کاروانسرای دیر گچین مادر کاروانسراهای ایران

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛این کاروانسرا که در حاشیه کویر مسیله و حوض سلطان و در  حاشیه جاده قم- گرمسار قرار است، فاصله آن تا استان قم حدود 65 کیلومتر است.

این اثر تاریخی واقع در شهر قم بخش مرکزی بعد از روستای کورگل است که در اواخر سال 1382 با شماره 10408به ثبت ملی رسیده است و از آنجایی که با وسعت بسیار و تمام امکانات اقامتی، خدماتی، رفاهی و پذیرایی از جمله مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی را دارد به عنوان مادر کاروانسراهای ایران نامگذاری شده است.

کاروانسرای دیر گچین؛ مادر کاروانسراهای ایران

کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران، از یادگارهای با ارزش معماری ایران، از روزگاران کهن است که به دلایل گوناگون ارتباطی، اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی احداث شده است که حد فاصل بین شهر قم با دیگر شهرهای کشور قرار گرفته است و در دوران‌های مختلف به تدریج توسعه یافته است.

این کاروانسرا در متون تاریخی به نام‌های   «دژ کردشیر»، «دیرالجص»، «قصرالجص»، «قصرگچ» و «قلعه دیر» نیز خوانده شده و به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یکی از راه‌های باستانی منزلگاه‌های ایران بوده   است.

دیرگچین دارای قدمت هزار و 750 ساله است

 به گفته بعضی از محققین بنای این کاروانسرا  از دوره اردشیر بابکان وجود داشته و قدمت آن به حدود ۱۷۵۰ سال پیش می‌رسیده که   تعریف و توصیف آن در کتب جغرافی‌دانان و سیاحان غرب و مستشرقین خارجی آمده است. ابودلف مورخ قرن چهارم هجری در کتاب خود به نام سفر نامه ابودلف از این بنا به نام دیرکرد اردشیر و مربوط به زمان عاد (اقوام زمان جاهلیت عرب ها) اسم برده است.

در کتاب تاریخ قم از این بنا به عنوان دیرالجص اسم برده شده می‌شود   و آنرا فرا پیش قم می‌نویسد. ابن حوقل در کتاب صوره الارض (۳۶۷ هجری) می‌نویسد   «دیرجص» رباطی است از گچ و آجر که بدرقه سلطان (گارد سلطنتی) در آن نشیند، در این میان توصیف ابودلف از همه روشن تر است، این دژ را دارای برج‌های بسیار بزرگ و بلند،حصار ضخیم و مرتفع که با آجر‌های بزرگ ساخته شده و در داخل دژ ساختمان‌های مستطیل وسقف‌های ضربی دیده می‌شود می‌نویسد، مساحت محوطه را شامل دو جریب و بیشتر ذکر میکند.

اين كاروانسراى از نوع کاروانسراهای چهار ايوانه است که به دليل وزش بادهاى كويرى در ضلع شمال شرقي، جنوب غربى احداث شده است. وسعت محوطه كاروانسراى دير گچين به 12 هزار متر مربع مى‌رسدكه بناى كاروانسرا با وسعتى حدود هشت هزار متر مربع در ميان آن احداث شده است. اين بناى قديمى داراى 43 حجره، ايوان شاه نشين، حياط خلوت و هشت شترخانه، داراى منظر شاهى و دو مغازه براى نگهدارى كالا، حمام و مسجد است.

ساختمان کاروانسرا روی پایه‌های اولیه بنا دوباره ساخته شده و قسمت‌های تغییریافته بنا از روی آجر‌های دوره سلجوقی، عهد صفویه و قاجاریه به خوبی مشهود است. بنای فعلی عبارت است از تلفیق بنای ساسانی تغییر شکل یافته در دوره سلجوقی، با بنایی که در دوره صفویه به شکل کاروانسرای چهار ایوانه بازسازی شده است،در ورودی بنا رو به جنوب و پلان بنا مربع است.

کاروانسرا دارای شش برج می‌باشد که چهار برج به قطر شش متر در گوشه هاو دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد مجموع مساحت این دژ و ملحقات آن در خارج از کاروانسرا شامل بنایمخروبه خشتی کنار کاروانسرا، کوره آجر پزی، آب انبار و قبرستان حدود ۱۹ هکتاراست.

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم برای احیا و بازسازی این کاروانسرا اقداماتی از جمله انجام پژوهش و پیگیری‌های باستان شناسی، پاکسازی، مستندسازی، بازسازی پوشش خارجی سقف ها، پاکسازی ایوان‌ها و سکوهای اطاق‌های مشرف بر حیاط و حجره ها، بازسازی ایوان‌ها و سکوهای اطاق‌های مشرف بر حیاط و قابل استفاده کردن فضا برای بازدید گردشگران پرداخته است.

همچنین این کاروانسرا به خاطر قرار گرفتن در حاشیه جاده قم- گرمسار طرح حرم تا حرم که از سه استان قم-تهران-سمنان عبور می‌کند، می‌تواند باعث جذب گردشگران شود؛ ضمن اینکه اجرای برنامه‌هایی از جمله کویرنوردی، پرنده نگاری، شترسواری و رصد ستارگان نقش مهمی بر حضور گردشگران در این منطقه کویری دارد.