دریای عمان عطش شرق کشور را فرومی‌نشاند

استمرار بیش از ۲۰ ساله خشکسالی و افزایش برداشت از منابع آب، تامین این مایه حیات را در مناطق شرقی کشور به خصوص استان خراسان رضوی با چالش روبه‌رو کرده است و دولت سیزدهم در یک‌سال گذشته تلاش گسترده و مداومی را برای کاهش تنش آبی در دستور کار قرار داده است.

یکسال از سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم می‌گذرد، دولتی که به ریاست آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی و با شعار «دولت مردمی، ایران قوی» کار خود را آغاز کرد و به اذعان بسیاری از کارشناسان و ناظران، در تاریخ دولت‌های پس از انقلاب، هیچ دولتی به‌اندازه دولت سیزدهم و آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای‌مانده از دولت پیش از خود نبوده است.

وضعیت بد شاخص‌های کلان اقتصادی، کسری بودجه، کاهش ارزش پول ملی، تورم بالا و بسیاری دیگر از چالش‌ها که ماحصل سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات نادرست سال‌های پیش از ۱۴۰۰ بود شرایطی را رقم زد که به گفته آیت‌الله رئیسی در اولین حضور وی در جلسه هیات دولت که با وزرای دولت قبل برگزار شد، نخستین چالش پرداخت حقوق مردادماه بود!

با این حال گرچه چالش‌ها بسیار زیاد بوده و هست، اما با همت مسوولان دولت سیزدهم اعم از رییس جمهور، وزرا و سایر ارکان دستگاه اجرایی، طی یکسال گذشته علاوه بر رفع بسیاری از چالش‌های گذشته و تلاش برای ریل‌گذاری صحیح برای حرکت به سوی شرایط بهتر، اقدامات ارزشمندی نیز در حوزه‌های مختلف عملکردی صورت گرفته است که به نظر می‌رسد با گذشت یک سال از استقرار دولت اکنون نوبت به بازخوانی آن رسیده است.

کم‌آبی از بحران‌های دیرینه کشور است، ایران دارای اقلیم خشک و نیمه خشک و متوسط بارش آن ۲۵۰ میلی‌متر است که این میزان بارش حدود یک سوم میانگین جهانی است.

در این میان خشکسالی و بحران کم‌آبی در شرق کشور، عمیق‌تر از سایر نقاط کشور است و ۴۰ درصد از کسری آب کشور متعلق به خراسان رضوی است، افزایش جمعیت و کاهش بارندگی، سرانه آب در استان را از هزار و ۴۹۱ مترمکعب سال ۱۳۸۵ به ۷۸۰ مترمکعب در سال ۱۳۹۵ رسانده است که این عدد اکنون به حدود ۶۰۰ مترمکعب رسیده است که در دشت مشهد کمتر از ۲۰۰ مترمکعب است.

هم‌اکنون بیش از ٩٨ درصد حوضه شهرستان مشهد و ٩۵ درصد پهنه استان خراسان رضوی درگیر خشکسالی است، در تابستان امسال ۱۶ شهر استان از لحاظ تامین آب در شرایط قرمز قرار دارند و میزان مصرف آب در استان از تولید آن پیشی گرفته است، ۹۹۲ روستای استان امسال با بحران کم‌آبی مواجه هستند، ۳۸۶ روستا در وضعیت قرمز، ۳۰۰ روستا در وضعیت نارنجی و ۳۰۶ روستا در شرایط زرد قرار دارند.

طبق اعلام وزیر نیرو سیاست‌ها و برنامه‌های دولت مردمی در حوزه آب به دو محور "مدیریت مصرف و افزایش بهره‌وری" و "طرح‌های توسعه‌ای و تکمیل طرح‌های موجود" تقسیم شده و جهاد آبرسانی، به عنوان بزرگترین پروژه عمرانی کشور در تمام استان‌ها در حال اجراست.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اظهار کرد: استان خراسان رضوی در اقلیم خشک واقع شده و از لحاظ شرایط آبی به شدت وابسته به منابع زیرزمینی هستیم به طوری که بیش از ۸۵ درصد آب مورد نیاز از منابع زیرزمینی تامین می‌شود.

علیرضا طاهری افزود: با ادامه روند خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها، این مشکل مضاعف و وابستگی به منابع زیرزمینی بیشتر می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای وظیفه انجام مطالعات و تامین آب مورد نیاز برای مصارف استان در بخش‌های شرب، کشاورزی و خدمات و نیز حراست از منابع آبی را برعهده دارد.

واگذاری تصدی‌گری دولت به تشکلهای مردمی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: اگر بخواهیم معضل آب در استان تعدیل شود باید از مردم بهره بگیریم تا کسانی که بهره بردار هستند در حوزه تامین آب نیز تولی‌گری داشته باشند.

بیشتر بخوانید

• طرح بزرگ آبرسانی به شهر تربت حیدریه تصویب شد

طاهری گفت: تحقق این امر در یکسال گذشته با جدیت پیگیری شده و تا کنون ۲۶ تشکل "آب‌بران" برای بخش کشاورزی در ۳۴ دشت ممنوعه استان شکل گرفته است.

وی خاطرنشان کرد: از ۳۷ دشت آبی استان، ۳۴ دشت در وضعیت ممنوعه قرار دارد، بخش مهمی از خدماتی که شرکت به چاه‌داران ارائه می‌کرد، هم اکنون توسط این تشکلها ارائه می‌شود و وظایف تصدی‌گری دولت به این تشکلها و مردم با کمترین مشکل واگذار شده است و اکنون به دنبال آ« هستیم تا تشکل آب‌بران را برای تمامی دشت ها فعال کنیم.

هوشمندسازی ۱۰ هزار حلقه چاه کشاورزی

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی اظهار کرد: در موضوع سامانه های اندازه گیری و نصب شمارشگر بر روی چاه‌ها نیز اقدامات شاخصی در یک‌ سال گذشته انجام شده است، حدود پنج میلیارد متر مکعب آب از چاه‌ها استحصال می‌شود که تا چند سال قبل هیچ سامانه ای برای اندازه گیری آب این چاه‌ها وجود نداشت.

طاهری افزود: در این راستا از سال ۸۷ در جریان طرح تعادل بخشی تصمیم گرفته شد چاه‌ها به شمارشگر هوشمند مجهز شود تا با کالیبره کردن مصرف آب و برق از طریق اندازه گیری برق، مقدار آب برداشتی مشخص شود.

وی اضافه کرد: هم اکنون ۱۰ هزار چاه کشاورزی در استان به شمارشگر هوشمند مجهز شده اند و تمام مصارف در شرکت رصد می‌شود و چنانچه مصرف آب از چاه به حدنصاب تعیین شده رسیده باشد، برداشت آب از چاه قطع می‌شود که این اقدام در حکم بیت الغزل مدیریت آب های زیرزمینی است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: در استانی با ویژگی‌های خراسان رضوی اگر حداکثر صرفه جویی اعمال شود و اسراف نیز در کمترین میزان صورت گیرد، باز هم با کمبود منابع آبی مواجه هستیم چرا که منابع آب سطحی به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی ها کاهش یافته و منابع آب زیرزمینی نیز در تداوم افت تاریخی رو به نقصان نهاده است.

طرح بزرگ انتقال آب

طرح انتقال آب از خلیج فارس به شرق کشور از جمله طرح‌های کلان تعریف شده برای تامین بخشی از کسری آب در دالان شرق کشور است که از آبان ماه سال ۱۴۰۰ آغاز شده است و طبق تفاهمنامه های منعقد شده، آب انتقالی به استانهای خراسان رضوی و جنوبی در بخش صنعت به مصرف خواهد رسید اما این آب در سیستان و بلوچستان، برای تامین مصرف آشامیدنی نیز پیش بینی شده است و طبق برنامه زمانبندی شده، این طرح تا پایان سال ۱۴۰۴ و یا اوایل ۱۴۰۵ بهره‌برداری خواهد شد.

فراهم شدن زمینه مهاجرت معکوس، تامین نیاز آبی مناطق خشک و کم‌آب شرق کشور، اشتغالزایی با توسعه صنعت از جمله بازخوردهای مثبت اجرای این طرح است که بهره‌برداری از آن امیدی تازه برای مردمان این خطه ایجاد خواهد کرد.

بنا به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، در مرحله نخست اجرای طرح انتقال آب از سواحل چابهار به شرق کشور، سهم خراسان رضوی سالانه ۱۲۰ میلیون متر مکعب، استان سیستان و بلوچستان ۲۲۸ میلیون متر مکعب و سهم خراسان جنوبی ۶۰ میلیون متر مکعب تعیین شده است.

طاهری اضافه کرد: این طرح که فرااستانی است و استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی را در برمی‌گیرد اکنون با ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی از چابهار تا مشهد در دست اجراست.

وی گفت: مسیرسازی این طرح از مشهد تا تربت حیدریه به صورت کامل انجام شده است و قابلیت اجرای پروژه را دارد، در مسیر خاش به زاهدان نیز پیمانکار مشغول کار است، در مسیر خضری به خواف نیز در حال کار است و لوله این مسیر نیز در دست ساخت است و آبگیر این پروژه نیز در ساحل دیشاب در ۳۰ کیلومتری شرق چابهار در دست اجراست.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی افزود: این پروژه به لحاظ سازه‌ای از پروژه های بزرگی است که با اجرای آن ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب به سیستان و بلوچستان منتقل می‌شود، ۱۰۰ میلیون متر مکعب از این آب در بخش شرب و ۱۸۰ میلیون متر مکعب در بخش صنعت و خدمات مصرف خواهد شد.

طاهری ادامه داد: ۶۰ میلیون متر مکعب آب نیز برای مصارف صنعت و خدمات به خراسان جنوبی و ۱۲۰ متر مکعب آب نیز برای مصارف صنعت و خدمات به خراسان رضوی تخصیص می یابد.

وی گفت: این در حالی است که کل آب اختصاص داده شده به بخش صنعت خراسان رضوی تاکنون ۷۰ میلیون مترمکعب بوده است.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از خلیج فارس به شرق کشور نیز با بیان اینکه این طرح انتقال آب در قالب چهار خط تعریف شده است، گفت: خط یک انتقال آب از خلیج فارس به سمت هرمزگان، کرمان و یزد تعریف شده که این خط با تخصیص آب در بخش صنعت در حال بهره برداری است، خط شماره ۲ نیز از خلیج فارس به کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی تعریف شده که این طرح نیز اکنون با تخصیص صنعتی در مرحله اجراست.

علی عبداللهی اضافه کرد: قطعه اول این خط از مشهد به سمت تربت حیدریه به طول ۱۲۳ کیلومتر در حال اجراست و در مرحله تملک مسیر، خاکبرداری و آماده‌سازی برای لوله‌گذاری توسط پیمانکار است.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از سواحل چابهار به شرق کشور ادامه داد: در مسیر مشهد - تربت حیدریه کار در حال انجام است و خط انتقال آب در مسیر خواف از سنگان به سمت گناباد و قاین نیز به طول ۱۴۰ کیلومتر در حال اجرا است.

عبداللهی افزود: طرح انتقال آب از خلیج فارس یکی از راهکارهای تامین آب استان خراسان رضوی است و این پروژه ملی تاثیر خوبی در بهبود وضعیت آبی استان خواهد داشت.

وی اظهار کرد: طرح انتقال آب از خلیج فارس به شرق کشور با کاربری صنعتی در حال اجراست و تنها برای سیستان و بلوچستان کاربری آن مصرف شرب نیز تعریف شده‌ است که انتظار می رود با توجه به خشکسالی‌های پیاپی در شرق کشور و استانهای خراسان رضوی و جنوبی، این استان ها نیز علاوه بر بخش صنعت، از کاربری شرب این طرح بهره‌مند شوند.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از سواحل چابهار به شرق کشور اضافه کرد: رویکرد در شرق کشور جلوگیری از مهاجرت و مهاجرت معکوس است لذا باید با تامین نیاز آبی مناطق از جمله روستاها از فرار جمعیت پیشگیری شود از این رو برای تخصیص آب شرب این طرح به استانهای خراسان رضوی و جنوبی به عنوان بخش دولتی، در سیاستگذاری دالان شرق در طرح خط انتقال آب همکاری‌هایی بین وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب کشور در حال انجام است تا نیازسنجی مطابق طرح جامع تامین آب شرق کشور عملیاتی شود.

سد شوریجه

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی اظهار کرد: اکنون ۱۹ سد در استان وجود دارد که پنج سد برای استفاده در بخش شرب است که سد دوستی از آن جمله است.

طاهری افزود: امسال با توجه به وضعیت نامناسب آبهای سطحی، این سدها نیز وضعیت مطلوبی ندارند اما امیدواریم با بارش‌های آتی وضعیت آبگیری این سدها بهتر از وضع موجود شود.

وی اضافه کرد: ساخت سد شوریجه در ۱۰۰ کیلومتری شرق مشهد از دیگر پروژه‌های توسعه‌ای این شرکت است که با آورد سالانه ۳۰ میلیون متر مکعب از پیشرفت فیزیکی ۲۸ درصدی برخوردار است و ۱۵ میلیون متر مکعب از آورد این آب برای بخش شرب مشهد و ۱۵ میلیون متر مکعب نیز برای کشاورزی دشت سرخس اختصاص می‌یابد.

معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز در خصوص سد شوریجه اظهار کرد: این سد از طرحهای اولویت دار برای تامین آب استان است که با هدف کنترل و مهار سیلابهای کشَف رود، جلوگیری از خروج آب از کشور، تامین بخشی از آب شرب مشهد و تامین حقابه اراضی پایین دست طراحی شده و در حال ساخت است.

علی محمد سیفی با بیان اینکه سد شوریجه همچنین از اتلاف روانابهای فصلی جلوگیری خواهد کرد، گفت: اجرای این طرح با ۶۵٠ میلیارد تومان اعتبار از سال ٩٣ آغاز شده است و تا ٢ سال آینده تکمیل می شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در ادامه اظهار کرد: پروژه ای که ساکنان قوچان سالهای متمادی در آرزوی اجرایی شدن آن هستند، لوله گذاری به طول ۲۴ کیلومتر برای انتقال ایمن آب به لحاظ کیفی و کمی از سد "تبارک" به تصفیه خانه قوچان است که این طرح با ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی و ۹۰ میلیارد تومان اعتبار در دست اجراست و در ایام دهه فجر امسال افتتاح خواهد شد.

استفاده از ظرفیت آبهای برون مرزی

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در خصوص استفاده از ظرفیت آبهای برون مرزی اظهار کرد: برای استفاده از آب رودخانه "جیحون" تفاهم نامه سه جانبه ای بین ایران، افغانستان و تاجیکستان منعقد شده است تا بتوان بخشی از آب این رودخانه را در ایران استفاده کرد.

طاهری با بیان اینکه جیحون رودخانه بزرگی با آورد متوسط ۷۰ میلیارد متر مکعب است، افزود: تفاهم نامه مذکور عملیاتی شده و مطالعات استفاده از آبهای همسایگان شمال شرقی کشور شامل افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان آغاز شده و مذاکراتی نیز با آنان صورت گرفته است.

وی خاطرنشان کرد: پدیده گرمایش و تغییر اقلیم به نوعی کشورهای مزبور را دچار مشکل کرده است و در دهمین کنفرانس منابع آب در تاجیکستان اعلام شد که پدیده تغییر اقلیم باعث شده یخچالهای تاجیکستان در معرض ذوب شدن قرار بگیرد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: اینکه به چه روشی و چه میزان بتوان از این منابع استفاده کرد، به ارتباط موثر و معنادار بین بخشهای انرژی، آب و راه وابسته است و تا کنون اقدامات خوبی انجام شده و اگر در بخش آب به نتایج مورد نظر برسیم، بخشی از آب بدون ایجاد وابستگی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مصوبات سفر ریاست جمهوری

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی اظهار کرد: در سفر هیات دولت به خراسان رضوی در فروردین ماه امسال، سه پروژه شرکت آب منطقه ای به عنوان مصوبات سفر برای تخصیص اعتبار مصوب شد که پروژه سد شوریجه از آن جمله بود.

طاهری اضافه کرد: ۳۰ میلیارد تومان برای این پروژه از طریق سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تخصیص یافته است.

وی گفت: پروژه شبکه آبیاری سد دوستی در منطقه سرخس از دیگر پروژه‌ها است که ۱۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای آن تخصیص یافت و این طرح تاکنون ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

طاهری ادامه داد: پروژه جایگزینی پساب با آب کشاورزی در محدوده غرب مشهد و پروژه آبرسانی از سد تبارک به قوچان با تخصیص ۳۰ میلیارد تومان اعتبار، از دیگر پروژه های مصوب سفر استانی رییس جمهور است.

طرح های هفته دولت

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در خصوص پروژه های آماده بهره برداری در هفته دولت نیز اظهار کرد: مخزن ۱۰ هزار متر مکعبی نیشابور در هفته دولت به بهره برداری می‌رسد، پروژه لوله گذاری این طرح نیز با ۱۲ میلیارد تومان اعتبار در هفته دولت کلنگ زنی می‌شود.

طاهری افزود: رفع تصرف ۱۲ کیلومتر از حریم رودخانه ها در بالادست سد ارداک و آغاز پروژه تعویض لوله گذاری خط انتقال غرب مشهد برای آب شرب به طول ۵۰ کیلومتر از دیگر طرح های این شرکت در هفته دولت است.