موسیقی لرستان اصالتی از سور تا سوگ

استفاده از موسیقی در آیین‌های شادی، حزن و حین کار بیانگر اصالت دیرین موسیقی در فرهنگ و تمدن کهن این منطقه است، موسیقی لرستان دقیق تقسیم بندی شده تا هر مراسمی که بیانگر دوره ای و زمانی خاص از زندگی انسانها است را بتواند همراهی کند.

موسیقی سوگ در لرستان اصالتی دیرین دارد، در لرستان به سوگ "چمر" هم می گویند و مقامی موسیقایی هم با همین نام "چمری" وجود دارد که هنوز هم گاهی در آیین های عزاداری این دیار نواخته می شود، در ماه محرم و صبح روز عاشورا چمری نواخته می شود که در برگیرنده نغمه ها و حالت هایی حزن انگیز است که با سرنا و دهل اجرا می شود.

احسان عبدی پور که از نوازندگان نامدار سرنا در ایران و اهل لرستان است در این زمینه می گوید: این نوع موسیقی که مربوط به ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان می شود به حدی حزن انگیز است که هر شنونده‌ای حتی کسی که برای اولین بار آن را گوش دهد شدیدا متاثر می‌شود، یک اجرای سرنا نیز مختص به صبح عاشورا است و بسیار حزن‌انگیز و در عین حال رستاخیز گونه و به جرات می‌توان گفت یکی از محزون‌ترین نغمه های جهان است.

به گفته این نوازنده لرستانی، موسیقی عاشورایی سرنا نغمه‌ای غم‌انگیز نه از سر عجز که در آن شکوه ایستادگی و شجاعت توام با حزنی غرور انگیز از حق‌طلبی حسین(ع) جاری است که با اشک در می‌آمیزد و رستاخیز می‌شود.

استفاده از موسیقی در آیین‌های شادی، حزن و حین کار بیانگر اصالت دیرین موسیقی در فرهنگ و تمدن کهن این منطقه است، موسیقی لرستان دقیق تقسیم بندی شده تا هر مراسمی که بیانگر دوره ای و زمانی خاص از زندگی انسانها است را بتواند همراهی کند.

موسیقی سوگ در لرستان اصالتی دیرین دارد، در لرستان به سوگ "چمر" هم می گویند و مقامی موسیقایی هم با همین نام "چمری" وجود دارد که هنوز هم گاهی در آیین های عزاداری این دیار نواخته می شود، در ماه محرم و صبح روز عاشورا چمری نواخته می شود که در برگیرنده نغمه ها و حالت هایی حزن انگیز است که با سرنا و دهل اجرا می شود.

احسان عبدی پور که از نوازندگان نامدار سرنا در ایران و اهل لرستان است در این زمینه می گوید: این نوع موسیقی که مربوط به ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان می شود به حدی حزن انگیز است که هر شنونده‌ای حتی کسی که برای اولین بار آن را گوش دهد شدیدا متاثر می‌شود، یک اجرای سرنا نیز مختص به صبح عاشورا است و بسیار حزن‌انگیز و در عین حال رستاخیز گونه و به جرات می‌توان گفت یکی از محزون‌ترین نغمه های جهان است.

به گفته این نوازنده لرستانی، موسیقی عاشورایی سرنا نغمه‌ای غم‌انگیز نه از سر عجز که در آن شکوه ایستادگی و شجاعت توام با حزنی غرور انگیز از حق‌طلبی حسین(ع) جاری است که با اشک در می‌آمیزد و رستاخیز می‌شود.

آیین سوگ از جنبه های بارز فرهنگی دیار لرستان به شمار می رود و اهمیت آن حتی از آیین های شادی و سور پررنگ تر است تا آنجا که مراسم سوگواری و عزاداری در لرستان از چنان قابلیت توجهی برخوردار است که گاه از بستر همین آیین که در گفتار شفاهی مردم به "فاتحه خوانی" معروف است.

بعد از سوگ، کار و طبیعت ۲ مولفه بارز در زندگی مردم این دیار از گذشته های دور بود و ترانه های کار جزیی از این فرهنگ شده است که همین ترانه های با محتوای کار و تلاش نشان دهنده غلبه زندگی دامداری همراه با کوچ بوده است که علی اکبر شکارچی از تاثیر گذارترین نوازندگان لرستان در کتابی با عنوان بیست ترانه کهن لری به آنها پرداخته است.

علی اکبر شکارچی تمایل چندانی به مصاحبه با رسانه ها نشان نمی دهد اما در پاسخ به درخواست مصاحبه نیز محترمانه مصاحبه کننده را به کتاب ها و تالیفات و اثراتی که حاصل توجه و تمرکز او بر جنبه پژوهشی حوزه موسیقی لرستان است هدایت می کند تا تلویحا شمایی از آن نگاه عمیق تر به مقوله موسیقی در لرستان را بازنمایی کنند، یکی از این کتاب ها بیست ترانه کهن لری است.

در این کتاب سرچشمه های موسیقی این دیار و چگونگی خلق ترانه ها، ویژگی‌های موسیقی لری، وظایف و مقام موسیقیدانان محلی و سازهای لرستان درج شده و در ادامه به بررسی ۲۰ ترانه لری با گویش لری خرم آبادی به همراه نت نویسی تنها یک بیت از هر ترانه و تجزیه و تحلیل آن، نت نویسی آنها و آوانویسی ترانه ها برای اجرا با ساز کمانچه، ویلن، نی و آواز پرداخته شده است.

ضرورت ایجاد مراکز پژوهشی موسیقی لرستان

موسیقی لری از سویی بیان کننده خصایل قومی، فرهنگی و تاریخی لر و به عبارتی هویت تاریخی آن و از سوی دیگر بازتاب دهنده ویژگی های طبیعی این سرزمین است، به گونه ای که نغمه ها و آواهای آن از موسیقی سایر اقوام و ملل به آسانی بازشناخته می شود، در این میان می‌توان به ترانه های این دیار اشاره کرد.

این ترانه ها، به ویژه ترانه های کار، به خوبی شیوه ها و منابع زندگی مردم را می نمایاند، این ترانه ها بیشتر نمایانگر غلبه زندگی دامداری توام با کوچ است، حضور عشق به عنوان زلال‌ترین جلوه حیات از ویژگی‌های پایدار ترانه های لری است، مانند عشق به انسان، به سرزمین، گل و گیاه و طبیعت و اسب.

موسیقی لرستان هنری شناسنامه دار و شناخته شده است که اساتید و فعالان این عرصه وجود مرکز پژوهشی در این حوزه را اقدامی ضروری می‌دانند.

در این خصوص رییس انجمن موسیقی لرستان ایجاد مراکز پژوهشی در این حوزه را اقدامی ضروری می داند تا با راه اندازی چنین مراکزی بتوان موسیقی لرستان را پویا و زنده نگه داشت.

محمد میرزاوندی   اظهار داشت: اقدامات و پیشنهادهایی برای ایجاد مرکز تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه موسیقی لرستان مطرح شده ولی تا کنون اجرایی نشده است که پیگیری و تلاش بیشتری را می طلبد تا موسیقی لرستان به درستی معرفی و مورد استقبال جوانان قرار گیرد.

این هنرمند پیشکسوت لرستان بیان کرد: متولیان فرهنگی باید پای منتقدان به عرصه بررسی ادبیات بومی را باز کنند و با ایجاد زمینه های نقد و بررسی فرصتی برای ارتقا و رشد ادبیات و شعر این دیار فراهم شود.

موسیقی شناسی قومی لرستان

در بررسی موسیقی شناسی قومی لرستان بخش های مهمی قابل توجه است که این بخش ها شامل سازهای رایج، تقسیم بندی موسیقی از نظر کارکردی و موسیقایی، نوازندگان، ارتباط بین شعر و موسیقی و سایر عناصر فرهنگی مرتبط و ویژگی های اقلیمی منطقه لرستان است که خود به تنهایی در یک بررسی جامع قابل بررسی می باشد.

در این خصوص کارشناس ارشد پژوهش هنر  می گوید: تقسیم بندی موسیقی لرستان در ۲ بخش صورت می‌گیرد که این ۲ شامل تقسیم بندی موسیقی از دیدگاه خاص موسیقی که در برگیرنده موسیقی سازی و آوازی می شود و شامل موسیقی های خاص مراسم شادی و سوگواری است، تقسیم بندی موسیقی لرستان از نظر کارکردی نیز شامل موسیقی غنایی و عاشقانه، حماسی و رزمی، فصل ها، سور و شادی، سوگ و عزا، کار و موسیقی طنز و انتقادی است.

به گفته فرید رحمتی موسیقی غنایی در بخش سازی و ریتمیک شامل سنگین سه پا و بخش آوازی موسیقی غنایی از جمله آنها شامل علی دوستی، میربگی، شیرین و خسرو و ساری خوانی است.

وی بیان کرد: موسیقی حماسی و رزمی به ۲ بخش کلامی و بی کلام تقسیم می شود که تصنیف های معروفی همچون دایه دایه و قدم خیر در بخش کلامی این نوع از موسیقی لرستان قرار می گیرند و بخش بی کلام نیز از جمله آنها می توان به شاره راه، جنگه را و سواره اشاره کرد.

این کارشناس پژوهش هنر یادآور شد: موسیقی فصل ها یکی از موسیقی های مهم لرستان است که در آن متناسب با هر فصلی موسیقی مرتبط وجود دارد به عنوان مثال در موسیقی فصل بهار به برزه کوهی، فصل پاییز به آیین طلب باران و ماله ژیری که اشاره به منزلگاه پاییزی زندگی کوچ نشینی دارد می توان اشاره کرد و فصل زمستان نیز موسیقی مرتبط با شب یلدا را می توان نام برد.

وی بیان کرد: موسیقی مراسم شادی و عروسی و سوگواری و عزا در ۲ بخش سازی و سازی و آوازی قرار می گیرد که در بخش موسیقی سوگواری می توان به چمری، سحری، پاکتلی، شیونی و مویه اشاره کرد.

رحمتی با اشاره به اینکه موسیقی کار یکی از موسیقی های اصلی لرستان به شمار می رود، اضافه کرد: این نوع موسیقی ۲ بخش زنانه و مردانه را دربرمی گیرد که در کارهای زنانه می توان به موسیقی هنگام شیردوشی، لالایی و مشک زنی اشاره کرد و در بخش کارهای مردانه نیز می توان به کارهایی همچون خرمن کوبی و کوچ اشاره کرد که به منظور سهولت و تسریع در کار ترانه‌هایی به صورت فردی یا جمعی خوانده می‌شود.

موسیقی در لرستان از قدمت دیرینه ای برخوردار است، براساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که بیانگر قدمت موسیقی در این منطقه به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح است همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که نشان دهنده رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است.

در هر حال غنای موسیقی اصیل لری آوازه جهانی دارد و بنا بر گفته کارشناسان و صاحب نظران، موسیقی لرستان هنری شناسنامه دار و شناخته شده است.

منبع: ایرنا