پخش اولین مناظره فردا شب؛
همه آنچه باید درباره اولین مناظره نامزد‌ها بدانید
"ابراهیمی دینانی" در برنامه‌ی "معرفت" مطرح کرد
عقل تقسیم شدنی نیست
دکتر "غلامحسین ابراهیمی دینانی" در برنامه‌ی "معرفت" گفت: هر چیزی که جنبه‌ی مادی داشته باشد قابل تقسیم است، اما عقل چون جنبه‌ی اشراقی‌اش بیشتر بوده تقسیم‌شدنی نیست.
به گزارش خبرنگار رادیو تلویزیون باشگاه خبرنگاران، جمعه 19 اردیبهشت برنامه‌ی "معرفت" شبکه‌ی چهار سیما با حضور دکتر "غلامحسین ابراهیمی دینانی" استاد دانشگاه به روی آنتن رفت.
"اسماعیل منصوری لاریجانی" استاد دانشگاه و مجری برنامه "معرفت" گفت: در بحث منظومه‌ی معرفت‌شناسی حکیم فارابی هستیم و از رمزگشایی‌های استاد "ابراهیمی دینانی" بهره می‌بریم.
وی ادامه داد: یکی از مباحث مهم بعد از معرفت حسی، معرفت عقلی و بیان مراتب عقل بود که بعد از آن به معرف اشراقی رسیدیم.
"منصوری لاریجانی" افزود: فارابی کتابی به نام فصوص‌الحکم دارد که بخاطر همین کتاب، او را در رأس حکمای اشراقی قرار دادند.
"ابراهیمی دینانی" گفت: همانطور که قبلا گفتم آثار فارابی متنوع و متعدد و در عین حال مختصر است.
اشراق را باید بفهمیم که چه چیزی است.
این استاد دانشگاه ضمن اشراه به این نکته که هر ادارکی، اشراق است، بیان کرد: نزدیک‌ترین چیز به انسان‌ها معقولی ذهنی است. سلول در هنگام ادراک فعال است و اگر اختلال در فعالیت‌شان رخ بدهد، ادراک مختل می‌شود. اگر کوچک‌ترین اختلالی در سلول‌های مغزی پیدا شود ادراک مختل می‌شود. پس نتیجه می‌گیریم که ادراک از درون سلول بیرون می‌آید.
وی ادامه داد: ادراک‌های ذهنی به انسان‌ها نزدیک‌تر از هر چیز دیگری هستند چون ما از طریق ادراک‌های ذهنی به سراغ چیزهای دیگری می‌رویم.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که ذات ادراک، اشراقی است، تصریح کرد: عقل صیقل روح است. وقتی که نفس ناطقه صیقل داشت و آلوده به شهوات نشد، همچون یک آیینه است و حقایق در آن منعکس می‌شود.
وی ادامه داد: اگر روان آدمی به شهوات، غرایز و امور پست دنیوی آلوده نباشد، هر کجا باشد روان او همچون آیینه منعکس می‌شود، انعکاسی از یک جهان بوده که به آن اشراق می‌گوییم.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: افلاطون می‌گوید که انسان از ازل همه چیز را می‌دانست و چون به عالم طبیعت آمده فراموش کرده و حالا که با اشیاء مواجه می‌شود، خاطرات ازلی را به یاد می‌آورد.
وی بیان کرد: این یک تفسیر از افلاطون است، ما نیازی به تفسیر افلاطون نداشته و با ابد و ازل نیز کاری نداریم.
انسان دو جنبه‌ی ملکی و ملکوتی (دنیوی و اخروی) دارد. وقتی که شرایط مادی فراهم شد روان او در جنبه‌ی معنوی و ملکوتی انعکاس پیدا می‌کند و این اشراق بوده. بنابراین هر ادراکی به نوعی اشراق است.
"ابراهیمی دینانی" افزود: فارابی گفته است که عقل جنبه‌ی اشراقش بیشتر از سایر ادراک‌ها است و عقل قابل تقسیم نیست.
وی اظهار داشت: از خواص عالم ماده طول بوده، حتی یک اتم طول دارد. پس هرچیزی که جنبه‌ی مادی داشته باشد قابل تقسیم است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: فاربی وقتی از اشراق عقل صحبت می‌کند در واقع عقل را یک امر اشراقی می‌داند.
"ابراهیمی دینانی" عنوان کرد:هر کدام از کتاب‌های فارابی یک معنی خاص دارند، برای یکی از کتاب‌های فارابی به نام "رسالة الحروف" اهمیت خاصی قایل هستم. متاسفانه این کتاب در طول تاریخ هزار سال کمتر مورد توجه قرار گرفته است. "رسالة الحروف" یکی از فلسفی‌ترین کتاب‌های نوشته‌شده در جهان اسلام است و این کتاب فلسفه‌ی محض محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این مطلب که حروف دو معنی دارد، تصریح کرد: یکی از معانی آن‌ها همان حروف الفبا است. اما علما تعریف دیگری از حروف دارند. آن‌ها کلمه را به اسم، فعل و حرف تقسیم‌بندی کردند، هر کلمه‌ای که از زبان ما صادر می‌شود. اسم، فعل یا حرف بوده. حرف همچون "از" و "تا" است. حروف در واقع مصداق معینی که بتوانیم به آن اشاره کنیم، ندارد.
"ابراهیمی دینانی" ادامه داد: اما اگر همین حروفی که معنی مستقلی ندارند، نباشند، جمله‌ی ما معنی درستی ندارد. همچون "هوا گرم" اگر "است" را به آخر آن اضافه نکنیم معنی نمی‌دهد. فارابی در کتاب "الحروف" بر مسئله‌ی ربط خیلی تأکید کرده‌است.
وی افزود: حروف باید تبدیل به کلمه شوند تا ربط داشته باشند. تمام مشکل انسان این است که به روابط سخن توجه نمی‌کند. حکیم کسی است که به روابط سخنش آگاه باشد یعنی بداند که این حرفی که می‌زند چیست.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: یک ضرب‌المثل است که ما می‌گوییم حکیمانه است. کسی که سخنرانی می‌کند و فردی می‌گوید که او "بی‌ربط گفت"، "بی‌ربط گفت" یعنی اینکه بین این کلماتش ارتباط عقلانی وجود ندارد. حرف بی‌ربط، حرف بیهوده است.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که فارابی در بیشتر کتاب‌هایش به کلمه‌ی "ربط" خیلی تاکید دارد گفت: ما از قوانین علمی زیاد سخن می‌گوییم، اگر قوانین را بگیریم، علم نداریم. قانونمندی براساس خرد است.
"منصوری لاریجانی" افزود: بحث حروف از نگاه فارابی بحث مهمی است و باید به آن بیشتر پرداخته شود. اما بحث امروز ما در خصوص اشراق و ادراک از نگاه فارابی است.
وی ادامه داد: جایگاه اشراق از نگاه فارابی خیلی مهم است و از نظر خیلی از حکما جان‌مایه‌ی فلسفه اسلامی همین سخن حکیم فارابی است.
"منصوری لاریجانی" گفت: فارابی می‌گوید روح آدمی مثل آیینده است و عقل نظری، شفافیت آن آیینده است و اگر آیینه‌ی روح با عقل نظری شفاف شد همه چیز را منعکس می‌کند و نشان می‌دهد.
"ابراهیمی دینانی" افزود: نفس ناطقه (روح یا روان) یعنی آن چیزی که غیر از بدن بوده و بدن را اداره می‌کند. فارابی می‌گوید روان آدمی چیزی است که عقل صیقل آن بوده یعنی روان انسان را به چیزی تشبیه کرده که عقل صیقل آن است. در واقع اگر انسانی عقل نداشته باشد، روانش صافی ندارد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر روان آدمی عقل نداشته باشد هیچ چیز را متوجه نمی‌شود. صیقلی بودن عقل تعبیر خیلی زیبایی بوده که فارابی آن را بیان کرده‌است.
وی اظهار داشت: عقل یک قوه در میان سایر قوا نیست، عقل صیقل روان است، در واقع عقل روان ما را منعکس می‌کند. این تعبیر فارابی را من در هیچ کتابی ندیدم.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که صیقل فیض الهی است، بیان کرد:عالم متغییر است و هر متغیری حادث است. اگر جمله‌ی (عالم متغیر است) را جدا از جمله‌ی (هر متغیری حادث است) می‌نوشتیم آن وقت جمله‌ی ما نتیجه نداشت. وقتی که هر دو جمله را در کنار هم می‌نویسیم آن زمان نتیجه‌ی آن مشخص می‌شود. در واقع اشراق یعنی اینکه مطلب را درک کنیم. اشراقی درست است که نظم منطقی داشته باشد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: عقل فعال مافوق کل عالم بوده عقل حکمت حق تعالی و خرد است.
این مطلب را بارها گفتم که این عالم براساس خرد ساخته شده و اداره می‌شود. عقل فعال یعنی همان حکمت و خردی که همه قوانین علمی عالم را ساخته و به بهترین وجه ممکن اداره می‌کند و این حکمت خداست.
وی ادامه داد:عقل فعال یعنی اینکه منفعل نیست، در واقع عقل فعال به معنای خرد کلی است.
"ابراهیمی دینانی" اظهار داشت: وقتی روان انسان که با عقل صیقل داده شده‌است. اگر به مادون خود (شهوات و غضب‌اش) آلوده نشود، نه تنها این عالم را نشان داده، بلکه مافوق این عالم را نیز نشان می‌دهد.
"منصوری لاریجانی" اظهار داشت: تفاوت تفکر فلسفه‌ی فارابی با بقیه‌ی فلاسفه در چیست؟
"ابراهیمی دینانی" در پاسخ به این سوال تصریح کرد: فارابی عقل را صیقل و صافی روح می‌داند. عقل بد و نظر بد صیقل را آلوده می‌کند. برای اینکه روان آدمی از صیقلی بودن محفوظ بماند، باید نه نظر بد و نه عمل بد را انجام ندهید. و به مادون خود آلوده نشوید.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: همه‌‌ی حقایق در انسان‌ها منعکس است و فرمایشات فارابی در یک جمله‌ی حضرت امیرالمومنین منعکس است که می‌فرماید: "شما خیال می‌کنید که بدن صغیری دارید، در حالی که تمام عالم هستی در شما منعکس شده‌است."
انتهای پیام/ اس
"اسماعیل منصوری لاریجانی" استاد دانشگاه و مجری برنامه "معرفت" گفت: در بحث منظومه‌ی معرفت‌شناسی حکیم فارابی هستیم و از رمزگشایی‌های استاد "ابراهیمی دینانی" بهره می‌بریم.
وی ادامه داد: یکی از مباحث مهم بعد از معرفت حسی، معرفت عقلی و بیان مراتب عقل بود که بعد از آن به معرف اشراقی رسیدیم.
"منصوری لاریجانی" افزود: فارابی کتابی به نام فصوص‌الحکم دارد که بخاطر همین کتاب، او را در رأس حکمای اشراقی قرار دادند.
"ابراهیمی دینانی" گفت: همانطور که قبلا گفتم آثار فارابی متنوع و متعدد و در عین حال مختصر است.
اشراق را باید بفهمیم که چه چیزی است.
این استاد دانشگاه ضمن اشراه به این نکته که هر ادارکی، اشراق است، بیان کرد: نزدیک‌ترین چیز به انسان‌ها معقولی ذهنی است. سلول در هنگام ادراک فعال است و اگر اختلال در فعالیت‌شان رخ بدهد، ادراک مختل می‌شود. اگر کوچک‌ترین اختلالی در سلول‌های مغزی پیدا شود ادراک مختل می‌شود. پس نتیجه می‌گیریم که ادراک از درون سلول بیرون می‌آید.
وی ادامه داد: ادراک‌های ذهنی به انسان‌ها نزدیک‌تر از هر چیز دیگری هستند چون ما از طریق ادراک‌های ذهنی به سراغ چیزهای دیگری می‌رویم.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که ذات ادراک، اشراقی است، تصریح کرد: عقل صیقل روح است. وقتی که نفس ناطقه صیقل داشت و آلوده به شهوات نشد، همچون یک آیینه است و حقایق در آن منعکس می‌شود.
وی ادامه داد: اگر روان آدمی به شهوات، غرایز و امور پست دنیوی آلوده نباشد، هر کجا باشد روان او همچون آیینه منعکس می‌شود، انعکاسی از یک جهان بوده که به آن اشراق می‌گوییم.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: افلاطون می‌گوید که انسان از ازل همه چیز را می‌دانست و چون به عالم طبیعت آمده فراموش کرده و حالا که با اشیاء مواجه می‌شود، خاطرات ازلی را به یاد می‌آورد.
وی بیان کرد: این یک تفسیر از افلاطون است، ما نیازی به تفسیر افلاطون نداشته و با ابد و ازل نیز کاری نداریم.
انسان دو جنبه‌ی ملکی و ملکوتی (دنیوی و اخروی) دارد. وقتی که شرایط مادی فراهم شد روان او در جنبه‌ی معنوی و ملکوتی انعکاس پیدا می‌کند و این اشراق بوده. بنابراین هر ادراکی به نوعی اشراق است.
"ابراهیمی دینانی" افزود: فارابی گفته است که عقل جنبه‌ی اشراقش بیشتر از سایر ادراک‌ها است و عقل قابل تقسیم نیست.
وی اظهار داشت: از خواص عالم ماده طول بوده، حتی یک اتم طول دارد. پس هرچیزی که جنبه‌ی مادی داشته باشد قابل تقسیم است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: فاربی وقتی از اشراق عقل صحبت می‌کند در واقع عقل را یک امر اشراقی می‌داند.
"ابراهیمی دینانی" عنوان کرد:هر کدام از کتاب‌های فارابی یک معنی خاص دارند، برای یکی از کتاب‌های فارابی به نام "رسالة الحروف" اهمیت خاصی قایل هستم. متاسفانه این کتاب در طول تاریخ هزار سال کمتر مورد توجه قرار گرفته است. "رسالة الحروف" یکی از فلسفی‌ترین کتاب‌های نوشته‌شده در جهان اسلام است و این کتاب فلسفه‌ی محض محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این مطلب که حروف دو معنی دارد، تصریح کرد: یکی از معانی آن‌ها همان حروف الفبا است. اما علما تعریف دیگری از حروف دارند. آن‌ها کلمه را به اسم، فعل و حرف تقسیم‌بندی کردند، هر کلمه‌ای که از زبان ما صادر می‌شود. اسم، فعل یا حرف بوده. حرف همچون "از" و "تا" است. حروف در واقع مصداق معینی که بتوانیم به آن اشاره کنیم، ندارد.
"ابراهیمی دینانی" ادامه داد: اما اگر همین حروفی که معنی مستقلی ندارند، نباشند، جمله‌ی ما معنی درستی ندارد. همچون "هوا گرم" اگر "است" را به آخر آن اضافه نکنیم معنی نمی‌دهد. فارابی در کتاب "الحروف" بر مسئله‌ی ربط خیلی تأکید کرده‌است.
وی افزود: حروف باید تبدیل به کلمه شوند تا ربط داشته باشند. تمام مشکل انسان این است که به روابط سخن توجه نمی‌کند. حکیم کسی است که به روابط سخنش آگاه باشد یعنی بداند که این حرفی که می‌زند چیست.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: یک ضرب‌المثل است که ما می‌گوییم حکیمانه است. کسی که سخنرانی می‌کند و فردی می‌گوید که او "بی‌ربط گفت"، "بی‌ربط گفت" یعنی اینکه بین این کلماتش ارتباط عقلانی وجود ندارد. حرف بی‌ربط، حرف بیهوده است.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که فارابی در بیشتر کتاب‌هایش به کلمه‌ی "ربط" خیلی تاکید دارد گفت: ما از قوانین علمی زیاد سخن می‌گوییم، اگر قوانین را بگیریم، علم نداریم. قانونمندی براساس خرد است.
"منصوری لاریجانی" افزود: بحث حروف از نگاه فارابی بحث مهمی است و باید به آن بیشتر پرداخته شود. اما بحث امروز ما در خصوص اشراق و ادراک از نگاه فارابی است.
وی ادامه داد: جایگاه اشراق از نگاه فارابی خیلی مهم است و از نظر خیلی از حکما جان‌مایه‌ی فلسفه اسلامی همین سخن حکیم فارابی است.
"منصوری لاریجانی" گفت: فارابی می‌گوید روح آدمی مثل آیینده است و عقل نظری، شفافیت آن آیینده است و اگر آیینه‌ی روح با عقل نظری شفاف شد همه چیز را منعکس می‌کند و نشان می‌دهد.
"ابراهیمی دینانی" افزود: نفس ناطقه (روح یا روان) یعنی آن چیزی که غیر از بدن بوده و بدن را اداره می‌کند. فارابی می‌گوید روان آدمی چیزی است که عقل صیقل آن بوده یعنی روان انسان را به چیزی تشبیه کرده که عقل صیقل آن است. در واقع اگر انسانی عقل نداشته باشد، روانش صافی ندارد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر روان آدمی عقل نداشته باشد هیچ چیز را متوجه نمی‌شود. صیقلی بودن عقل تعبیر خیلی زیبایی بوده که فارابی آن را بیان کرده‌است.
وی اظهار داشت: عقل یک قوه در میان سایر قوا نیست، عقل صیقل روان است، در واقع عقل روان ما را منعکس می‌کند. این تعبیر فارابی را من در هیچ کتابی ندیدم.
"ابراهیمی دینانی" ضمن اشاره به این مطلب که صیقل فیض الهی است، بیان کرد:عالم متغییر است و هر متغیری حادث است. اگر جمله‌ی (عالم متغیر است) را جدا از جمله‌ی (هر متغیری حادث است) می‌نوشتیم آن وقت جمله‌ی ما نتیجه نداشت. وقتی که هر دو جمله را در کنار هم می‌نویسیم آن زمان نتیجه‌ی آن مشخص می‌شود. در واقع اشراق یعنی اینکه مطلب را درک کنیم. اشراقی درست است که نظم منطقی داشته باشد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: عقل فعال مافوق کل عالم بوده عقل حکمت حق تعالی و خرد است.
این مطلب را بارها گفتم که این عالم براساس خرد ساخته شده و اداره می‌شود. عقل فعال یعنی همان حکمت و خردی که همه قوانین علمی عالم را ساخته و به بهترین وجه ممکن اداره می‌کند و این حکمت خداست.
وی ادامه داد:عقل فعال یعنی اینکه منفعل نیست، در واقع عقل فعال به معنای خرد کلی است.
"ابراهیمی دینانی" اظهار داشت: وقتی روان انسان که با عقل صیقل داده شده‌است. اگر به مادون خود (شهوات و غضب‌اش) آلوده نشود، نه تنها این عالم را نشان داده، بلکه مافوق این عالم را نیز نشان می‌دهد.
"منصوری لاریجانی" اظهار داشت: تفاوت تفکر فلسفه‌ی فارابی با بقیه‌ی فلاسفه در چیست؟
"ابراهیمی دینانی" در پاسخ به این سوال تصریح کرد: فارابی عقل را صیقل و صافی روح می‌داند. عقل بد و نظر بد صیقل را آلوده می‌کند. برای اینکه روان آدمی از صیقلی بودن محفوظ بماند، باید نه نظر بد و نه عمل بد را انجام ندهید. و به مادون خود آلوده نشوید.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: همه‌‌ی حقایق در انسان‌ها منعکس است و فرمایشات فارابی در یک جمله‌ی حضرت امیرالمومنین منعکس است که می‌فرماید: "شما خیال می‌کنید که بدن صغیری دارید، در حالی که تمام عالم هستی در شما منعکس شده‌است."
انتهای پیام/ اس
