چشمان منتظر به آب صیادان در جزیره‌های شناور زریوار
مشغول جا به جایی جزیره شناور هستند، جزیره خیلی نامحسوس در حرکت است. اگر چه روی آن قرار داریم، ولی به سختی می‌توان این حرکت آرام را حس کرد.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، تالاب زریوار یکی از چشمه‌های بی‌همتای آب شیرین جهان با ارتفاع هزار و ۲۸۵ متری از سطح دریا و طول ۶ کیلومتر و عرض متوسط سه کیلومتر با مساحتی برابر سه هزار و ۲۹۲ هکتار است که نزدیک به ۷۰۰ هکتار آن به نیزار تبدیل شده است.
اکوسیستم تالاب زریوار مریوان به عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار زیبا و نادر است که در یک دره طولی نسبتاً وسیع از دو طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده است.
تالاب زریوار مریوان با اینکه یکی از منحصر به فردترین تالاب‌های آب شیرین جهان به شمار می‌رود، ولی همواره در طول زمان بی‌مهری‌های زیادی به خود دیده است که هر از چند گاهی از طریق رسانه‌ها و دوستداران محیط زیست به آن پرداخته شده و مسئولان را برای نجات این سرمایه ارزشمند گردشگری به تکاپو انداخته است.
اگر چه پرداختن به مسئله مهم نجات‌بخشی زریوار بسیار مهم و قطعا در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت، اما هدف ما از نگاشتن این مقال پرداختن به روز‌های تلخ و شیرین کسانی است که روزی خود و خانواده‌شان از تالاب زریوار تامین می‌شود.
مشغول جا به جایی جزیره شناور هستند، چند نفری طناب را می‌کشند تا جزیره را کمی جا به جا کنند، جزیره خیلی نامحسوس در حرکت است اگرچه روی آن قرار داریم، ولی به سختی می‌توان این حرکت آرام را حس کرد.
مهمان لحظه‌های ناب صیادان
خود را مهمان لحظه‌های نابشان می‌کنیم، لحظه‌هایی که برای ما سرشار از تازگی است ایستادن روی خشکی، آن هم در وسط یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین جهان.
تقریبا ۳ ماه از شروع صید ماهی در تالاب زریوار می‌گذرد؛ اما اوضاع بر وفق مراد صیادان نیست، معیشت ۳۵ صیاد به بزرگترین تالاب آب شیرین ایران وابسته است، تور‌های صیادی چند سالی است که نیمه خالی و حتی بدون صید از آب جمع می‌شود، معیشت صیادان از رمق افتاده، اما چاره‌ای جز امید به کرم زریوار ندارند.
۳۰ سال زندگی با این روال او را نمک‌گیر تالاب زریوار کرده است، بی‌مهری امروز نگین غرب کشور نمی‌تواند «کاعلی» را از تلاش خسته کند روز‌ها و شب‌ها چشمشان به زریوار است تالابی که امروز دیگر خبری از آن زلالی و زیبایی تاریخی‌اش باقی نمانده است.
حکایت دوستی کاعلی و زریوار قصه دور و درازی دارد، پیشکسوت صیادان زریوار که بیش از ۶۰ سال سن دارد، در طول همه این سال‌ها همراه و همدم آب و ماهی بوده است.
او گفت: اگر بیمه بودم، الان در این روز‌های پیری در خانه می‌نشستم، اما چه کنم که کاری جز انداختن تور و گرفتن روزی از زریوار نمی‌شناسم.
برگ‌های خاطراتش را به گذشته‌های دور ورق می‌زند روز‌هایی که تازه جنگ تمام شده بود و مردم شهر خسته از آتش و صدای خمپاره به زندگی بازگشته بودند، پاییز ۶۷ بود که نخستین صیدش را از زریوار گرفت از همان روز تا به امروز برکت سفره‌اش را به سخاوت زریوار پیوند داده است.
کاعلی ادامه داد: دریاچه آن روز‌ها بخشنده بود، با تشکیل یک تعاونی افراد دیگری هم به این کار وارد شدند، ذائقه مردم مریوان با ماهی سازگاری نداشت، صید را راهی بازار سنندج می‌کردیم درآمد خوبی داشت. با قایق به وسط دریاچه می‌آمدیم و تور می‌انداختیم تا اینکه سال ۹۲ با چوب و نی دریاچه جزیره‌هایی شناور درست کردیم و هر ساله از ۱۵ شهریور تا ۱۵ اسفند ماه اعضای تعاونی صیادان مریوان در قالب ۵ گروه ۶ نفره ماهی‌های کپور، فیتوفاک، بیگ‌هد و آمور را از دریاچه زریوار صید می‌کنیم.
صیادان عضو تعاونی خود را وام‌دار تالاب زریوار می‌دانند و برای جلوگیری از هر نوع تجاوز و دست‌درازی به تالاب و ذخایر آن در فصل بهار و تابستان به صورت مستمر و شبانه‌روزی از دریاچه حراست می‌کنند.
تور‌های خالی صیادان
او اظهار کرد: بهترین زمان برای ماهیگیری آبان ماه است، سال گذشته در روز حدود یک تن تا ۱.۵ تن ماهی صید می‌کردیم، اما امسال گا‌ها یک ماهی هم صید نداشته‌ایم.
«ادریس» جوان‌ترین صیاد تیم است همین جوان بودن موجب شده برخی کار‌های سخت را او انجام دهد. او گفت: سه سال است در این تعاونی حضور دارم، وضع صید در دو سال اخیر چندان رضایت‌بخش نیست، چون به دستور اداره محیط زیست رهاسازی بچه‌ماهی ممنوع شده بود می‌گویند به ضرر اکوسیستم تالاب است، اما روزی ما در این است، خانواده‌هایمان چشم به راه هستند، تور ما اگر خالی بماند سفره نان خانواده هم خالی می‌شود با این وجود یا باید برای کارگری آواره غربت شویم و یا مسیر کولبری را در پیش بگیریم.
کفگیر به ته خورده صیادان
«لقمان» هم یکی دیگر از اعضای این گروه صیادی است، با خوشرویی جلوی لنز دوربینمان قرار می‌گیرد و در حالی که از سختی کار و بی‌مهری روزگار می‌نالید، گفت: کار صیادی سخت است، حمایت بیمه‌ای نداریم و به صورت آزاد بیمه پرداخت می‌کنیم، وضعیت صید روز به روز بدتر می‌شود «کفگیر به ته دیگ خورده» و با این شرایط توان پرداخت بیمه نداریم.
بهار و تابستان کارگری می‌کنیم، اما امسال به خاطر شیوع کرونا بازار کارگری هم وجود نداشت و همین مسئله فشار بیشتری به لحاظ اقتصادی به خانواده صیادان تحمیل کرد.
بیمه دغدغه اصلی صیادان زریوار
«عبید» هم ۱۰ سال است به جمع صیادان زریوار پیوسته است اگر چه عمرش از مرز ۵۰ سال عبور کرده، اما یک روز بیمه ندارد. او گفت: توان پرداخت حق بیمه ندارم روز به روز حق بیمه گران و گران‌تر می‌شود، بیمه حوادث پرداخت می‌کنم، اگر اتفاقی برایمان بیفتد حداقل پشتوانه‌ای برای خانواده‌هایمان باشد. امسال می‌خواستند اجازه صیادی به ما ندهند، متولیان محیط زیست می‌گویند ماهیگیری به زیان تالاب است با رهاسازی اردک‌ماهی در دریاچه نان ما را آجر کرده‌اند، چون اردک‌ماهی ها بچه ماهی‌ها را می‌خورند و چیزی برای صیاد باقی نمی‌ماند.
رهاسازی بچه ماهی تثبیت کننده آب زریوار
حمید حسین‌پور مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: رهاسازی بچه ماهی در منابع آب غیرشرب استان از آواخر آبان ماه امسال شروع شده است.
او با بیان اینکه در نخستین مرحله ۳۳۰ هزار قطعه بچه ماهی در دریاچه زریبار رهاسازی شد، عنوان کرد: در رهاسازی بچه ماهی از گونه‌هایی استفاده می‌شود که تثبیت کننده آب بوده و از رسوب در دریاچه‌ها و منابع آبی جلوگیری می‌کنند و منافع زیادی برای محیط زیست دارند.
مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی کردستان به رهاسازی ۶۵۵ هزار قطعه بچه ماهی در منابع آبی غیرشرب استان در سال جاری اشاره کرد و گفت: بر اساس برآورد انجام شده امسال ۱۰ هزار و ۳۰۰ تن ماهی از مزارع پرورش ماهی و منابع آبی تولید خواهد شد.
او با یادآوری اینکه سال گذشته تنها ۱۲۰ تن ماهی از زریوار برداشت شد، گفت: بیشترین مراکز تولید ماهی استان مربوط به شهرستان‌های کامیاران، سقز، سروآباد و سنندج است.
حسین‌پور خاطر نشان کرد: هم‌اکنون شرکت مهندسین مشاور آساراب که از شرکت‌های توانمند و فعال حوزه آب در کشور است در حوزه رهاسازی بچه ماهی در زریبار مریوان فعالیت دارد و بر اساس دیدگاه کارشناسان گونه‌هایی که ضرری نداشته باشد در این دریاچه رهاسازی می‌شود.
کار مطالعاتی دریاچه زریوار انجام شده است
او افزود: سال‌های ۷۳ و ۸۳ کار مطالعاتی دریاچه زریوار انجام شده و طی این سال‌ها نیز براساس همین کار مطالعاتی گونه‌های کپورماهی مناسب با هماهنگی و مجوز و نظارت مداوم دامپزشکی و محیط زیست رهاسازی شده است.
جای خالی گونه‌های بومی در زریوار
مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی کردستان یادآوری کرد: رهاسازی بچه ماهی گونه‌های بومی زریوار را به خطر می‌اندازد، در کار مطالعاتی سال۷۳ ماهی بومی وجود داشت، اما در تحقیقات سال ۸۳، تنها دو گونه ماهی بومی باقی مانده بود.
حسین‌پور افزود: گونه‌های بومی ماهی در جا‌های سنگلاخی تخم‌ریزی می‌کنند و وقتی چنین مکانی از آن‌ها گرفته شود به تدریج از بین می‌روند مهم‌ترین دلیل حذف ماهیان بومی ایجاد سد در محدوده تالاب زریبار توسط شرکت آب منطقه‌ای استان است.
مهم‌ترین دلیل حذف ماهیان بومی ایجاد سد در محدوده تالاب زریوار است
او خاطر نشان کرد: درخواست شده تا صیادان تا جایی که می‌توانند اردک ماهی موجود در تالاب را صید کنند تا از جمعیت آن‌ها کم شود.
مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: با توجه به مطالعات انجام شده توسط مهندسین مشاور، رهاسازی ماهی از برخی گونه‌های کپور ماهیان در تالاب زریوار نه تنها مشکلی ندارد، بلکه موجب کنترل بیولوژیکی گیاهان آبزی میکروسکوپی (پلانکتون‌ها) و ماکروفیت‌ها (گیاهان آبزی) خواهد شد.
مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی کردستان خاطر نشان کرد: تولید و برداشت گوشت با ارزش ماهی از تالاب موجب کاهش رسوبات دریاچه خواهد شد.
رهاسازی بچه ماهی ها بلای جان گونه‌ها نادر ماهیان بومی
محمدرضا باغبانی، مستندساز و از فعالان محیط زیست کردستان دیدگاه متفاوتی نسبت به رهاسازی بچه ماهی در تالاب زریوار دارد و گفت: شبح مرگ بر سیمای تالاب زریوار چنگ انداخته و گلوی زریوار را سال‌ها است فشار می‌دهد.
او افزود: ورود فاضلاب و پساب انسانی و حیوانی روستا‌های اقماری، خانه باغ‌ها، هتل‌ها، مهمانسرا‌های دستگاه‌های دولتی و آب‌های روان به درون تالاب از مولفه‌های نابودی زریوار است و رهاسازی غیرکارشناسی بچه ماهی در بستر زریوار و انقراض گونه‌های نادر ماهیان بومی به شدت این تالاب را تهدید می‌کند.
احیای گونه‌های بومی در زریوار
شهاب محمدی معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان برخلاف آنچه صیادان زریوار می‌گویند، اظهار کرد: اردک ماهی، مهاجم و معضلی برای اکوسیستم زریوار است و رهاسازی اردک ماهی بدون اخذ مجوز زیست محیطی انجام شده است.
به گفته این مقام مسئول؛ بالا بودن قیمت اردک‌ماهی نسبت به سایر ماهیان موجود و منفعت اقتصادی این موضوع برای برخی‌ها یکی از اصلی‌ترین دلایل رهاسازی این گونه ماهی در تالاب زریوار است.
او به برنامه‌های محیط زیست استان در راستای مقابله با این موضوع هم اشاره کرد و گفت: در تلاشیم با برنامه‌ای عملی و با همکاری اساتید دانشگاه بهترین و موثرترین راه را برای حذف و کنترل این گونه غیربومی تهیه و در دریاچه اجرائی کنیم.
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست کردستان افزود: اردک‌ماهی گونه‌ای مهاجم و غیربومی است و محیط زیست به شدت مخالف ورود آن به تالاب زریوار است.
محمدی خاطر نشان کرد: به خاطر حفظ معیشت پایدار مردم بومی و تعاونی صیادان امسال مجوز رهاسازی بچه‌ماهی را صادر کردیم، البته ممکن است در سنوات آینده در اصل رهاسازی و گونه‌ها تجدیدنظر‌هایی صورت بگیرد.
او گفت: احتمال دارد در سال‌های آینده گونه‌های محلی منقرض شده در دریاچه زریوار رها شود. یکی از کارکرد‌های تالاب تامین معیشت جوامع محلی یا بهره‌برداری انتفاعی جوامع محلی است و بحث صید و صیادی در تالاب مریوان ادامه دارد، منتها با احیای گونه‌های محلی خواهد بود.
یکی از کارکرد‌های تالاب تامین معیشت جوامع محلی یا بهره‌برداری انتفاعی جوامع محلی است و بحث صید و صیادی در تالاب مریوان ادامه دارد.
محمدی ادامه داد: اردک‌ماهی اکوسیستم تالاب را به شدت تهدید می‌کند و اندک گونه‌های ماهی بومی را نابود می‌سازد از این رو موضع محیط در این رابطه برخورد جدی با کسانی است که اقدام به رهاسازی این گونه ماهی در تالاب می‌کنند در صورت شناسایی افراد متخلف به شدت با آن‌ها برخورد خواهیم کرد.
او خاطر نشان کرد: به کمک اساتید دانشگاه و علم دانشگاهی و با همکاری تعاونی صیادان اردک ماهی که گونه غیربومی و مهاجم است را جمع آوری و از تالاب خارج خواهیم کرد.
رهاسازی غیرکارشناسانه بچه ماهی معضل جدی تالاب زریوار
ابراهیم همت‌بلند رئیس اداره حفاظت محیط زیست مریوان هم گفت: در گذشته گونه‌های آبزی به ویژه ماهی بومی زیادی در تالاب زریوار وجود داشت، اما متاسفانه به خاطر رهاسازی‌های غیرکارشناسی بچه ماهی، در حال حاضر این گونه‌ها صید یا طعمه گونه‌های دیگر شده و باقی نمانده‌اند.
او افزود: وجود گونه‌های غیربومی در هر زیستگاهی اثر منفی دارد و اردک ماهی گونه غیربومی است که از سه سال پیش در این تالاب رها شده است و زمانی که گونه جدیدی وارد زیستگاهی می‌شود به دلیل تکمیل نشدن زنجیره غذایی و دشمن طبیعی امکان تکثیر بیش از حد طبیعی آن وجود دارد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست مریوان حذف اردک‌ماهی در زیستگاه زریوار را کار دشواری دانست و عنوان کرد: گوشت اردک‌ماهی در میان مردم شهر و گردشگران طرفداران زیادی دارد و این مساله حذف آن را با مشکل مواجه کرده است.
صیادان بر این باورند، زریوار خوان رحمتی است که هیچگاه روزی‌اش را از آن‌ها قطع نمی‌کند این باور آن‌ها را دلگرم کرده و موجب شده هر روز ساعت‌ها چشمشان به آب باشد و تورهایشان را به دل آن بسپارند.
در این روز‌های کرونایی که وضعیت کارگری هم کساد شده است؛ صیادی هم حکایت دیگر دارد، صیادی در تالاب زریوار از رونق افتاده اگرچه آن‌ها به امید صید خوب شب و روز به آب می‌زنند.
بی‌شک حفظ حیات زریوار به عنوان یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین جهان لازم است، اما نباید این واقعیت را نادیده گرفت که قطعا رهاسازی بچه ماهی بر اساس آنچه کارشناسان امور فن می‌گویند اگر به صورت مدیریت شده انجام شود می‌تواند به نفع تالاب باشد آنچه امروز بیش از هر چیزی تالاب زریوار را به خطر انداخته، صیادان نیستند بلکه سرازیرشدن فاضلاب روستا‌های همجوار است که رشد نیزار‌ها را تقویت می‌کند.
منبع: فارس
انتهای پیام/ح
