گزارش ویژه
آن‌چه باید راجع‌به "فتح و حماس" بدانید/ از پوست اندازی فتح تا موشک‌هایی که لرزه بر اندام صهیونیست ها می‌اندازد
رویکرد کلی فتح و حماس درخصوص رژیم صهیونیستی دارای اختلافات اساسی است؛ حماس بر این باور است که رژیم صهیونیستی «حق وجود» ندارد و باید با ابزار نظامی با آن مقابله کرد، اما فتح آن‌را به رسمیت می‌شناسد و مدعی استفاده از راه‌حل سیاسی است.
به گزارش سرويس بين‌‌الملل باشگاه خبرنگاران، دودستگی که بین فتح و حماس دیده می‌شود، زمینه قومی مذهبی ندارد. می‌توان این اختلافات ایدئولوژیکی را در اهداف، شیوه حکومت‌داری و روابط با رژیم صهیونیستی جستجو کرد. از سال 2005 در پی مرگ «یاسر عرفات» رهبر فلسطینی، اختلافات بالا گرفت. در ژوئن 2006، حماس در انتخابات پارلمانی به پیروزی قابل‌ملاحظه‌ای دست یافت، در این میان مناسبات این جنبش‌ها تیره گشته و درگیری‌های حزبی مقطعی به وقوع پیوست که منجر به ترور برخی از رهبران فتح و حماس شد. در گذر زمان و به‌تدریج کشمکش‌ها قوت گرفت و دو حزب در پی ناکامی‌های متوالی در رسیدن به توافقی که مبتنی بر آن تقسیم قدرت صورت گیرد، در ژوئن 2007 وارد یک جنگ داخلی تمام‌عیار شدند. این‌شدکه در اوت 2007، مناطق فلسطینی‌نشین به دو بخش تحت کنترل حماس (نوار غزه) و تحت کنترل فتح (کرانه باختری) تقسیم شد.
*** پیشینه مختصر
- فتح
همان‌طورکه می‌دانید «فتح» به معنای «پیروزی و غلبه» است و اگر آن‌را یک کلمه اختصاری بدانیم و از آخر به اول بخوانیم (حتف) بدین صورت می‌شود: حرکت تحریر فلسطینی (جنبش آزادی‌بخش فلسطین).
فتح در زمره جنبش‌های سکولار قرار می‌گیرد. عرفات و یک‌سری هم‌قطارانش در دهه 50 میلادی این سازمان را تاسیس کردند. هدف نخستین این بود که با توسل به سلاح، سراسر سرزمین‌های فلسطینی را از چنگ رژیم صهیونیستی دربیاورند.
به گزارش بی‌بی‌سی، عرفات در سال 1969 بر کرسی ریاست کمیته اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) نشست. گزارش‌ها حاکی از آن است که فتح در آن سال 2432 حمله چریکی علیه رژیم صهیونیستی سامان داد. دقت داشته باشید که سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) با جنبش فتح متفاوت است. ساف حاصل نخستین نشست دول عربی در قاهره به سال 1964 است. این‌درحالی‌است‌که سابقه تشکیل فتح را در بالا تشریح کردیم.
با پیوستن فتح به ساف، این جماعت پوست عوض کرده و از حلقه‌ای مقاومتی به حزب بدل شد. بدین‌ترتیب، جنبش فتح بزرگ‌ترین حزب در پیمانگان ساف لقب گرفت. در نتیجه ایالات‌متحده نیز فتح را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج کرد.
فتح به موجب پیمان صلح اسلو و پس از این‌که موجودیت اسرائیل را در سال 1993 به رسمیت شناخت، سردمدار به نتیجه رساندن راه‌کار «دو دولت کنار هم» شد. متعاقباً مذاکراتی صورت گرفته و «تشکیلات خودگردان» به سرپرستی عرفات پا به عرصه وجود گذاشت.
پیمان اسلو موفقیت‌آمیز نبود و فتح در سال 2002، حمایت مردمی را پشت خود ندید. بزرگ‌ترین ضربه‌ای که به این حزب وارد آمد، مرگ یاسر عرفات در سال 2004 بود. شکافی که بین «گارد قدیمی» (که پس از پیمان اسلو از تبعیدگاه تونس برگشته بودند) و «گارد جدید» به‌وجود آمد پیوسته قدرت فتح را تحلیل می‌برد، از‌طرفی فلسطینیان کم‌کم آن‌ها را فاسد و سازش‌گر شناختند: دولتی که از حمایت غرب برخوردار است و آن‌طورکه بایدوشاید در خدمت مردم نیست.
فتح پس از 40 سال حکم‌رانی بر مناطق فلسطینی‌نشین، اکثریت را از دست داده و در انتخابات پارلمانی 2006 بازی را به حماس واگذار کرد. در آن انتخابات، از 132 کرسی تنها 43 کرسی به فتح رسید.
به سال 2007 باز می‌گردیم یعنی زمانی‌که حماس پس از نبردهای خونین بین حزبی با فتح، موفق به «فتح» غزه شد. درنتیجه، «محمود عباس» در مناطق فلسطینی اعلام وضعیت فوق‌العاده کرد. عباس پس از اخراج مقامات دولتی مرتبط با حماس، دولتی اضطراری تشکیل داد. برابر آگوست 2007، فتح کنترل کرانه باختری را حفظ کرد و مذاکرات تازه‌ای با رژیم صهیونیستی کلید زد.
- حماس
حماس به معنی «غیرت و شور» است و می‌توان آن‌را اختصار «حرکت المقاومته الاسلامیه» (جنبش مقاومت اسلامی) دانست.
حماس یک گروه نظامی اسلامی است که کار خود را تحت لوای انشعابی از اخوان‌المسلمین مصر آغاز نمود. پس از نخستین انتفاضه، " شیخ احمد یاسین" سنگ بنای این جنبش را نهاد. حماس به پیروی از رهیافت دوگانه اخوان‌المسلمین در دو جنبه فعالیت می‌کند: مقاومت مسلحانه و ارتقای رفاه اجتماعی. حماس در فهرست گروهک‌های تروریستی ایالات‌متحده قرار دارد. از زمان نخستین حملات شهادت‌طلبانه حماس در سال 1993، بیش از 500 نفر به هلاکت رسیده‌اند.
حماس به جز شاخه نظامی‌اش، انشعاباتی نظیر شبکه گسترده خدمات اجتماعی، مراکز آموزشی و درمانی، محل اطعام فقرا و مسجد را زیر بال‌‌وپر گرفته است.
وجهه و شهرت این گروه مربوط به سالهای دور نیست و با افول جنبش فتح، حماس نیروی بیش‌تری گرفته است. حماس برای نخستین‌بار در سالهای 2004 و 2005 در عرصه سیاسی شرکت جسته و در انتخابات شهرداری‌ها به توفیق بزرگی دست یافت. عده‌ای کمی انتظار پیروزی قاطع حماس در سال بعد را داشتند: در ژانویه 2006، 76 کرسی از 132 کرسی پارلمان به حماس تعلق گرفت. این رخداد نه‌تنها بدنامی و منفوریت فتح را روی غلطک انداخت، بلکه حماس را نیز درگیر کرده و آن‌ها را با بایکوت و تحریم‌های فلج‌کننده‌ای از سوی غرب مواجه ساخت. ایالات‌متحده و اتحادیه اروپایی زمانی‌که حماس از به رسمیت شناختند، رژیم صهیونیستی امتناع ورزید و ابزار نظامی‌اش را کنار نگذاشت، پس کمک یک‌میلیاردی خود را قطع کردند.
در ژوئن 2007، مبارزان جنبش‌های فتح و حماس به جان هم افتادند و هربار نتوانستند بر سر دولت وحدت ملی توافق حاصل کنند، همین موضوع نوار غزه را به ورطه هولناک جنگ داخلی کشاند. نهایتاً حماس اختیاردار غزه شد و نخست‌وزیر سابق یعنی اسماعیل هنیه خودش را گرداننده دولت تازه در آن‌جا اعلام کرد. بااین‌حال از اوت 2007 به این‌طرف، حماس بیش‌تر به انزوا کشیده شده است.
*** اهداف
- فتح
در منشور سیاسی اصلی جنبش فتح و ساف «پایان حضور صهیونیست‌ها» در فلسطین آمده است. فتح تا سال 1993 استفاده از ابزار نظامی علیه اسرائیل را به منظور دست‌یابی به کشور فلسطینی روا می‌دانست. عرفات با امضای پیمان صلح اسلو در آن سال خط حزب را میانه‌روتر کرد.
در همان سال بود که رژیم صهیونیستی به رسمیت شناخته شد و تشکیلات خودگردان ظهور کرد. این مواضع در منشور رسمی ساف نیز به‌روز‌رسانی شد تا خط فکری جدید را انعکاس دهد. عرفات طی نامه‌ای به کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا تأیید کرد: مواد پیش‌بینی‌شده در میثاق داخلی گروه که با تعهد ساف مبنی بر حیات مسالمت‌آمیز در کنار اسرائیل در تضاد بود، دیگر صورت قانونی ندارد. البته عرفات برخلاف این اظهارنظر رسمی در سال 1998، چندان هم جلوی حملات به رژیم صهیونیستی را نگرفت.
در سال 2002، عرفات زیر فشارهای شدید کمر خم کرد و دست به سازش زده و علناً حملات جدید ضد شهروندان صهیونیستی را محکوم نمود. حال‌آن‌که مقاومت مسلحانه را هم‌چنان مشروع می‌دانست.
اجلاس شرم الشیخ در سال 2005 را می‌توان پایان انتفاضه دوم دانست، جایی‌که محمود عباس و آریل شارون رسماً توافق‌نامه پایان خشونت‌ها را امضا کردند. در ماه اوت 2007، جنبش فتح راه‌حل دو کشوری همزمان را رسماً پذیرفت که به موجب آن کشور اسرائیل و کشور فلسطین (مرکب از نوار غزه، کرانه باختری و بخش‌هایی از بیت‌المقدس) تشکیل می‌گردد. این سازمان دیگر مقاومت مسلحانه را اصل نمی‌دانست و بی‌پرده آن‌را غلط برمی‌شمرد، اما باز هم روابطش را با شاخه‌های نظامی و مسلح حفظ کرد.
- حماس
پیش‌نویس اساسنامه حماس به سال 1988 آماده شد، «سرود اعتقاد» آن‌ها این است: جنبش مقاومت اسلامی یک جنبش فلسطینی متمایز است تنها به الله وفادار بوده و طریق زندگی را از اسلام می‌گیرد، این جنبش برای برافراشتن بیرق الله در وجب‌به‌وجب خاک فلسطین مجاهدت می‌کند.
در این سند آمده گزینه‌های صلح‌آمیز مردودند و باید به مبارزه مسلحانه پرداخت: طرح‌های ابتکاری و راه‌حل‌های به‌اصطلاح مسالمت‌آمیز و کنفرانس‌های بین‌المللی در تضاد کامل با اصول پایه‌ای جنبش مقاومت اسلامی هستند.
افزون‌براین، در این منشور این‌گونه تشریح شده که حماس بدون قیدوشرط به دنبال نابودی رژیم صهیونیستی است. آن‌ها به دنبال ساختن کشوری فلسطینی هستند که سراسر نوار غزه، کرانه باختری، بیت‌المقدس و اسرائیل را دربربگیرد: اسرائیل زنده است و زنده می‌ماند تا زمانی‌که اسلام آن‌را محو کند، همان‌طورکه سایر جنایتکاران را پیش از این محو کرد.
حماس رسماً روند صلح با اسرائیل را نمی‌پذیرد، بااین‌حال اخیراً نشانه‌هایی از حرکت به سمت موضع میانه‌روتر را بروز می‌دهد. در اواسط ماه ژوئن 2007، رویترز گزارش داد که اسماعیل هنیه با متارکه جنگ در درازمدت مشکلی ندارد. این‌درحالی‌است‌که اسرائیل می‌بایست به سرحدات پیش از جنگ 1967 اعراب و اسرائیل بازگردد و به کشور فلسطینی اجازه رشدونمو دهد.
*** رهبری سیاسی
- فتح
یاسر عرفات در سال 1994 به‌دلیل مذاکرات صلح اسلو، جایزه صلح نوبل را مشترکاً با اسحاق رابین و شیمون پرز(!) دریافت کرد. عرفات در طول زندگی پرافت‌وخیزش شخصیتی بحث‌برانگیز داشت. در نظر برخی‌ها، وی مبارز نستوه راه آزادی بود و برخی دیگر او را تروریستی تمام‌عیار می‌دانستند.
محمود عباس از اعضای پایه‌گذار حزب فتح است. شورای روابط خارجی آمریکا وی را «میانه‌روتر از عرفات» می‌داند. در سال 1980، عباس به سمت سرپرستی دفتر روابط بین‌الملل ساف انتخاب شد. وی با رژیم صهیونیستی در اسلو مذاکره کرد و عرفات را تا امضای توافق‌نامه در واشنگتن همراهی نمود.
- حماس
خالد مشعل دبیر کل و رهبر سیاسی حماس است. مشعل که در کرانه باختری متولد شده از همان دهه 90 در سوریه در تبعید به سر می‌برد. وی این سازمان را از دمشق می‌چرخاند.
اسماعیل هنیه تا اواسط ژوئن 2007 که محمود عباس دولت فلسطینی را منحل کرد، نخست‌وزیر تشکیلات خودگردان بود. هنیه زاده غزه است و غالب صاحب‌نظران او را درون تشکیلات حماس، میانه‌رو می‌دانند. در پی اخراجش از سوی عباس، هنیه خودش را سرپرست دولت باریکه غزه عنوان کرد. پارلمان غزه از آن زمان تاکنون فعالیتی نداشته است.
موسی ابومرزوق معاون رهبر سیاسی حماس در دمشق و سوریه است. ابومرزوق سالهای زیادی را در اردن و آمریکا گذراند که هر دو کشور وی را اخراج کردند.
*** نیروهای امنیتی و شاخه‌های نظامی
- فتح
نیروی امنیتی فلسطینی:
یاسر عرفات در گذر سالهای زیاد سرویس امنیتی 40 هزار نفره تودرتویی بنیان نهاد که ادارات جانبی بسیاری دارد. در سال 2005، محمود عباس نیروی‌های امنیتی را با انتصاب فرماندهان جدید کارآمدتر ساخت.
نیروی 17:
در دهه 70 میلادی به عنوان نیروی امنیتی شخصی یاسر عرفات و سایر رهبران ساف آغاز به کار کرد. این گروه در حملات دهه 80 به رژیم صهیونیستی شرکت داشت. در زمان شکل‌گیری تشکیلات خودگردان در سال 1993 این سرویس امنیتی در دستگاه بزرگ‌تر تشکیلات ادغام شد.
شاهین‌های فتح:
پرچم‌داری این بال نظامی فتح بر عهده جنبش «جوانان عرب» در کرانه باختری و غزه بود. شاهین‌های فتح در انتفاضه اول در سال 1987 بازیگر عمده محسوب می‌شدند، اما سرانجام در 1995 منحل شدند. تجهیزاتی که آن‌ها در حملات استفاده می‌کردند دست‌ساز بود؛ از دیگر شیوه‌های حمله آن‌ها پرتاب سنگ، چاقو زدن، کمین‌های جاده‌ای و به‌کارگیری سلاح‌های گرم سرقتی بود.
تنظیم:
به سال 1995، رهبران جنبش فتح تصمیم به سامان‌دهی گروه شبه‌نظامی مخصوص‌به‌خود گرفتند. تنظیم می‌خواست نقش وزنه متعادل‌ساز را در بین شبه‌نظامیان حماس و «جهاد اسلامی» ایفا کند. تنظیم در عرصه نبردهای خیابانی انتفاضه دوم برجسته شد. پیمان نخستین این گروه هدف قرار دادن سربازان اسرائیلی و صهیونیست‌های خوش‌نشین در کرانه باختری و نوار غزه و نیز ترتیب دادن جنگ‌های نامتقارن علیه ارتش رژیم صهیونیستی بود. بااین‌حال، در سال 2002 به غیرنظامیان در شهرهای تحت کنترل رژیم صهیونیستی حمله برده و ازاین‌رو در فهرست گروهک‌های تروریستی قرار گرفت.
گردان شهدای الاقصی:
همان‌طورکه گفتیم سال 2000 و انتفاضه دوم شاهد سربرآوردن شماری از گروه‌های مسلح وابسته به فتح بود. یکی از نیروهای بسیار فعال، گروهان شهدای الاقصی محسوب می‌شد که اعضایش عمدتاً از نفرات «تنظیم» بودند. مناسبات این گروهان و جنبش فتح نامشخص است، چراکه از یک سوی این‌ها خود را وابسته به فتح می‌دانند و از سوی دیگر محمود عباس و پیش‌تر عرفات این موضوع را رد می‌کرد. الاقصی گروهکی سکولار است که ادعا می‌کند درصورتی‌که اسرائیل از همه سرزمین‌های اشغالی پا پس بکشد و به مهاجران فلسطینی حق بازگشت به خانه‌هایشان را بدهد، حاضر به صلح است. این گروهک غالباً با انشعابات حماس سر جنگ دارد. گفتنی است این گردان در فهرست گروهک‌های تروریستی قرار دارد.
- حماس
نیروی اجرایی حماس:
رسماً در ماه مه 2006 آغاز به کار کرد تا نظم را به خیابان‌های غزه بیاورد. آن‌ها کار خود را در قالب گروهی «پیراارتشی» و سامان‌نیافته آغاز کردند که تنها لباس متحدالشکل داشتند. در سال 2006 نیز در پی پیروزی حماس در انتخابات، این نیروی اجرایی به جرگه حقوق‌بگیران تشکیلات خودگردان افزوده شدد. اواخر ماه ژوئن 2007، محمود عباس رئیس‌جمهور وقت با صدور حکمی «نیروی اجرایی حماس» را غیرقانونی اعلام کرد. علی‌رغم این حکم، این نیرو هم‌چنان در غزه فعال است.
عزالدین قسام:
بازوی نظامی حماس محسوب می‌گردد. شمار نفرات این گروه به 7500 نفر می‌رسد. عزالدین قسام در سال 1992 برای پیش‌برد اهداف حماس از جمله بلوکه کردن مذاکرات صلح اسلو تشکیل شد. بدین منظور در فاصله زمانی بین سالهای 1994 تا 2000، حملاتی علیه سربازان و غیرنظامیان رژیم صهیونیستی صورت داده تا انتفاضه دوم در 2002 شکل گیرد. توان تسلیحاتی پیشرفته این گروه زبانزد است: موشک‌های دوربرد قسام، موشک‌های هدایت‌شونده ضدتانک و موشک‌های ضدهوایی ازجمله تجهیزات عزالدین قسام می‌باشد که لرزه بر اندام صهیونیست ها می اندازد.
*** جمع‌بندی
رویکرد کلی فتح و حماس درخصوص رژیم صهیونیستی دارای اختلافات اساسی است؛ حماس بر این باور است که رژیم صهیونیستی «حق وجود» ندارد و باید با ابزار نظامی با آن مقابله کرد، اما فتح آن‌را به رسمیت می‌شناسد و معتقد به راه‌حل سیاسی است. همین موضوع سبب اختلاف شدید دو جنبش و عدم توافق بر سر تشکیل دولت وفاق ملی شده است. در سال 2011، با واسطه‌گری مصر، دو گروه پیمان همکاری امضا کردند، اما بر سر اعلام نخست‌وزیر موقت به توافق نرسیدند. سال بعد نیز توافق‌نامه آشتی ملی امضا شد، اما به سرانجام نرسید. در پی تبدیل شدن فلسطین از عضو ناظر به عضو دائم در سازمان ملل از سوی محمود عباس، حماس پیام‌های مبهمی در حمایت از آن بروز داد. در این میان عباس خطاب به جامعه بین‌الملل اعلام کرد چنانچه به درخواست وی توجه نشان ندهند، حماس قدرت می‌گیرد. بدین‌ترتیب روابط بین دو جنبش به تیرگی گرایید تا همین اواخر که فتح و حماس توافق‌نامه‌ای را امضا کرده تا پایانی باشد بر شکاف اختلافی هفت‌ساله بین دو جنبش.
منابع:
http://www.pbs.org/wnet/wideangle/episodes/gaza-e-r/fatah-vs-hamas/1227/
http://avalon.law.yale.edu/20th_century/plocov.asp
http://www.palestine-info.co.uk/en/
http://www.thewire.com/global/2014/04/a-brief-history-of-the-fraught-relationship-between-fatah-and-hamas/361178/
www.jpost.com/Diplomacy-and-Politics/Hamas-We-do-not-support-Abbass-statehood-bid
http://www.jmcc.org/fastfactspag.aspx?tname=13
انتهای پیام./
