گنبد سبز مقبره ای ناشناخته در قلب مشهد

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، گنبد سبز که نامش را از رنگِ گنبد خود گرفته، بنایى متعلق به دوره صفوى و مقبره یکى دیگر از عرفاى شیعه مذهب در شهر مشهد است. این بنا در حال حاضر در قلب شهر و مجاور ارگ سابق در خیابان آخوند خراسانى ( خاکى پیشین ) قرار دارد.

بقعه ی گنبد سبز پیش از این با نمای ساده در بدنه و گنبد، در میان قبرستانی از دوره صفویه به نام (میر هوا) قرار گرفته بود و بعدها به وسیله دیوارکشی محصور گردیده و پیرامون آن محوطه سازی شده است.

با توسعه شهر مشهد و خیابان کشی ها ،الحاقات از اطراف بنا برچیده شده و میان میدانی قرار گرفته است.
نمای این بنا در سال 1353 شمسی کاشی کاری شده و مرمت هایی در درون آن نیز انجام گردیده است.

این بنا داراى گنبدى فیروزه اى رنگِ متمایل به سبز، چهار ایوان و هشت ضلع می‌باشد علاوه بر ایوان و طاق نما ها، کاشی کاری زیبای آن به بقعه جلوه خاص بخشیده است.
فضای داخلی بقعه دارای کتیبه ای است با مضمون صلوات کبیره و حدیثی از پیامبر اکرم (ص) که در پایان آن ، نام راقم این سطور با عبارت ((نمقفه حسین بن محمد المشهدی)) و تاریخ 1058 ق دیده می شود .
اگر چه برخی این مکان را مقبره شیخ محمد مومن می دانند اما عده ای نیز معتقدند بقعه مزبور آرامگاه شیخ محمد مومن عارف استر آبادی از شیوخ ذهبیه است.

در زیر گنبد بنا کتیبه اى به خط ثلث وجود دارد که در پایان آن تاریخ 1058 قمرى نوشته شده است.

گویا علی رغم پافشاری علماء و روحانیون در خصوص حفاظت از بنا به خاطر شخصیت مدفون و احترام به آن در سال 1316 دستور تخریب بقعه از سوی استاندا وقت صادر شد که با شروع جزئیات سیاسی شهریور 1320 ناکام ماند پس از مدتی نیز مقارن با گسترش و توسعه مشهد اطراف آن به صورت میدان طراحی گردید.
درستی مشخص نیست که سه شخصیت خراسانی که در متون با نام محمد مومن شناسایی شده‌اند کدامیک در این بنا مدفونند.

گنبد سبز را عده ای آرامگاه شیخ محمد مومن عارف استرآبادى مربوط به زمان شاه عباس دوم صفوى ( 1052 ـ 1077 ق ) است. گرچه در قرن حاضر بعضى وى را «محمد على موذن» از شیوخ ذهبیه دانسته اند، اما فرد مدفون در«گنبد سبز» را عموما به این نام می‌شناسند.

این مقبره مورد توجه و زیارت مردم محلى مشهد، خصوصا پیروان تصوف و عرفان است و احتمالا در سال 1036 ساخته و در سال هاى 1055 تا 1058 تکمیل و تزیین شده است.
در زمان قاجاریه بعضى از مردم مشهد اعتقاد داشته اند که فرد مدفون در «گنبد سبز»، « شیخ مومن » نام داشته و در سال 904 فوت کرده است.

این اثر در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۳۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شرح زندگانی و کرامات شیخ محمد مومن مشهدی، در کتابی با عنوان «گنبد سبز مشهد» به قلم مهدی قربانی منتشر شده است. متن این کتاب به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی در یک جلد منتشر شده است و گفته شده است که می‌تواند مرجعی معتبر برای دانشجویان تاریخ و باستان‌شناسی برای کارهای پژوهشی و علمی باشد.

به دليل شبهات و نقل قول‌هاي فراوان در كتاب‌ها و مقالات گوناگون درباره شخصيت مدفون در بقعه "گنبد سبز مشهد" كه امروزه با گذشت زمان دچار تحولات و تغييرات بسياري شده است، دلايل و اطلاعات بسياري از سوي نويسنده اثر جمع‌آوري شد كه ثبت و ضبط آن در شناسايي هويت مدفون در آرامگاه مي‌تواند رافع موارد عاري از حقيقت باشد. با اين وصف درباره احوالات مرحوم شيخ محمد مومن مشهدي كه "گل حضرت محمد(ص)" نيز خطاب مي‌شود، صورت گرفت./س