبا 6 سال ادامه یافت تا اینکه این روزنامه  به مدیرمسئولی و صاحب امتیازی محمد نعیمی پور عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران اسلامی از 26 اردیبهشت ماه پس از پنج سال توقیف مجددا منتشر شد.

جبهه مشارکت در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دهم اقدام به انتشار مجدد روزنامه کرد که به بهانه اعاده روند دادرسی توسط سعید مرتضوی، تنها پس از انتشار یک شماره توقیف شد و معاون وزارت ارشاد دستور توقف انتشار آنرا صادر کرد و ماموران وزارت ارشاد با مراجعه به چاپخانه زینک‌های شماره بعدی روزنامه را باز کرده و بردند.  
 
کارگزاران
 
روزنامه کارگزاران ارگان رسمی «حزب کارگزاران سازندگی» به دبیر کلی «غلامحسین کرباسچی» است که در فاصله سال‌های 84 تا 87 منتشر شد. 

این روزنامه به دلیل انتشار بیانیه دفتر تحکیم وحدت پیرامون حوادث غزه و محکوم کردن گروه‌های مبارز فلسطینی توقیف شد که مدیر مسئول روزنامه طی گفتگویی در روزهای اخیر چاپ این مطلب را به محمد عطریانفر نسبت داد.
 
مهران کرمی سردبیر کارگزاران ساعاتی پس از توقیف این روزنامه در اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود: «بخشی از خبر [دفتر تحکیم وحدت] که مربوط به انتقاد از مقاومت اسلامی فلسطین بود، توسط سردبیر و مدیرمسئول‌ (سجادیان) حذف شده بود اما این حذفیات در موقع نهایی شدن صفحه، اعمال نشده بود». 

این در حالی بود که در مقطع زمانی خاص برخی شنیده‌ها حاکی از این مطلب بود که اعضای تحریریه کارگزاران قصد پیوستن به روزنامه "آینده نو" به سردبیری محمد قوچانی را داشتند که البته نکته جالب توجه انجایی بود که روزنامه آینده نو به مدیر مسئولی عبدالرسول وصال رییس خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی در سالهای آخر دولت محمد خاتمی در سال ۱۳۸۵ منتشر شد اما پس از چندی به دلیل مشکلات مالی از انتشار باز ماند.

مرتضی سجاديان عضو شوراي مرکزي حزب کارگزاران سازندگي تیر ماه 91 در گفتگو با خبرنگار احزاب باشگاه خبرنگاران، درباره انتشار مجدد روزنامه کارگزاران سازندگي، اظهار داشت: روزنامه کارگزاران مدتی است که رفع توقيف شده است و از دادگاه نيز نامه آن را گرفته ايم.
 
وی ادامه داد: برای گرفتن مجوز فعاليت روزنامه کارگزاران، از طريق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقداماتي را انجام داده ايم، ولی تاکنون پاسخی دريافت نکرده ايم  اماعلاقمنديم که مجدا روزنامه کارگزاران را منتشر کنيم و به احتمال قوی اين کار انجام می‌شود.
 


این گزارش در شماره دوم به ادامه روند روزنامه‌های توقیف شده در دوران اصلاحات خواهد پرداخت.

گزارش: نیره ساری

انتهای پیام/