در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ چه گذشت؟
کودتای نظامی ۲۸ مرداد به عنوان یکی از مهم‌ترین و سرنوشت سازترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر کشورمان به حساب می‌آید.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم، کودتای ۲۸ مرداد با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاهنشاهی ایران و کمک طرفداران محمدرضا پهلوی با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد.
چرخش و انتقال قدرت صورت گرفته در کودتای نظامی ۲۸ مرداد، نمونه‌ای دیگر از تلاش استعمار خارجی به مدد استبداد داخلی برای محروم ساختن ملت و کشور ایران از سه مولفه الهام گرفته از آموزه‌های دینی یعنی، استقلال، آزادی و کرامت انسانی است.
آمریکا تا اواخر دهه ۱۳۲۰ سابقه استعماری در ایران نداشت و ورود استعماری خود را با انجام کودتای نظامی ۲۸ مرداد تحت عنوان عملیات آژاکس آغاز کرد.
پژوهشکده باقرالعلوم قم ، به فراخور این نقطه عطف تاریخی، و با توجه به اعتراف صریح مسئولان آمریکایی مبنی بر طراحی و اجرای کودتا، به اهداف استعمارگران در کودتا به نقش گروه‌ها و عوامل مختلف اجتماعی در فرایند انجام کودتا پرداخته است که در ادامه می خوانید.
اهداف استعماری کودتای نظامی ۲۸ مرداد
دولت انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت، به جهت از دست دادن یکی از منابع عمده ارزی خود لحظه‌ای از توطئه علیه دولت مصدق دست بر نداشت.
ملی کردن صنعت نفت، مصدق و جبهه ملی را رویاروی دولت انگلیس قرار داد و در نهایت انگلیس را به این نتیجه رساند که تنها راه حل مسئله نفت، سرنگونی دولت مصدق است، اما به جهت موقعیت بین المللی و قرار داشتن در جایگاه درجه دوم از قدرت در فرآیند امر مذکور ناگزیر از جلب موافقت و همراهی یک قدرت درجه یک بود. به همین منظور با عنوان کردن خطر کمونیزم سعی در متقاعد کردن آمریکا نمود، که در این رابطه "ریچارد کاتم" می‌گوید:
«احساس من در آن موقع این بود و هنوز هم هست که انگلیس از میزان ترس بیمار گونه آمریکاییان از کمونیسم آگاه بود. انگلیسی‌ها زیرکانه از این ترس برای ترغیب ما به درگیر کردن خودمان در کودتا سوء استفاده کردند.»
مذاکرات انگلیس و آمریکا تا زمان "ترومن" نتیجه بخش نبود، چرا که "ترومن" و همفکرانش راه حل کمک به مصدق را به منظور جلوگیری از کودتای کمونیستی در ایران، در قالب دکترین «سد نفوذ» پیشنهاد می‌کردند در حالی که در پی تحویل مقام ریاست جمهوری آمریکا از "ترومن" به "آیزنهاور", این استراتژی جای خود را به یک راهبرد امنیتی خصمانه و تهاجمی جدید به نام «انتقام گسترده» داد.چرخش مذکور در سیاست خارجی آمریکا با به قدرت رسیدن "آیزنهاور", به اتخاذ سیاست نفتی و مقابله با حکومت ملی مصدق در ایران کمک کرد.
بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت؛ در حالی که هدف انگلیس از راه اندازی کودتا و حرکت ضد ملی، دستیابی دوباره به منافع نفتی است، تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران، متاثر از دو دلیل عمده یعنی نگرانی از خطر کمونیست و نگرانی از خارج شدن ذخایر نفتی ایران از دست جهان غرب است.
نقش عومل و گروه‌های مختلف اجتماعی در فرآیند کودتا
۱. نظامیان
از جمله بازو‌های اجرایی کودتا و کانون‌های مهم مخالفت و توطئه علیه دولت مصدق نظامیان و افسران بازنشسته‌ای بودند که در «کانون افسران بازنشسته» به رهبری "فضل الله زاهدی" ساماندهی می‌شدند.
افسران سلطنت طلب از طریق «کمیته نجات وطن» که سرلشکر زاهدی رهبر آن بود، به همراهی "کرمیت روزولت" (فرمانده آمریکایی کودتا) افسرانی را که دارای پست‌های حساس نظامی بودند، جذب کرده و برای اجرای طرح کودتا آنان را با خود همگام کردند.
به همین جهت پس از پیروزی کودتا، پست‌های حساس و مهمی به گروهی از نظامیان واگذار شد و نظامیانی که در صف کودتا گران بودند، یک درجه ترفیع گرفتند و نشان رستاخیز را که نشان ویژه شرکت کنندگان در کودتا بود، دریافت کردند.
۲. اراذل و اوباش
از دیگر عوامل اجرایی کودتا، اراذل و اوباش و چماقدارانی بودند که به تحریک افراد سلطنت طلب و عوامل خارجی، تظاهراتی را به گونه‌ای کاملا سازماندهی شده، به طرفداری از شاه در سطحی گسترده به راه انداختند.
"شعبان جعفری" معروف به "شعبان بی مخ" از سردسته‌های اوباش، که روز کودتا در زندان بودند، ساعاتی پیش از شروع کودتا، با همکاری ماموران شهرداری و فرمانداری نظامی از زندان شهربانی آزاد شد. نوچه‌ها و چماق دارانش جلوی ساختمان شهربانی با چند اتومبیل در انتظار خروج او از زندان بودند.
بعد از کودتا، "شعبان بی مخ" به خاطر خدمات زیادی که در کودتا به انجام رساند، مورد تقدیر قرار گرفت و ضمن اهداء زمینی در شمال پارک شهر (تهران) از طرف دولت کودتا به او مبلغی داده شد تا یک زورخانه مدرن بسازد.
۳. مطبوعات
از جمله ابزار‌های بسیار مهم برای زمینه سازی و اجرای کودتا و همچنین آماده سازی افکار عمومی برای پذیرش کودتا، مطبوعات بود.
در اسناد سازمان سیا، در بخشی از طرح کودتا، از مطبوعات و تبلیغات با عنوان «عوامل ویژه» یاد می‌شد.
کشور‌های آمریکا و انگلیس با نفوذ عمال ایرانی خود در شبکه مطبوعاتی دست به تبلیغات گسترده‌ای بر ضد مصدق زدند و سرانجام در ۲۸ مرداد نتیجه دلخواه خود را از این تبلیغات گرفتند.
مطبوعات حامی کودتا با استفاده از ترفند‌های گوناگون نظیر چاپ کاریکاتور و تمسخر ایده‌های مصدق و همچنین پوشش گسترده فرمان‌های شاه مبنی بر عزل مصدق و انتصاب زاهدی و چاپ مصاحبه‌های زاهدی با خبرنگاران خارجی، نقش موثری را در ایجاد فضای مناسب برای کودتا ایفا کردند.
۴. ایلات و عشایر
ایلات و عشایر از دیگر عوامل اجتماعی بودند که طراحان کودتا از آنان به نفع شاه و علیه مصدق استفاده کردند. در میان ایلات و عشایر مهم کشور، تنها عشایر قشقایی در شمار مخالفان عمده شاه قرار داشتند. به همین منظور به دست آوردن همراهی آن‌ها با کودتا و سوق دادنشان از حالت دشمنی با شاه به طرفداری از کودتا و یا حداقل به بی طرفی، از اهمیت زیادی برخوردار بود. اما قشقایی‌ها بر خلاف دیگر ایلات، حاضر به حمایت از شاه در قالب کودتا نشدند و در ضدیت با شاه و زاهدی حاضر به همکاری با حزب توده نیز شدند.
کودتای ۲۸ مرداد، شیرینی نهضت ملی شدن صنعت نفت را در کام ملت ایران تلخ کرد و باعث حاکمیت ۲۵ ساله استبداد پادشاهی با حمایت استعمارگران به خصوص آمریکا شد و تلخی خاطره آن از ذهن مردم ایران نرفت، البته کودتای ۲۸ مرداد یک درس فراموش نشدنی برای ملت ایران داشت هرجا که به آمریکا اعتماد شد و به آمریکا خوشبینی به وجود آمد از پشت خنجر خوردند و ماجرای دکتر مصدق و خوشبینی بیش از حد او آمریکایی‌ها و خنجر از پشت در کودتای ۲۸ مرداد نمونه بارز این درس تاریخی است.
و حالا حدود هفت دهه بعد از کودتا همچنان اسم رمز‌هایی از رسانه‌های آمریکایی و انگلیسی شنیده می‌شود، اما اینجا ایران است و ساعت دقیقا بر محور استقلال، اقتدار، وحدت و مقاومت تنظیم است.
انتهای پیام/ش
