صنایع دستی شگفت آور عشایر

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از کرمان، در قدیم مردم به دلیل کمبود امکانات با سختی‌های زیادی زندگی می‌کردند به طور مثال برای نگهداری مواد غذایی مجبور به ساخت وسایل دست سازی می‌شدند که کم کم در بین همه اهالی رایج می‌شد.

مشک یکی از وسایل دست سازی است که در گذرزمان به سنتی پابرجا در جیرفت تبدیل شده است و ایلات وعشایر این منطقه از این طریق امرار و معاش می‌کنند.

مَشک از پوست گوسفند درست می‌شود که عشایر و دامداران برای نگهداری آب، دوغ و روغن از آن استفاده می‌کنند و طریقه درست کردن آن علاوه بر داشتن جذابیت سخت و زمانبر است.

مردم در زمان‌های قدیم به علت نبود برق و نداشتن امکانات رفاهی برای نگهداری روغن، درست کردن کشک، دوغ، کره و خنک نگهداشتن آب از مَشک استفاده می‌کردند اکنون در برخی ازمناطق شهرستان جیرفت باوجود امکانات، عشایر و دامداران هنوز این سنت را حفظ کردند و از مَشک استفاده می‌کنند.

در سفر گردشگری خاطره انگیزی که به روستای میجان داشتیم درکنار تمام جاذبه‌های عالی روستا و عشایر، مشک‌های زیبایی که حاصل زحمت و تلاش زنان روستای میجان بود توجه ما را به خود جلب کرد که پای صحبت‌های شیرین زنان زحمت کش روستا نشستیم و با نحوه درست کردن و کارکرد انواع مشک‌هایی که از پوست گوسفند درست شده بود آشنا شدیم.

مشک دوغ

بهجت امیری یکی از زنان عشایر میجان گفت: برای درست کردن مشک دوغ ابتدا باید پشم را ازپوست گوسفند جدا کنیم برای این کار مقداری نمک را داخل پوست گوسفند ریخته، در جای بسیار گرمی قرار داده و سه روز صبر کرده، البته این مدت زمان بستگی به دمای هوا دارد.

سپس پشم از پوست به راحتی جدا می‌شود، بعد چوب بادام تلخ را آتش می‌زنند تا به خاکستر تبدیل شود خاکستر‌ها را جوشانده و مقداری نمک را به آن اضافه می‌کنند و کمی که خنک شد آن را داخل پوست می‌ریزند سپس در جای گرمی قرار می‌دهند به اصلاح محلی پوست را به عرق می‌گیرند بعد از این مرحله ریشه بادام تلخ که به آن "گَواز" می‌گویند را جوشانده بعداز خنک شدن داخل پوست ریخته و پوست را در یک ظرف می‌گذارند از "گواز ها" روی مشک هم می‌ریزند پوست کاملا قرمز رنگ می‌شود و این مراحل حدودا یک روز طول می‌کشد و بعداز این مراحل پوست هیچ گونه بوی بدی ندارد و بسیار خوشرنگ می‌شود و مشک دوغ آماده است حالا به مدت سه الی چهار روز ابتدا ماست را داخل مشک ریخته، به وسیله دست می‌زنند تا به دوغ تبدیل شود که این دوغ رنگ قرمز دارد و قابل خوردن نیست روز چهارم یا پنجم دوغ و کره‌ای که در مشک پوستی درست می‌شود کاملا سفید رنگ و بسیار خوشمزه است.

سه پایه بلندی از چوب درست کرده و یک عدد چوب کوچک را به صورت افقی با طناب محکم و یا زنجیر به سه پایه آویزان می‌کنند که به اصطلاح محلی به آن "جِلِنگدار" گفته می‌شود مشک را به جلنگدار و سه پایه آویزان کرده سپس ماست‌ها را داخل مشک ریخته و شروع به زدن آن می‌کنند که صدای بسیار دلنشینی به گوش می‌رسد حدود ۳۰ دقیقه الی یک ساعت طول می‌کشد تا کره و دوغ خوشمزه محلی آماده شود، سپس به وسیله آب خنک کره را از دوغ جدا می‌کنند و مشک را در جای خنک قرار می‌دهند حالا دوغ و کره آماده خوردن است.

نوع دیگری از مشک وجود دارد که جنس آن ورشو می‌باشد که دوغ در این نوع مشک هم به وسیله سه پایه چوبی و دست آماده می‌شود، در زمان کنونی عشایر و دامدارانی که به برق دسترسی دارند از مشک‌های برقی استفاده می‌کنند که این نوع امکانات زحمت زنان زحمت کش عشایر و روستایی را کمتر کرده است.

مَشک آب (مَشکوو)

فاطمه سنجری یکی دیگر از زنان روستای میجان گفت: برای درست کردن این نوع مشک پشم را از پوست را جدا کرده و سپس برگ کَسور (پسته کوهی) گیاه خیموک، اِسکَمبیل که نوعی گیاه کوهی است و مقداری نمک را جوشانده و داخل پوست می‌ریزند و پوست را داخل قابلمه بزرگی قرار می‌دهند تا روی پوست هم از این مواد جوشانده شده قرار گیرد حدود ۴ الی پنج بار این کار را ادامه می‌دهند و تا بوی بد پوست از بین برود هر بار این مواد کاملا جذب پوست گوسفند می‌شود بعد خشک می‌شود دوباره این مرحله تکرار می‌شود تا زمانی که دَرِ مشک به صورت عمودی یا صاف بایستید که به اصلاح محلی می‌گویند پوست آن‌ها را خورده اگر دَرِ مشک کج شود مراحل را ادامه می‌دهند، بعد از آن مقداری خاکستر از چوب و برگ بنه (پسته کوهی) همراه با نمک را جوشانده و داخل پوست می‌ریزند تا سه الی چهار روز این کار را تکرار می‌کنند.

حالا تقریبا به مرحله پایان درست کردن مشک آب نزدیک شدیم بعد از این مراحل طولانی هر روز صبح داخل مشک آب می‌ریزند و عصر آب را خالی می‌کنند بعداز روز‌ها تلاش که حدودا یک ماه زمان گذشته است حالا آب داخل این مشک قابل خوردن است و خوردن آب از این "مشکوو" بسیار لذت بخش است.

در زمان‌های کنونی یخچال، فریزر و آب سرد کن جایگزین این سنت دیرینه قدیمی شده، اما باوجود امکانات در برخی از روستا‌ها بویژه در روستای میجان برخی از مردم هنوز برای خوردن آب خنک و لذید در کنار امکانات رفاهی از مشک آب (مشکوو) استفاده می‌کنند.

استفاده از خیک و مشک آب بیشتر در مناطق خشک و گرمسیر سودمند است، پیشینه کاربرد خیک درمیان کوچ‌گردان احتمالا به پنج هزار سال پیش می‌رسد.

مشک روغن

در ادامه گزارش هاجر امیری یکی از زنان روستای میجان گفت: برای درست کردن این نوع مشک پشم را از پوست گوسفند جدا کرده سپس برگ بنه و نمک را جوشانده و پس از خنک شدن داخل پوست می‌ریزند سپس خرما را می‌جوشانند و دوشاب درست می‌کنند حال دوشاب خرما را دو الی سه بار داخل پوست و روی آن می‌ریزند تا دوشاب‌ها کاملا جذب پوست شوند یا همان اصطلاح محلی پوست دوشاب را بخورد، بعد از آن پوست را برعکس می‌کنند و به وسیله دست یک لایه از پوست جدا می‌شود که همان دوشاب‌ها هستند دوباره پوست را به حالت قبل برمی گردانند و حالا کره‌های آب شده را که به روغن تبدیل شده است برای نگهداری داخل مشک می‌ریزند، روغن را به مدت ۴ الی ۵ سال می‌شود در مشک روغن نگهداری کرد و عمر این نوع مشک در صورت رسیدگی و مراقبت زیاد حدود ۲۰ الی ۳۰ سال است.

برای مراقبت از مشک روغن هر چند وقت یک بار روی آن گاهی آرد و دوشاب خرما می‌ریزند. روغن محلی که در این مشک‌ها نگهداری می‌شود بسیار خوش بو، سالم و مقوی است که اصلا قابل قیاس با روغن‌های خوراکی کنونی نیست.

کمال الدین ضیاء کمالی معاون اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جیرفت در گفت وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان  گفت: توسعه گردشگری روستایی و عشایری کمک زیادی به احیا و حفظ تمام سنت‌ها و رسم و رسوم بومی و محلی هر منطقه و طایفه‌ای می‌کند و باعث می‌شود اقتصاد جوامع روستایی و عشایری رونق گیرد.

او با بیان اینکه سنت‌ها شامل، گویش، پوشش، غذاها، صنایع دستی، محصولات دامی، باغی، کشاورزی، و گیاهان دارویی است، افزود: برای احیا و حفظ سنت‌های قدیمی باید گردشگری روستایی و عشایری را توسعه و رونق دهیم.

بودن در کنار عشایر و دیدن هنرهای آنها شوق زندگی را در انسان زنده می کند تلاش برای زندگی و امرار معاش و استفاده از وسایلی ساده و دست ساز حس خوبی را به انسان منتقل می کند.

گزارش از مژگان سنجری

انتهای پیام/ی