تالاب کجی نمکزار در ادوار گذشته یکی از تالاب‌های دایمی ایران بوده است و پرندگان مهاجر همچون مرغابی سرسبز، خودکا، حواصیل و پرندگان آبزی و کنار آبزی در تمامی فصول در این منطقه حضور داشتند، اما با گذر زمان و خشکسالی‌های متوالی این تالاب به صورت فصلی آبگیری می‌شود.
این تالاب که در ردیف تالاب‌های ملی قرار گرفته، از سرمایه‌های طبیعی استان خراسان جنوبی است که اثر زیست محیطی داشته و در حوزه گردشگری هم می‌توان از آن استفاده کرد به طوری که سال‌های گذشته در پی بارش باران و آماده شدن تالاب، جشنواره ملی مجسمه‌های نمکی در این مکان برگزار شد.
در سال‌های اخیر کاهش بارندگی، طولانی شدن دوره خشکسالی، دستکاری در مسیر‌ها و آبراه‌ها از عوامل کم شدن آب ورودی تالاب بوده از طرفی برداشت بیش از حد چاه‌ها نیز باعث شده که تغذیه تالاب از سفره زیرزمینی صفر شود.
همسایگان نمک‌گیر
تالاب فقط پناهگاه پرندگان مهاجر نیست بلکه سفره‌ای با برکت برای ساکنان کجی است که نمک گیرش شده‌اند و سختی کیلومتر‌ها دوری از شهر و امکانات روز را در این بیابان به جان خریده‌اند تا کنار تالاب بمانند.
این مردمان آن قدر ساده و قانع هستند که در این دنیای پر رمز و راز تجارت، قوت و روزی خود را با فروش چند گونی نمک از تالاب یا چرای تعدادی شتر و گوسفند تامین می‌کنند.
"دادخدا شیخی" ساکن محله عشایری منطقه کجی که حدود ۵۰ سال از عمرش را در همسایگی تالاب سپری کرده است گفت: سال‌هایی را به یاد می‌آورد که باران‌های فصلی، تالاب را زنده نگه داشت و همواره مامنی برای پرندگان مهاجر بود.
به گفته وی سال‌های قدیم با همکاری منابع طبیعی و مردم محلی، جنگل‌های تاغ در اطراف تالاب کشت شد، اما خشکسالی‌ها موجب شده که تاغ‌ها هم از نفس بیافتند.
آبادی از سر باران است
این مرد عشایر که با چرای گوسفند و شتر گذران زندگی کرده است، به جمعیت اندکی از شتران سرگردان اطراف تالاب اشاره کرد و افزود: این‌ها همه دارایی ۲۰ خانوار ساکن محله عشایری است و، چون خشکسالی شده چرای دام هم صرفه اقتصادی ندارد.
وی یادآور شد: در قدیم مردم قالیچه هم می‌بافتند، اما حالا دیگر رونقی ندارد البته چند سال پیش اینجا جشنواره مجسمه‌سازی برگزار شد که خوب بود، بچه‌های ما هم عروسک درست کردند و فروختند، اما دیگر تالاب سودی برای ما ندارد!
شیخی با همان لهجه محلی گفت: آبادی از سر بارش هست، دعا کنید باران بیاید تا همه از تالاب بهره‌مند شویم.
وی افزود:، چون درآمدی نیست همه به شهر می‌روند، اما اگر دولت فکری بردارد که این محله‌های عشایر یکجا شود شاید زندگی رونق بیشتری داشته باشد.
تالاب کجی امسال خشک‌تر شد
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان هم درباره آخرین وضعیت این تالاب گفت: آخرین آبگیری تالاب کجی نمکزار نهبندان مربوط به سال گذشته بوده و از بهمن ماه تاکنون به خاطر نبود بارندگی همچنان خشک است.
کوهستانی افزود: تالاب کجی نهبندان آذر سال گذشته حدود ۲۰ درصد آبگیری شد، اما چون بارندگی‌ها تداوم نداشت از بهمن ماه خشک شد هرچند چشمه‌های اطراف تالاب مقداری آب داشت، اما چشمگیر نبود.
وی گفت: به دلیل نبود بارندگی‌ها از بهمن سال گذشته در حوزه آبریز سهل آباد، تالاب کجی امسال خشک‌تر شد و تالاب کجی فصلی بوده و معمولا در تابستان خشک است، اما آبگیری تالاب به ریزش نزولات جوی بستگی دارد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان اضافه کرد: ورود پرندگان مهاجر طبق روال معمول در منطقه آغاز شده، ولی پرندگان به خاطر خشکی در تالاب ماندگاری ندارند، این پرندگان اسفند و فروردین به مناطق سرد شمالی باز می‌گردند و اگر تالاب آبگیری شده باشد در آن توقف خواهند داشت.
وی گفت: تالاب هر سال تا اواخر خرداد آب داشت، اما چون باران‌هان بهاری نداشتیم از ابتدای امسال تالاب کجی به طور کامل خشک شد و از شرکت آب منطقه‌ای خواسته‌ایم چاه‌های اطراف تالاب را مدیریت کند که حدود ۹۸ درصد این کار با نصب کنتور‌های هوشمند محقق شده است.
کوهستانی افزود: طبق آخرین سرشماری فروردین امسال بین هزار تا ۲ هزار پرنده هنگام برگشت از مناطق گرمسیری در تالاب دیده شدند.
وی اظهار کرد: خشکی تالاب در سال گذشته موجب شد که از آمار گردشگران هم کاسته شود در صورتی که سال‌های آبگیری تالاب شاهد رونق گردشگری و جشنواره‌های مجسمه سازی بودیم.
خطر ریزگرد‌های نمکی
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان گفت: اگر تالاب به خشکی مطلق برسد یک کانون ریزگرد است که به خاطر نمکی بودن سطح آن، تهدید جدی‌تر محسوب می‌شود.
وی افزود: برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی موجب خشکی تالاب شده و در این زمینه باید جوامع محلی هم در نگهداشت این پدیده زیست محیطی همکاری کنند.
کوهستانی ایجاد مشاغل پایدار را از راه حل‌هایی عنوان کرد که برای توانمندسازی جوامع محلی دنبال می‌شود و گفت: امسال چند کارگاه برای روستا‌های حاشیه تالاب برگزار و در زمینه حوله بافی آموزش‌هایی ارایه شده که استقبال مردم هم خوب بوده است.
وی تاکید کرد: احیای تالاب نیازمند همکاری مردم و دولت است تا بتوان در راستای مقابله با ریزگردها و حفظ این پدیده زیست محیطی اقدام کاربردی انجام داد.
آنطور که مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفته یک برنامه با چشم‌انداز ۲۵ ساله برای تالاب کجی نهبندان تدوین و سهم هر دستگاه اجرایی در آن مشخص است.
اسدالله حاتمی افزود: هدف از اجرای این برنامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیر قابل جبران تالاب است که از سال گذشته به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.
وی اظهار کرد: تامین حقابه و نیاز آبی تالاب، جلوگیری از فرسایش خاک، احیای کامل زیستگاه، اجرای طرح معیشت و گردشگری پایدار، مهمترین اهدافی است که این برنامه ۲۵ ساله در تالاب کجی نهبندان دنبال می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: هزار و ۵۰ میلیارد ریال اعتبار در سند توسعه نهبندان برای احیا و مدیریت تالاب کجی نمکزار تصویب شده است که این اعتبارات باید از سوی دستگاه‌های مرتبط پیگیری شود تا بتوان برنامه‌های احیا و مدیریت تالاب را عملیاتی کرد.
وی با تاکید بر اینکه برای حفظ کارکرد‌های تالاب باید نیاز آبی آن تعیین شود گفت: این برنامه باید از محل حفظ منابع آبی موجود با بستن چاه‌های غیر مجاز، کنترل میزان اضافه برداشت چاه‌های مجاز، ساماندهی روان‌آب‌های سطحی، لایروبی رودخانه‌ها و نصب کنتور‌های هوشمند دنبال شود.
همچنین معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی به دستگاه‌های مسئول ماموریت داده که اقدامات مرتبط با حفظ، احیا و مدیریت این تالاب را در اولویت کاری قرار دهند.
عباس‌زاده در جلسه ستاد احیا و مدیریت تالاب کجی نمکزار نهبندان گفت: تامین حقابه، مهمترین راهکار برای حفظ رطوبت و حیات تالاب کجی نهبندان است لذا حفاظت از تالاب اهمیت دارد و هرگونه کم‌کاری در این حوزه عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت.
وی افزود: با توجه به الزامات قانونی موظف به رعایت اصول حفظ و نگهداری تالاب هستیم، برخی اقدامات باید به طور مستمر در تالاب کجی دنبال شود و دستگاه‌هایی در این زمینه وظیفه دارند لذا هر دستگاه در چارچوب مشخص شده باید برنامه و هدفی را دنبال کند.
معاون استاندار خراسان جنوبی اظهار کرد: جوامع محلی نیز باید به درستی با محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها در راستای احیا و مدیریت تالاب آشنا شوند و مدیریت این موضوع با دستگاه‌های مربوطه است همچنین الگوسازی در این زمینه اهمیت دارد تا روستائیان و عشایر منطقه براساس آن بتوانند زیست خود را منطبق کنند.
وی با اشاره به اهمیت و تاثیر نزولات جوی در زنده شدن تالاب گفت: نمی‌توان زیاد به افزایش بارندگی در پاییز و زمستان امسال امیدوار باشیم لذا مدیریت منابع آبی موجود بهترین راهکار است.
منبع:ایرنا