باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - جهان شاهد تحولی ژئوپلیتیک است که در آن چین، روسیه و هند، به‌عنوان سه قدرت کلیدی دنیا، در حال تشکیل محوری استراتژیک در برابر سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه ایالات متحده هستند. این اتحاد، که از فشار‌های اقتصادی و سیاسی دولت دونالد ترامپ نشأت گرفته، از طریق سازمان‌هایی مانند بریکس و سازمان همکاری‌های شانگهای به یک نیروی تعیین‌کننده در نظم نوین جهانی تبدیل شده است.

رنسانس آسیایی: هم‌افزایی در برابر یک‌جانبه‌گرایی

جهان در آستانه تحولی عمیق قرار دارد که در آن چین، روسیه و هند، سه قدرت آسیایی با وزن تمدنی، اقتصادی و نظامی عظیم، در حال همگرایی برای مقابله با سلطه ایالات متحده هستند. سفر نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به تیانجین چین برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای، با حضور شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، نقطه عطفی در این همگرایی بود. این نشست که اولین دیدار سران هند و چین پس از تنش‌های مرزی گالوان در سال ۲۰۲۰ را رقم زد، نه‌تنها نشانه‌ای از بهبود روابط دوجانبه بود، بلکه پیامی قاطع به واشنگتن ارسال کرد: آسیا دیگر تابع قواعد یک‌جانبه آمریکا نیست. 

این همگرایی ریشه در فشار‌های چندوجهی ایالات متحده دارد. دولت دونالد ترامپ با اعمال تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر کالا‌های هندی مانند الماس و میگو، به بهانه ادامه خرید نفت هند از روسیه، اقتصاد این کشور را تحت فشار قرار داده و اعتماد دهلی‌نو به واشنگتن را تضعیف کرده است. نیرمالا سیتارامان، وزیر دارایی هند، در گفت‌و‌گو با سی‌ان‌ان نیوز تأکید کرد که هند به دلیل نیاز‌های حیاتی انرژی و منافع اقتصادی، خرید نفت از روسیه را ادامه خواهد داد. این موضع، استقلال استراتژیک هند و نقش محوری روسیه به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی انرژی و تسلیحات این کشور را نشان می‌دهد. خرید سیستم دفاع هوایی اس-۴۰۰ از روسیه، علی‌رغم تهدید‌های تحریم آمریکا، نمونه‌ای از عمق روابط مسکو و دهلی‌نو است که به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد.

روسیه در این معادله نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند. مسکو، که از سال ۲۰۲۲ تحت تحریم‌های شدید غرب قرار گرفته، با تقویت روابط با هند و چین، به دنبال ایجاد یک بلوک ضدغربی است. تجارت دوجانبه روسیه و هند در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۶۰ میلیارد دلار رسید، که بخش عمده آن با ارز‌های ملی (روپیه و روبل) انجام شد. ولادیمیر پوتین در اجلاس شانگهای بر لزوم همکاری‌های چندجانبه برای مقاومت در برابر هژمونی غرب تأکید کرد و این پیام با استقبال مودی و شی جین‌پینگ مواجه شد. چین نیز، که با تعرفه‌هایی از سوی آمریکا مواجه است، از این فرصت برای جذب هند به‌عنوان شریکی استراتژیک بهره برده و پیشنهاد‌هایی برای سرمایه‌گذاری در بخش فناوری هند ارائه کرده است.

بریکس: ستون مقاومت در برابر سلطه دلار

بریکس، به‌عنوان اتحادی از قدرت‌های نوظهور، از یک گروه اقتصادی به یک بلوک سیاسی-استراتژیک تبدیل شده که توانایی به چالش کشیدن نظم تحت رهبری آمریکا را دارد. این گروه، متشکل از چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی، با پیوستن اعضای جدیدی مانند مانند ایران، امارات متحده عربی و مصر، به وزنه‌ای سنگین در برابر هژمونی غرب بدل شده است. سیاست‌های تعرفه‌ای دونالد ترامپ، که به گفته سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، خسارات اقتصادی جدی به اقتصاد جهانی وارد کرده و تورم جهانی را تشدید کرده، نه‌تنها کشور‌های عضو بریکس را متحدتر کرده، بلکه انگیزه‌ای برای جذب اعضای جدید ایجاد کرده است. به عنوان مثال، برزیل، که تحت فشار‌های مشابه آمریکا قرار گرفته، در اجلاس بریکس ۲۰۲۴ در کازان خواستار تسریع در ایجاد جایگزین‌هایی برای دلار شد.

روسیه، به‌عنوان پیشگام کاهش سلطه دلار، ابتکارات متعددی برای استفاده از ارز‌های ملی در معاملات بریکس ارائه کرده است. مسکو پیشنهاد ایجاد یک پلتفرم پرداخت بین‌المللی مبتنی بر ارز‌های ملی را مطرح کرد که مورد حمایت چین و هند قرار گرفت. این ابتکار، همراه با تقویت بانک توسعه جدید (NDB) بریکس، نشان‌دهنده عزم این گروه برای ایجاد جایگزینی برای نهاد‌های مالی تحت سلطه غرب مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است.

هند، با اقتصاد رو به رشد خود که بر اساس برابری قدرت خرید، سومین اقتصاد بزرگ جهان است، در این چارچوب نقشی کلیدی ایفا می‌کند. به گفته جفری ساکس، اقتصاددان دانشگاه کلمبیا، سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ، احمقانه‌ترین حرکت تاکتیکی در سیاست خارجی آمریکا بوده که به تقویت اتحاد بریکس منجر شده است. این اتحاد، با محوریت روسیه، چین و هند، می‌تواند نظم مالی جهانی را بازتعریف کند.

کاریکاتور تعرفه‌ها: طنزی تلخ از خطای آشکار استراتژیک آمریکا

روزنامه انگلیسی تلگراف دونالد ترامپ را با "گوی سنگین تعرفه‌ها" به تصویر کشیده که به پای خود بسته شده است. این کاریکاتور که به اظهارات اخیر ترامپ در تروث سوشال اشاره دارد ("ما هند و روسیه را به چین تاریک باخته‌ایم")، سیاست‌های تعرفه‌ای او را عامل اصلی نزدیکی هند به چین و روسیه نشان می‌دهد. 

این تصویر طنزآمیز، با نمایش ترامپ در حالتی که خود را در تله سیاست‌هایش گرفتار کرده، نه‌تنها خطای استراتژیک واشنگتن را برجسته می‌کند، بلکه بازتاب‌دهنده نگرانی فزاینده جهانی از پیامد‌های یک‌جانبه‌گرایی آمریکا است. این کاریکاتور، به‌عنوان نمادی از ناکامی سیاست‌های فشار حداکثری، نشان می‌دهد که چگونه اقدامات نسنجیده آمریکا، متحدان بالقوه‌ای مانند هند را به سمت محور شرقی سوق داده است.

فشار‌های آمریکا: نتیجه معکوس در معادلات آسیا

سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه دولت ترامپ، از جمله تعرفه‌های سنگین و فشار‌های سیاسی، نه‌تنها هند را از آمریکا دور کرده، بلکه به تقویت محور چین، روسیه و هند منجر شده است. جفری ساکس، نظریه‌پرداز آمریکایی معتقد است که آمریکا در حال حاضر فاقد یک نظام قانون اساسی کارآمد است و سیاست‌های ترامپ به "حاکمیت یک‌نفره" تبدیل شده که حتی متحدان سنتی واشنگتن را از آن دور می‌کند. اظهارات تند مقامات آمریکایی، مانند هاوارد لوتنیک، وزیر بازرگانی، که از هند خواست "از دلار حمایت کند" و خرید نفت روسیه را متوقف کند، با مقاومت دهلی‌نو مواجه شده است. 

ترامپ که کسری تجاری را نشانه "سوءاستفاده" کشور‌ها از آمریکا می‌داند، با تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر کالا‌های هندی، تلاش کرد هند را به امضای توافقی تجاری ناعادلانه وادار کند. اما هند، با جمعیتی بیش از ۱.۴ میلیارد نفر و اقتصادی که به سرعت در حال رشد است، گزینه‌های متعددی در اختیار دارد. هویت تمدنی و سرمایه انسانی گسترده این کشور، آن را به بازیگری مستقل در صحنه جهانی تبدیل کرده است. این استقلال، همراه با روابط تاریخی با روسیه و فرصت‌های اقتصادی با چین، به هند امکان داده تا در برابر فشار‌های آمریکا مقاومت کند. اگر آمریکا نتواند هند را در یک ائتلاف راهبردی پایدار نگه دارد، خطر از دست دادن یکی از مهم‌ترین شرکای قرن بیست‌ویکم را متحمل خواهد شد.

روسیه در این چرخش استراتژیک نقشی کلیدی ایفا می‌کند. مسکو، با تکیه بر روابط تاریخی با هند و اتحاد استراتژیک با چین، به‌عنوان میانجی عمل کرده و از طریق بریکس و سازمان همکاری‌های شانگهای، این سه کشور را به هم نزدیک‌تر کرده است. خرید نفت هند از روسیه، که به گفته مقامات دهلی‌نو به متعادل‌سازی بازار جهانی کمک کرده، نه‌تنها اقتصاد روسیه را در برابر تحریم‌های غرب تقویت کرده، بلکه به هند امکان داده تا از فشار‌های اقتصادی آمریکا بکاهد. این همکاری‌ها نشان‌دهنده عمق استراتژیک محور شرقی است که می‌تواند نظم جهانی را تغییر دهد.

چالش‌ها و فرصت‌های محور شرقی

نزدیکی چین، روسیه و هند، اگرچه فرصت‌هایی بی‌سابقه برای بازتعریف نظم جهانی ایجاد کرده، با چالش‌هایی نیز همراه است. مناقشات مرزی میان هند و چین، به‌ویژه در منطقه لداخ، همچنان پابرجاست و می‌تواند مانعی برای همکاری‌های عمیق‌تر باشد. همچنین، هند باید مراقب وابستگی اقتصادی بیش از حد به چین باشد، به‌ویژه در حوزه فناوری که پکن برتری آشکاری دارد. با این حال، فرصت‌ها فراتر از چالش‌هاست. همکاری با چین می‌تواند به هند در بهبود قابلیت‌های تولیدی و پیشرفت در زنجیره ارزش جهانی کمک کند، در حالی که روابط با روسیه تضمین‌کننده امنیت انرژی و دفاعی این کشور است.

در سطح جهانی، این محور جدید می‌تواند توازن قدرت را تغییر دهد. گروه کواد (شامل آمریکا، هند، ژاپن و استرالیا)، که برای مهار چین طراحی شده بود، با چرخش استراتژیک هند به سمت شرق، در معرض خطر فروپاشی قرار دارد. سیاست‌های تجاری ترامپ به شکل‌گیری اجماع تازه پکن کمک کرده که در آن کشور‌های آسیایی به دنبال کاهش وابستگی به آمریکا هستند. این تحول، همراه با تقویت بریکس، می‌تواند به ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی منجر شود.

جهانی چندقطبی در افق

چشم‌انداز آینده روابط چین، روسیه و هند نشان‌دهنده حرکت به سمت جهانی چندقطبی است که در آن بریکس و سازمان همکاری‌های شانگهای نقش‌های محوری ایفا خواهند کرد. روسیه، با تکیه بر منابع انرژی و قدرت نظامی، به‌عنوان کاتالیزور این اتحاد عمل می‌کند، در حالی که چین با توان اقتصادی و فناوری و هند با جمعیت عظیم و اقتصاد رو به رشد، ستون‌های این محور را تشکیل می‌دهند. به گفته وانگ ون، رئیس مؤسسه مطالعات مالی چونگیانگ، "خرد مشترک" این سه کشور می‌تواند اختلافات گذشته را حل کند و به همکاری‌های پایدار منجر شود.

با این حال، پایداری این اتحاد به توانایی این کشور‌ها در مدیریت تنش‌های داخلی و خارجی بستگی دارد. هند باید بین حفظ استقلال استراتژیک و همکاری با چین و روسیه تعادل برقرار کند، در حالی که روسیه و چین باید از تبدیل شدن این همکاری به رقابتی جدید جلوگیری کنند. در مقابل، آمریکا نیز باید استراتژی خود را بازنگری کند. ادامه سیاست‌های فشارزای ترامپ، به‌ویژه تعرفه‌های سنگین و تهدید‌های سیاسی، تنها به تقویت این محور شرقی منجر خواهد شد.

در نهایت، نزدیکی چین، روسیه و هند نه‌تنها نظم جهانی را بازتعریف می‌کند، بلکه پیامی روشن به غرب ارسال می‌کند: جهان دیگر تحت سلطه یک قدرت واحد نیست. این تحول که ریشه در فشار‌های آمریکا دارد، می‌تواند به ایجاد یک نظم جهانی دموکراتیک‌تر و چندقطبی منجر شود، اما موفقیت آن به توانایی این سه کشور در تبدیل فرصت‌ها به همکاری‌های پایدار بستگی دارد.