کلاهی که بر سر گنبد کبود مراغه رفت/ از تجاوز به حریم تا بارگذاری غیر اصولی!

به گزارش خبرنگار حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ گنبد کبود مراغه که متعلق به دوره سلجوقی بوده و در سال ۵۹۳ هجری قمری ساخته شده هم‌اکنون نیاز به مرمت و احیا دارد، ولی در ۱۵ سال اخیر یک شرکت سرمایه‌گذاری اقدام به ساخت و ساز در حریمش کرده است و سازمان میراث فرهنگی نیز پس از مواجهه با اعتراض نهاد‌های دوستدار میراث فرهنگی بر سر حفظ حریم ۲۵ متری با این شرکت سرمایه‌گذاری تسامح کرد. شرکت سرمایه‌گذاری مذکور هم‌اکنون پنجره‌های نورگیر ساختمانی را به سمت گنبد کبود باز کرده و این امر به معنای باز کردن درب و پنجره به سمت ملک غیر است.

پیش از این پوشش موقتی برای گنبد کبود مراغه در نظر گرفته شده بود و هم‌اکنون با توجه به نیاز این سقف به مرمت، میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی طرحی داده تا بر اساس آن سقف سبکی برای این گنبد در نظر گرفته شود و رینگ بتنی برای این کار ساخته شده و به نظر می‌رسد اداره میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی می‌خواهد یک بار چند تنی را بر روی گنبد فرتوت کبود بگذارند و این در صورتی است که سبک‌سازی به عنوان یکی از اصول اساسی مرمت بنا‌های تاریخی مطرح شده است.

ما نیز به بهانه اطلاع از وضعیت فعلی گنبد کبود مراغه به سراغ کارشناسان عرصه مرمت بنا‌های تاریخی و مسئولان سازمان میراث فرهنگی رفتیم تا نظر آن‌ها را در این خصوص جویا شویم.

هادی موسوی کارشناس معماری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان با تأکید بر لزوم نگهداری مناسب و کارشناسانه از بنا‌های تاریخی، چون گنبد کبود مراغه، اظهار داشت: بتنی که در بازسازی سقف گنبدکبود مراغه استفاده می‌شود، برگشت‌پذیر نبوده و این امر با اصول تعریف شده بنا‌های تاریخی مغایرت دارد.

وی گفت: استفاده از بتن در مرمت بنا‌های تاریخی باعث ناهمگونی جنس بنا و آسیب‌پذیری آن در برابر زلزله می‌شود. این انتقادی است که ما مطرح کردیم و سازمان میراث فرهنگی نیز دست نگه داشت البته همچنان بر روی طرح خودش پافشاری می‌کند.

موسوی افزود: بارگذاری غیراصولی گنبد کبود هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مرتبط با این بنای تاریخی است.

این کارشناس معماری با بیان اینکه امروزه میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به خصوص مراغه نادیده گرفته می‌شود، خاطرنشان کرد: از زمانی که میراث فرهنگی با گردشگری ادغام شده، همه مرمت‌ها تحت‌الشعاع گردشگری قرار گرفته و این به معنی تأثیر منفی گردشگری روی میراث فرهنگی است.

تخریب بسیار آسان است، اما مرمت دشوار

همچنین، هوشنگ بابایی پیمانکار میراث فرهنگی و دارای رتبه ۵ مرمت بنا‌های تاریخی وضعیت گنبد کبود مراغه را چنین تصریح کرد: طبیعتا فکر‌هایی در مورد رسیدگی به وضعیت گنبد کبود مراغه شده و به نظر می‌رسد که پیمانکار در زمینه مرمت این گنبد ضعف نشان داده است.

وی افزود: هم‌اکنون تصمیم بر این شده است که سقف شیروانی گنبد کبود مراغه برداشته شود و پوشش سبکی که گویا وزنی چند تنی دارد جای آن را بگیرد.

این پیمانکار میراث فرهنگی گفت: پیمانکار گنبد کبود مراغه دروس مرتبط با مرمت را نخوانده و در رشته معماری تحصیل کرده است. سازمان میراث فرهنگی نیز حتما درباره آنچه امروز بر سر گنبد کبود مراغه آمده، مقصر است، زیرا نباید پیمانکار عمران به تنهایی برای مرمت بنای گنبد کبود مراغه انتخاب می‌شد و مرمت این بنا باید به یک شرکت مرمتی واگذار می‌شد.

بابایی کشیدن یک پوشش برزنتی روی گنبد کبود را بهترین راهکار برای جلوگیری از نفوذ باران به داخل این بنا دانست و اظهار داشت: گویا این کار را هم‌اکنون آغاز کرده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: تخریب بسیار آسان و مرمت دشوار است.

پیمانکار گنبد کبود مراغه اصلا تعهدی نسبت به انجام کارش ندارد

 همچنین، یعقوب طالبی مدیر اداره میراث فرهنگی مراغه درباره وضعیت فعلی گنبد کبود مراغه، گفت: به گمان ما و صاحبنظران پوشش گنبد کبود مراغه ۱۰۰ سال بعد از ساختش، فروریخته و تصاویر موجود نیز گواه همین موضوع است.

وی افزود: در حدود ۴ یا ۵ دهه قبل افرادی برای جلوگیری از تخریب ناشی از نفوذ برف و باران به داخل بنای گنبد کبود مراغه، اقدام به مرمت این گنبد کردند. آن‌ها این گنبد را با پوشش گالوانیزه‌ای پوشاندند البته در سال‌های اخیر بیش از ۱۰ گزارش از کارشناسان‌ داشتیم که از تخریب ۶۰ درصدی پوشش گالوانیزه‌ای گنبد کبود مراغه خبر می‌دادند. بر اثر تخریب این پوشش گالوانیزه‌ای بارش‌ها به داخل گنبد نفوذ می‌کردند بنابراین تصمیم گرفتیم که پوشش گنبد کبود مراغه را اصلاح کنیم و به دنبال اخذ این تصمیم برخی از کارشناسان گفتند که مجددا مانند چند دهه گذشته از گالوانیزه استفاده نکنیم و شکل گنبد اصلی را با مصالح کاملا مدرن و سبک و رایج مرمت کنیم تا افراد عامه و گردشگران با شکل اصلی گنبد آشنا شوند؛ بنابراین مناقصه‌ای با هدف واگذاری طرح به پیمانکار برگزار شد.

مدیر اداره میراث فرهنگی مراغه، اظهار کرد: با برداشتن پوشش گنبد متوجه شدیم که یک زیرساز رینگ بتنی وجود دارد یعنی در دهه‌های گذشته رینگی ایجاد شده که ۵۰ درصد به سمت داخل مسلح بوده و ۵۰ درصد به سمت خارج مسلح نبوده است. با توجه به اینکه اگر می‌خواهیم کار کنیم باید بر روی یک رینگ کاملا یکنواخت کار کنیم، بنابراین باید ۵۰ درصد بیرونی و کناری تخریب می‌شد و به جای آن یک رینگ یک دست ایجاد می‌شد. هم اکنون رینگ خارجی تخریب شده و قرار است اصلاح شود و همگون با رینگ داخلی کار انجام بگیرد. پوششی که ایجاد می‌شود از جنس پلی کربنات است و عملا بتنی نیست. این پوشش سلیس و شفاف است.

طالبی ادامه داد: هم اکنون تحقیقات لازم روی گنبد کبود مراغه انجام شده و امید است که در روز‌های آتی بتوانیم پوشش را بر سر جایش بنشانیم.

وی خاطرنشان کرد: یکی از ایراد‌های وارد شده این است که پیمانکاری که انتخاب شده متاسفانه اصلا تعهدی نسبت به انجام کارش ندارد و بار‌ها این قضیه تذکر داده شده است. ما، چون شک داریم که بتواند سریعا کار را انجام دهد و نگران بارش در روز‌های آتی هستیم، در روز‌های گذشته سقف را پوشاندیم و اجازه نخواهیم داد بارش باران به داخل بنا نفوذ کند. شرکت نیز در روز‌های آتی می‌تواند وارد کار شود و با برداشتن پوشش، کار خود را انجام دهد.

همچنین، بهروز عمرانی رئیس پژوهشکده باستان شناسی در خصوص اقدامات این پژوهشگاه برای رسیدگی به وضعیت فعلی گنبد کبود مراغه گفت: زمانی که درباره سبک‌ها و مکاتب معماری ایران صحبت می‌شد، می‌گفتند در معماری صدر اسلام بعد از سبک خراسان، سبک آذری می‌آید. این سبک آذری و در حقیقت دوره آذری از زمان هلاکو رقم می‌خورد یعنی زمانی که هلاکو به بغداد می‌رود، خلافت بغداد را ساقط و مراغه را پایتخت می‌کند. نکته مهم این است واقعا مراغه آن روزگار چه ویژگی دارد که این شخصیت را پیدا می‌کند که چنین جایگاهی برای مدت هر چند کوتاه داشته باشد؟ من فکر می‌کنم بخش اعظم آن به جایگاه والای معماری و شهرسازی که در آن روزگاران به جهت شرایط خاص مراغه داشته است، برمی‌گردد. این نمونه‌های برج‌های موجود و آن‌ها که از بین رفته‌اند بخشی از آن سابقه و جایگاه فرهنگی و هنری هستند.

وی افزود: یکی از شرکت‌های رسیدگی به وضعیت بنا‌های تاریخی در گذشته به ما گفت که می‌خواهیم کمک کنیم و شرایط را به گونه‌ای فراهم کنیم که فضا باز شود. اما شاید در همان زمان، سازمان میراث فرهنگی هم از نظر مالی آنقدر توانایی نداشت که بتواند محوطه گنبد کبود را آزادسازی کند، اما این نباید قربانی این می‌شد که اقدامات بعدی ما تأثیر منفی‌تری در آنجا ایجاد کند یعنی در آن روزگار مشکل ما این بود که به فاصله ۴۰،۵۰ یا ۱۰۰ متر حریمی وجود داشت و بعد از آن ساخت و ساز بود، اما الآن ساخت و ساز‌هایی که انجام شده خیلی غریب است و نشان می‌دهد این آشفتگی که در سازمان معماری و شهرسازی معاصر ما به دلیل دور شدن از سابقه تاریخی، بی‌توجهی به جایگاه مصادیق بومی، نگاه بومی و روند جریان معماری بوده است، باعث شد امروز در حقیقت ساخت و سازی که در پیرامون گنبد کبود مراغه رخ داده از لحاظ ساختار فضایی و نوع مصالح، دهن کجی به سابقه معماری کهن ما باشد.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی اظهار کرد: از همان لحظه‌ای که این اتفاقات رقم خورد و حداقل حریم ۲۵ متر را در نظر گرفتند و طبقات را به حداقل تقلیل داده بودند، این‌ها رعایت نشد. نما، نمای خیلی بدی بود و در آن از مصالح بسیار مدرن استفاده شد. این مصالح مدرن امروزه حتی در شهر‌هایی که خودشان بنیانگذار این مسئله هستند نیز با استقبال چندانی مواجه نمی‌شود و به نظر می‌رسد که نتوانسته‌اند ارتباط چندانی با شرایط انسانی و محیطی برقرار کنند. ساختمانی با چنین مصالحی را در محوطه گنبد کبود مراغه ساختند و بعد‌ها به آن اعتراض شد و پروژه به مدت طولانی متوقف شد. اگر قرار باشد در سه ضلع دیگر این بنا کار شود و ما همچنان منتظر این باشیم که شرایط اقتصادی بهبود پیدا کند شاهد شکل‌گیری چهره‌ای نامناسب و مضر خواهیم شد. در آخرین جلسه در دوم شهریور ماه تصمیم جدی بر این شد که شرکت، هزینه‌های حفاظت و شمع‌گذاری و کاوش را متقبل شود و پژوهشگاه بلافاصله گروه کاوش خود را برای مستندسازی آثار به جای مانده اعزام کند. افزون بر آن اگر قرار است شرکت متناسب با به روزرسانی طرح مجموعه به حفاظت و نگهداری بنا بپردازد یعنی شرکت به استناد یافته‌های احتمالی جدید و قبلی طرحش را بازنویسی کند. این به آن معنا نیست که حتی اگر سازمان روزگاری با این طرح موافقت کرده که آن هم محل سوال است، طرح بازنگری نشود. بلکه باید متناسب با اقتضائات و شرایط روز و اتفاقاتی که در پیرامون عرصه و حریم مجموعه رقم خورده است، بازنگری شود.

وی خاطرنشان کرد: سازمان میراث فرهنگی هم اکنون کار کف‌سازی پیرامونی و حفاظت گنبد و بازسازی آن را با هدف جلوگیری از نفوذ آب و نزولات جوی به بدنه بنا انجام می‌دهد. البته درست است که کار کند انجام می‌شود و اعتبارات کم است، اما در حال انجام است و انشاءالله با توجه به مکاتبه‌ای که با مدیریت استان، معاونت میراث فرهنگی و شهر مراغه کردیم، آمادگی خود را برای اعزام گروه کارشناسی به مکان بنای گنبد کبود مراغه اعلام کردیم. این گروه بلافاصله پس از اینکه شرکت هزینه‌ها را تقبل کرد کار‌های کاوش و مستندنگاری آنجا را انجام می‌دهد.

انتهای پیام/