آیین آذربایجانی ‌ها در شب یلدا

با این وجود، در شب یلدا، آذری ها طی رسوم کهن خود، به دور یک دیگر در خانه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها جمع می شوند و ضمن  دید و بازدید و به ویژه با به جای آوردن سنت حسنه صله رحم و دیدار با اقوام؛ خوراکی های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و… را مصرف می کنند.

شب یلدای، روزگار نوین آذربایجانی ها

با این اوصاف، شب یلدا در قوم آذری ها به عنوان شب چله( چیلله گجه سی)، خوانده می‌شود. اکثر مردم استان آذربایجان‌شرقی در این شب طولانی سال،هندوانه و یا به عبارت دیگر چیلله قارپیزی می‌خورند و معتقدند، به دلیل اینکه فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تاثیر چندانی نخواهد داشت.

زمستان با شب چله آغاز می شود و مردم آذربایجان شرقی دو ماه اول زمستان را به 40 روز و 20 روز مجزا تقسیم می کنند که به 40 روز اول چله بزرگ و 20 روز دیگر چله کوچک نام می نهند. به اعتقاد مردم این استان زمستان شدت بیشتری در 40 روز اول دارد.

 نا گفته نماند، آذربایجانی ها معمولا هندوانه را از چند ماه پیش خریداری کرده و در خانه برای شب یلدا نگهداری می‌کنند. معمولا در این شب همه اقوام در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و این شب را با خوردن انواع غذای پخته شده در منزل چون کوفته، برنج، مرغ ، خشیل، آش و میوه هندوانه، اناز و انواع مرکبات و تنقلات موجود در منزل شامل خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد، قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو و … و به ویژه با گفتن داستان های قدیمی تا پاسی از شب می‌گذرانند.

یلدا، ضیافتی به افتخار پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها

غذای مخصوص این شب نیز در قدیم کوفته تبریزی بود که بیش از سایر غذاهای دیگر مورد توجه آذربایجانی ها بوده است.

در واقع، هندوانه مهمترین خوراک شب چله آذربایجانی ها است. در این شب در اکثر شهرها و روستاهای این استان و در راس آنها در شهر تبریز درست زمانی که ریش سفید خانواده با چاقو هندوانه را می‌برد، می‌گوید قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم).

در همین راستا، آذری ها بعد از خوردن غذا، تنقلات و میوه؛ پدر بزرگ ها و مادر بزرگ های هر خانواده به نقل حکایات و داستان‌هایی از حماسه‌های ملی این خطه نظیر، اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب‌المثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می‌شوند.

تماشای زندگی از چشم یلدا

در این میان، شهریار در منظومه «حیدربابایه سلام»، خویش، آیین و رسوم این شب را به خوبی توصیف کرده است.

قــــاری‌ننه گئجـه نــاغیل دینـــده

کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده

من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم

بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم

همچنین در میان عموم آذری زبان ها نیز «بایاتی»ها و اشعار دیگر رواج دارد، که از جمله آنها می‌توان به این «بایاتی» اشاره کرد.

چیله چیخار بایراما بیر آی قالار

پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار

گئدر باخار گودول ده یارماسینا

باخ فلکین گردش و غوغاسینا

در ادبیات فارسی، هم شعر از زلف یار و هم چنین روز هجران را از حیث سیاهی درازی به شب یلدا تشبیه شده است.

روز رویش چو برانداخت نقاب شب زلف

گفتنی از روز قیامت شب یلدا برخواست

نظر به روی تو هر جامه از نوروزی است

شب فراق توهر شب که هست یلدایی

از سوی دیگر، از گذشته‌های دور در خانواده های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاص مردمان این سرزمین بوده است. یکی دیگر از رسم های جالب و زیبای آذربایجانی ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است.

یکی دیگر از آیین‌های ویژه این شب که در قدیم بین مردم این استان رواج داشته سنت « فرستادن خوانچه » است. «خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی‌ها، «خونچا»، به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد و عروس در شب یلدا برای خانواده تازه ‌عروس و داماد می‌فرستند.

یلدا،شب نشینی تا خورشید

آنچه باید در این زمینه تاکید داشته باشیم اینکه، در بیشتر مناطق استان آذربایجان شرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند، در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود خوانچه طبق که محتویات آن عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین می‌فرستند و اقوام در هر چه بهتربودن این خوانچه‌ها کمک می‌کنند. در همین راستا نیز هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی می پردازند.

سپس طبق های آماده را بر سر افرادی که معین شده قرار داده و روانه خانه عروس می کنند و مادر عروس پس از تحویل طبق‌ها، هدایای مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آنها می دهد. فردای این شب مادر دختر تمام طبق‌ها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند. همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوج های تبریزی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی باکفش و چادری روانه منزل آنها می کند.

شب یلدای مهربانی های آذربایجان

از قدیمی‌ترین رسم‌های منطقه آذربایجان در شب چله صله رحم، شب‌زنده‌داری و بازی است. میهمانی‌ها و شب زنده‌داری‌های شب یلدا از گذشته‌های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است. بازیهای دسته جمعی همچون گل یا پوچ ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در شهر تبریز و سایر شهرستانهای آذربایجان شرقی است.

هدیه دادن و گرفتن از دیگر مراسم شب یلدا در استان آذربایجان شرقی است. ایران کشوری گسترده با اقوام مختلف است که هر یک از آنها در پرتو رسم های ویژه منطقه خود، شب یلدا را به گونه ای خاص برگزار می کنند. از جمله رسم های ایرانی که در میان اقوام مختلف و در راس آنها در بین آذربایجانی ها در شب یلدا برگزار می شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است.

هدیه دادن به کوچک‌ترها در این شب، سبب می‌شود تا کودکان و نوجوانان به بزرگ‌ترها با دیده احترام نگریسته و محبت آنها را در دل خود نگاه دارند.

یلدا؛ همنشینی با سنت‌ها / یلدا جشن زایش خورشید

آنچه در این زمینه مورد تاکید بوده اینکه، این سنت و آیین خوب ایرانی ها محدود به درون مرزهای کشورمان ایران عزیز ختم نمی‌شود. بلکه این سنت همراه با ایرانی‌ها در گوشه و کنار دنیا از ژاپن گرفته تا آمریکا به نوعی در شب 30 آذر ماه برگزار می شود.

در نهایت اینکه، از جمله رسوم و آیین بسیار خوب، زیبا و پسندیده ملت ایران و به ویژه خانواده آذربایجانی ها در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از رسیدگی به یتیمان، افراد بی بضاعت، سالمندان و بیماران است.

در این شب نیکو، خانواده های ایرانی ضمن ملاقات با خویشاوندان و دوستان، به احوال نیازمندان و سالمندان بیمار، به ویژه نیازمندان خویشاوند خویش، رسیدگی می نمایند. و از این رو، رسم زیبا و پسندیده دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می شود، که با زیاده روی نکردن در مصرف خوراکی ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

انتهای پیام/ش