باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی*- در جهانی که یکجانبه‌گرایی، اسثتثناگرایی و بی‌ثباتی بر فضای سیاست بین‌الملل سنگینی می‌کند، ابتکارهایی، چون اجلاس بین‌المللی صلح و اعتماد در عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان را می‌توان قوام دهنده پایه‌های نظم چندجانبه‌گرایی در جهان دانست. این رویداد، که در ۲۱ آذر ۱۴۰۴ (۱۲ دسامبر ۲۰۲۵) با حضور سران و مقامات عالی‌رتبه از کشور‌های اوراسیا و برخی کشور‌های منطقه‌ای برگزار شد، نه تنها عرصه‌ای برای تبادل دیدگاه‌ها در باب صلح پایدار و اعتماد متقابل، بلکه پیامی قاطع به سوی شکل‌گیری نظمی نوین، مبتنی بر همکاری برابر و امنیت دسته‌جمعی بود. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، در این چارچوب، با حضور فعال خود، بر نقش تهران در همگرایی منطقه‌ای تأکید ورزید. ایشان همچنین در حاشیه این اجلاس دیدار‌های را با رهبران ترکمنستان، رئیس‌جمهور عراق، نخست‌وزیر پاکستان، نخست‌وزیر میانمار و به ویژه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه انجام دادند.

ورود باشکوه به عشق‌آباد: دیدار‌های دوجانبه با رهبران ترکمنستان

مسعود پزشکیان، ساعاتی پیش از آغاز رسمی اجلاس، با استقبال گرم مقامات ترکمنستان وارد عشق‌آباد شد. این ورود، که با حضور معاون رئیس کابینه وزرای ترکمنستان در امور اقتصادی همراه بود، نویدبخش تعمیق روابط تاریخی میان دو کشور همسایه و برادر را می‌داد. ایران و ترکمنستان، به عنوان دو عضو کلیدی سازمان همکاری شانگهای و اکو، همواره بر پایه اشتراکات فرهنگی و جغرافیایی، روابطی رو به رشد داشته‌اند. در نخستین ساعات حضور، پزشکیان با قربانقلی بردی‌محمداف، رهبر ملی و رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان، دیدار کرد. این گفت‌و‌گو، که در فضایی صمیمی و برادرانه رقم خورد، بر گسترش همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه‌های انرژی و ترانزیت، تمرکز داشت. بردی‌محمداف، که نقش محوری در سیاست‌گذاری‌های کلان ترکمنستان ایفا می‌کند، از دعوت رسمی رئیس‌جمهور ایران برای سفر به تهران استقبال کرد و بر لزوم تقویت کریدور‌های ترانزیتی شمال-جنوب به عنوان پلی برای اتصال اوراسیا به اقیانوس هند تأکید ورزید.

در ادامه، رئیس‌جمهور کشورمان دیداری با سردار بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور و یکی از معماران سیاست خارجی مستقل ترکمنستان، انجام داد. این ملاقات، که بر پایه احترام متقابل و میراث دیپلماتیک دو کشور بنا شد، به بررسی چالش‌های مشترک منطقه‌ای، از جمله مدیریت منابع آبی دریای خزر و مقابله با تهدیدات امنیتی مرزی، پرداخت. سردار بردی‌محمداف، با اشاره به ابتکار ترکمنستان در برگزاری اجلاس صلح و اعتماد، آن را گامی عملی برای ترویج گفتمان همگرایی در برابر تنش‌های جهانی دانست. پزشکیان نیز، در پاسخ، بر تعهد ایران به اصل «همسایگی خوب» تأکید کرد و پیشنهاد داد تا کمیته‌های مشترک برای پیشبرد پروژه‌های زیرساختی، همچون خطوط لوله گاز و راه‌آهن، تشکیل شود.

این دیدارها، که کمتر از یک ساعت به طول انجامید، نه تنها روابط دوجانبه را تقویت کرد، بلکه زمینه‌ساز بیانیه‌های مشترک در حاشیه اجلاس شد؛ بیانیه‌هایی که بر امنیت دسته‌جمعی اوراسیا به عنوان جایگزینی برای مدل‌های انحصارطلبانه غربی، تأکید داشتند. چنین تعاملاتی، در چارچوب جهان چندقطبی، نشان‌دهنده آن است که کشور‌های جنوب جهانی می‌توانند با تکیه بر ظرفیت‌های بومی، الگویی پایدار از همکاری خلق کنند.

صدای عدالت در تالار اجلاس: انتقاد از بی‌عدالتی‌های جهانی و تجاوز به ایران

با آغاز رسمی اجلاس، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور اسلامی ایران پشت تریبون قرار گرفت و سخنرانی‌ای کوتاه، اما تأثیرگذار ایراد کرد که بازتاب گسترده‌ای در محافل دیپلماتیک پیدا کرد. وی اجلاس را «فرصتی طلایی برای بازسازی اعتماد از دست‌رفته در عرصه بین‌المللی» توصیف کرد و بر این باور تأکید ورزید که صلح واقعی، تنها با پرهیز از یکجانبه‌گرایی و احترام به اصل برابری ملت‌ها، قابل دستیابی است. پزشکیان، با اشاره به شرایط پیچیده جهان امروز، از جمله جنگ‌های نیابتی و تحریم‌های ناعادلانه، جهان را «محتاج شکل‌گیری ائتلاف‌های صلح‌طلب میان ملت‌ها» خواند و ابتکار ترکمنستان را ستود.

با این حال، بخش برجسته سخنرانی، انتقاد صریح از بی‌عدالتی‌های ساختاری نظام بین‌الملل بود. رئیس‌جمهور ایران، با استناد به نمونه‌های عینی، به «حق ویژه» برخی رژیم‌ها اشاره کرد که مانع اجرای عدالت جهانی می‌شود. وی به طور خاص، تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران را مثال زد و آن را «نتیجه استثنای نظارت‌های بین‌المللی بر متجاوزان» دانست. پزشکیان تأکید کرد: «تا زمانی که برخی قدرت‌ها از پاسخگویی معافند، نمی‌توان از صلح و نظم عادلانه سخن گفت. تجاوز به ایران، نه تنها نقض حاکمیت ملی، بلکه آزمون شکست‌خورده‌ای برای ادعا‌های حقوق بشری غرب است.»

تحلیل‌گران، این موضع‌گیری را گامی استراتژیک برای بسیج حمایت کشور‌های جنوب جهانی در برابر هژمونی غربی می‌دانند؛ موضعی که نه تنها دفاع از حقوق ایران، بلکه دفاع از اصل خودتعیینی ملت‌ها در جهان چندقطبی است. اجلاس، با چنین بیاناتی، از یک گردهمایی تشریفاتی به عرصه‌ای برای چالش کشیدن نابرابری‌های جهانی تبدیل شد.

دیدار با رئیس‌جمهور عراق و افق‌های مشترک

در حاشیه اجلاس، یکی از دیدار‌های کلیدی پزشکیان با عبدالطیف رشید رئیس‌جمهور عراق، بود. این ملاقات، که در فضایی گرم و بر پایه پیوند‌های تاریخی دو ملت برگزار شد، بر تقویت روابط دوجانبه در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی تمرکز داشت. رئیس‌جمهور کشورمان با اشاره به سطح ممتاز روابط ایران و عراق اظهار داشت: ما قلباً با دولت و ملت عراق احساس نزدیکی، برادری و دوستی داریم و مصمم هستیم روابط دو کشور را در تمامی زمینه‌ها تقویت کرده و توسعه دهیم. پزشکیان با تاکید بر ضرورت پیوند میان تجار، دانشگاه‌ها و صنایع دو کشور، افزود: سرمایه‌گذاری مشترک و توسعه ارتباطات مرزی از اولویت‌های ماست.

رئیس‌جمهور با اشاره به نقش مخرب رژیم صهیونیستی در منطقه به عنوان غده‌ای سرطانی تأکید کرد: تمام تلاش این رژیم، جلوگیری از تقویت ارتباط علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و صنعتی میان کشور‌های مسلمان و ایجاد جنگ‌های قومی و مذهبی در منطقه است. تنها راه خنثی‌سازی این اقدامات، توسعه همکاری‌ها، سرمایه‌گذاری مشترک و گسترش تبادلات در تمام حوزه‌هایی است که ملت‌های ما را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند.

عبداللطیف رشید با اشاره به تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه فلسطین و کشور‌های منطقه از جمله ایران، تأکید کرد: ضروری است نقش خود را در قبال این تجاوزات ایفا و موضعی واضح و قاطع اتخاذ کنیم. رژیم صهیونیستی عامل اصلی مشکلات منطقه است و نه تنها با تجاوز نظامی، بلکه در حوزه‌های تجاری و اقتصادی نیز مانع ایجاد روابط سازنده بین کشور‌ها می‌شود. وی در ادامه بر ضرورت گسترش همکاری‌های امنیتی، تجاری، صنعتی، علمی و فرهنگی میان دو کشور تأکید کرد و گفت: باید تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم و سفر هیات‌های مختلف برای همکاری حتی در جزئی‌ترین مسائل تقویت شود. ما هرگونه مانع‌تراشی علیه ایران را دشمنی علیه خود می‌دانیم.

نقطه اوج دیپلماسی: دیدار با پوتین و چشم‌انداز همکاری‌های استراتژیک

مهم‌ترین دستاورد سفر پزشکیان به عشق‌آباد، دیدار با ولادیمیر پوتین بود؛ ملاقاتی که در حاشیه اجلاس، بیش از یک ساعت به طول انجامید و بر حوزه‌های اقتصادی، تجاری، شرایط بین‌المللی و همکاری‌های دوجانبه تمرکز داشت. این گفت‌و‌گو، که بر پایه سند توافق جامع راهبردی امضا‌شده میان دو کشور بنا شد، بر تسریع اجرای این پیمان تأکید ورزید. پزشکیان، با قدردانی از حمایت‌های روسیه از ایران در مجامع بین‌المللی، از جمله در پرونده هسته‌ای، بر عزم تهران برای عملیاتی کردن توافق جامع همکاری‌های راهبردی اصرار ورزید و اظهار داشت: «ما مصمم به اجرای توافق جامع با روسیه هستیم».

وی همچنین پروژه راه‌آهن رشت-آستارا را یکی از محور‌های کلیدی تکمیل کریدور شمال-جنوب دانست و افزود: «ما به‌طور هفتگی این پروژه را پیگیری می‌کنیم و تا پایان سال زمینه‌های اجرایی آن از سوی تهران فراهم خواهد شد.» پوتین، در مقابل، با ابراز خرسندی از دیدار، امضای توافق جامع را «نقطه عطفی در روابط دو کشور» توصیف کرد و سلام گرم خود را به رهبر ایران ابلاغ نمود. وی از پیشرفت‌های تجاری خبر داد و اعلام کرد:» مبادلات تجاری میان ایران و روسیه در سال گذشته ۱۳ درصد و در ۹ ماهه امسال ۸ درصد افزایش یافته است.» پوتین همچنین بر مذاکرات جاری در بخش‌های گاز و برق تأکید کرد و گفت: «روسیه و ایران در حال پیشبرد توسعه کریدور شمال-جنوب و افزایش همکاری در نیروگاه بوشهر هستند.» وی حمایت مسکو از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را تکرار کرد و افزود: «ما در مورد مسئله هسته‌ای از ایران حمایت می‌کنیم.»

در جهانی که غرب با ابزار‌های اقتصادی تلاش می‌کند برتری خود را حفظ کند، ائتلاف تهران-مسکو، الگویی عملی از جهان چندقطبی ارائه می‌دهد. افزایش تجارت، ایران را از وابستگی به بازار‌های غربی رها می‌سازد. در حوزه بین‌الملل، حمایت متقابل در مجامع جهانی، صدای جنوب را تقویت می‌کند. کارشناسان، این تعامل را «ترکیب اقتصاد و سیاست» می‌دانند؛ جایی که همکاری‌های تجاری، پایه‌ای برای امنیت جمعی می‌شود.

سایه تهدید بر نظم کهن: بازتاب دیدار پوتین-پزشکیان در رسانه‌های غربی

در حالی که اجلاس صلح و اعتماد، نمادی از همگرایی مسالمت‌آمیز اوراسیا بود، رسانه‌های غربی، به ویژه بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان، نیویورک تایمز و گاردین، دیدار پزشکیان و پوتین را با نگرانی‌های ژئوپلیتیک پوشش دادند. بر اساس تحلیل‌های اخیر این رسانه‌ها، این ملاقات، «تهدیدی مستقیم برای نظم لیبرال غربی» تلقی شده و به عنوان «گامی به سوی تقویت بلوک شرقی» تفسیر گردید. بی‌بی‌سی، در گزارشی با عنوان «ائتلاف تهران-مسکو: کابوس جدید برای واشنگتن»، تأکید کرد که گفت‌و‌گو‌های اقتصادی و دفاعی دو رهبر، می‌تواند سیستم تحریم‌های غربی را بی‌اثر سازد و به گسترش نفوذ روسیه در خاورمیانه دامن بزند.

سی‌ان‌ان، با استناد به کارشناسان پنتاگون، این دیدار را «تقویت‌کننده نظم چندقطبی» خواند که «ثبات جهانی را به خطر می‌اندازد»، و به ویژه بر همکاری‌های هسته‌ای ایران-روسیه به عنوان «چالشی برای عدم اشاعه» اشاره کرد. در نهایت، این دیدگاه‌ها، بیش از آنکه تحلیلی عینی باشند، بازتابی از اضطراب هژمونیک‌اند و بر اهمیت ابتکارهایی، چون اجلاس عشق‌آباد، برای صلح پایدار، صحه می‌گذارند.

*کارشناس مسائل روسیه و قفقاز