جشن سده، آیینی در ۵۰ قدمی نوروز

جشن سده یکی از آیین‌های باستانی در منطقه ترشیز است که در گذشته رونق فراوانی داشت، اما در حال حاضر از رونق افتاده است؛ هرچند هنوز هم در برخی از روستا‌های منطقه بردسکن از جمله روستا‌های علی‌آباد کشمر و کبودان این جشن ۱۰ بهمن ماه برگزار می‌شود.

قدیمی‌تر‌ها معتقد بودند پس از برافروختن آتش و پریدن از روی آن، با توجه به قرار گرفتن در فصل زمستان و سرما، باران می‌آید و خاکستر‌های آتش برافروخته شده را می‌شوید؛ لذا مردم، برای رسیدن باران به بهانه جشن سده، در شب ۱۰ بهمن ماه به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.

در واقع آتش که روشن می‌شود، حاضرین، گرد آتش جمع شده و از روی آن عبور کرده و به استقبال باران رفته و این شعر را می‌خوانند «سده، سده، صد به غله، ۵۰ به نوروز» و منظور از آن اعلام زمان باقی مانده تا رسیدن نوروز باستانی است و البته بیان اینکه ۱۰۰ روز دیگر فصل برداشت غلات جو و گندم می‌شود.

لیلی قرایی یک پژوهشگر فرهنگ عامه در خصوص جشن سده گفت: این آیین از غروب روز ۱۰ بهمن ماه شروع شده و تا پاسی از شب که شعله‌های آتش خاموش می‌شود، ادامه دارد.

او  افزود: مردم برای برپایی این جشن در شب ۱۰ بهمن که ۵۰ روز مانده به نوروز است، پشته‌هایی از هیزم جمع‌آوری نموده و آتش می‌افروختند.

به گفته او یکی از سرگرمی‌های جوانان در قدیم در این ایام، ساختن گوی‌های پارچه‌ای آغشته به نفت بوده که در جشن سده آن را آتش زده و به آسمان پرتاب می‌کردند؛ نظیر فشفشه‌هایی که اینک در مناسبت‌های شادمانه اغلب آسمان شهر‌ها را نورباران می‌کند، این گوی‌ها نیز شادی‌آفرین بود.

قرایی اظهار کرد: قدیمی‌تر‌ها معتقد بودند که در روز‌های سرد زمستان با آتش‌افروزی به یمن جشن سده، از سرمای زمین کاسته می‌شود و گرمای آتش بذر غلات را برای سبز شدن آماده می‌کند.

وی اضافه کرد: در قدیم زمستان را پنج ماه یعنی از اول آبان تا آخر اسفند در نظر می‌گرفته‌اند و سده جشنی بود که به مناسبت گذشت ۱۰۰ روز از زمستان از اول آبان تا ۱۰ بهمن برگزار می‌شد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه خاطرنشان کرد: آنچه مهم است اینکه در میراث معنوی ما، آیین‌های سور پرشمارند و همگی با طبیعت و زایش و زندگی در ارتباط هستند. در مراسم جشن سده شعر‌هایی از قبیل «سده، سده، صد به غله، ۵۰ روز به نوروز به» می‌خوانند تا به طبیعت و زمین با شادی و سرور یادآوری کنند که فصل رشد نزدیک است و تا برداشت محصولات و غله ۵۰ روز دیگر باقی است.

جشن سده در اکثر شهر‌ها و روستا‌های خراسان از جمله در شهرستان بردسکن به شکل باشکوه و با هیجان خاصی برگزار می‌شود. مردمان در گرد آوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و به این ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان به شمار می‌رود.