زوال یا احیا؟ /بافت قدیمی سمنان و کوچه‌هایی که هر روز تنهاتر می‌شوند

باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان - در دنیای مدرن امروز که مردم در پیچ و خم خیابان‌ها و پل‌های گسترده گم می‌شوند و در تو در توی لایه‌های شهر‌های آهنی و سرد و بی روح، زندگی را پشت سر می‌گذارند، اما در برخی از مناطق شهر ساختمان‌هایی از جنس خشت و گل با پنجره‌هایی محراب گونه و در برخی مواقع شیشه‌هایی رنگارنگ چشم هر رهگذری را به خود معطوف می‌کند و ساختار‌های قدیمی با حفظ موقعیت سمنان با دو ساختار تاریخی و مدرن دو شیوه از زندگی را برای مردم تداعی می‌کند.

یک ساختار مجموعه‌ای از محلات همراه با فرهنگ غنی و مردم محور وجود دارد که قدمت این مجموعه از بافت تاریخی به سال‌ها پیش باز می‌گردد.

سید علی مرتضی نژاد شهردار سمنان گفت: با اشاره به شناسایی بیش از ۳۵۰ خانه قدیمی باارزش در محدوده بافت قدیم شهر سمنان، برای احیای سریع این بافت ها، همراه با گسترش فرهنگ سازی نوسازی و بازآفرینی و تامین اعتبار لازم توسط دستگاه‌های مرتبط، بتوان از ظرفیت‌های مردمی در این زمینه استفاده کرد.

اما سول مهم این است که برای بنا‌های تاریخی که تخریب شده است چه می‌توان کرد؟

زخم‌های مدرن سازی بر پیکره بافت تاریخی و بومی استان سمنان

توسعه شهرنشینی و ایجاد زندگی آپارتمان نشینی این امکان را برای افراد یک جامعه بوجود آورده که زندگی همه این افراد به صورت آپارتمان نشینی در بیاید و خانه‌های قدیمی با فرهنگ بومی خود با رسم دیرینه چند سال خود به فراموشی سپرده شود؛ و در نهایت اتمام عمر بنا‌های شهری موجب شده تا همواره بخشی از شهر‌ها با عنوان بافت فرسوده معرفی شوند.

از سویی دیگر با مدرن سازی شهر‌ها، جای حفظ معماری سنتی و زنده نگه داشتن فرهنگ ایرانی در نوسازی ساختمان‌های محله‌های قدیمی خودنمایی می کند.

بنا‌های قدیمی وقتی تخریب می‌شوند به جای آنها ساختمان‌های عمودی در چند طبقه با نمای امروزی ساخته می‌شود که هیچ شباهتی با ساختمان‌های قدیمی ندارند.

اما در کنار این زیبایی بافت‌های فرسوده و کوچه‌های نامنظم نیز بچشم می‌خورد که ضمن ناشایست کردن چهره شهر، می‌تواند سلامت شهروندان این دیار را به مخاطره اندازد.

بازسازی بافت‌های فرسوده نقشی مهم در ایجاد آرامش زندگی ساکنان این محله‌ها دارد در این ارتباط تقویت و توسعه زیرساخت‌ها و روبنا‌های عمرانی در شهر‌ها و روستا‌ها باید از اولویت کاری مسئولان باشد.

یک دکترای شهرسازی گفت: بافت‌های فرسوده در نبود چنین ساز و کار‌ها و به دلیل نبود نهاد‌هایی هماهنگ تبدیل به یک بحران در شهر‌ها شده‌اند، طبق برنامه پنجم توسعه از ۱۰ سال گذشته تا کنون هر سال باید ۱۰ درصد از بافت‌ها نوسازی می‌شدند در حالی که امروز تنها ۱۰ درصد از بافت‌های فرسوده در کل کشور نوسازی شده‌اند.

بازآفرینی شهری؛ ناجی بافت‌های فرسوده استان سمنان

بافت تاریخی سمنان، نماد معماری سنتی ایرانی است. همان معماری که علاوه بر رعایت تناسب باد و آفتاب در ساخت بنا، حجب و حیا را نیز لحاظ نموده و از تفاوت کلون درب‌های قدیمی برای مهمانان زن و مرد غافل نمانده است.

این در حالی ا‎ست که اهمیت بافت تاریخی و نما‌های تاریخی سمنان در نزد برخی افراد مغفول مانده و مدرن سازی و تجاری سازی و احداث سازه‌های نامتعارف زخم‌هایی را بر پیکره این بافت وارد کرده است.

در این رابطه در سال‌های اخیر بنا بر توصیه مقام معظم رهبری و برنامه ریزی دولت در زمینه حفظ مجموعه بافت‌های سطح شهر‌ها، اجرای طرح باز آفرینی شهری دردستور کار قرار گرفته که می‌تواند گام مناسبی در راستای حفظ ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی شهر‌ها باشد.

سمنان با بیش از ۳۵۰ هکتار بافت تاریخی در محدوده شهر، یکی از شهر‌های غنی از نظر وجود بنا‌های تاریخی و بافت باارزش در کشور است ، شهری که بنا‌های تاریخی متعددی از دوره ایلخانی تا قاجار در آن دیده می‌شود و معماری در بافت تاریخی آن هویتی تاریخی دارد.

اهمیت و جایگاه این بافت تاریخی نیز سبب شده که معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اخیراً تأسیس پایگاه بافت تاریخی سمنان را به تصویب برساند تا این محدوده باارزش و مهم فرهنگی و تاریخی با مدیریتی مستقل علاوه بر اجرای فرآیند احیا و بازسازی، در مسیر تبدیل شدن به یک جاذبه گردشگری شهری-تاریخی قرار بگیرد و در آینده به محوطه‌ای برای ثبت در فهرست میراث جهانی تبدیل شود.

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان گفت: استان سمنان دارای ظرفیت‌های زیادی در زمینه میراث فرهنگی و تاریخی است که استفاده از این ظرفیت‌ها، نقش مهمی در توسعه و رونق گردشگری دارد؛ بنابراین باید این محلات را از تخریب حفظ کرد وسعی در احیا و بازسازی آن داشت. این محلات همچنین پتانسیل جذب توریست و گردشگر را نیز دارند، اما امروز این بافت تغییر کرده و رنگ لعاب دیگری به خود گرفته است.

وجود آثار تاریخی از جمله مسجد و میدان ارگ، وجود آب انبار‌های متعدد که نمادی از هماهنگ ساختن زندگی مردم با موقعیت آب و هوایی منطقه است، همچنین حسینیه‌ها، مقبره امامزادگان، بازار بزرگ سمنان و وجود محلات قدیمی با مردمی از یک ساختار اجتماعی و فرهنگ غنی بر اهمیت توجه و حفظ بافت تاریخی این شهر افزوده است.

شهردار سمنان گفت: نوسازی و بازآفرینی بافت‌های تاریخی و قدیمی شهر که، ۳۵۰ خانه قدمت‌دار شناسنایی‌ شده دارد، نیازمند بازآفرینی اقتصادی برای دستیابی به توسعه پایدار است.

با اشاره به شناسایی بیش از ۳۵۰ خانه قدیمی باارزش در محدوده بافت قدیم شهر سمنان، است: برای احیای سریع این بافت ها، همراه با گسترش فرهنگ سازی نوسازی و بازآفرینی و تامین اعتبار لازم توسط دستگاه‌های مرتبط، بتوان از ظرفیت‌های مردمی در این زمینه استفاده کرد.

حمایت‌های مدیریت شهری سمنان در راستای نوسازی و بازآفرینی خانه‌ها در سال‌های اخیر سبب راه اندازی واحد‌های اقامتی و پذیرایی جدید شد که باید نگاه بازآفرینی اقتصادی در این زمینه برای دستیابی به توسعه پایدار شهری بیشتر تقویت شود.

وضعیت موجود بافت‌های فرسوده و تاریخی شهر به دلایل مختلف از جمله فرسودگی واحد‌های مسکونی، ضعف زیرساخت‌ها و فقدان دسترسی آسان، از توسعه قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست.

همین موارد سبب بروز مشکلات متعدد شهری، مشکلات اجتماعی و زیست محیطی و حتی بروز مشکلاتی در برخی محله‌های بافت قدیم سمنان می‍‌‎شود ونوسازی و احیا بافت انجام نشده و ساکنان آن محل ها  کم کم مهاجرت می‌کنند.

امید می‌رود با همکاری بین شهرداری ها، دستگاه‌های اجرایی و شهروندان، بتوانیم ضمن حفظ ارزش‌های سنتی و بافت فرهنگی استان شاهد جذب بیشتری گردشگرو همچنین پیشرفت استان باشیم.

براساس آخرین  آمار ، شهر سمنان ۵۰۰ هکتار، شاهرود ۴۳۰ هکتار، دامغان ۳۸۵ هکتار، گرمسار ۲۲۵ هکتار، شهمیرزاد ۱۴۰ هکتار، مهدیشهر ۱۱۰ هکتار، آرادان ۱۰۰ هکتار، ایوانکی ۹۸ هکتار، مجن ۹۰ هکتار، سرخه ۶۰ هکتار، بسطام ۶۰ هکتار، کلاته‌خیج ۴۰ هکتار، درجزین ۳۵ هکتار، بیارجمند ۲۰ هکتار و امیریه ۱۰ هکتار بافت فرسوده دارند.

حسین دهقان مدیرکل راه و شهرسازی استان سمنان گفت: تقریبا ۳۲ درصد از جمعیت شهری استان معادل ۱۷۸ هزار نفر در بافت فرسوده سکونت دارند.

دهقان می گوید: بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار بافت فرسوده در سمنان وجود دارد و از مجموع ۲۰ شهر این استان ۱۷ شهر دارای بافت فرسوده است.

در سال های گذشته با اجرای طرح بدنه سازی، نوسازی شبکه های آب و فاضلاب شهری و ساخت بوستان برای احیای بافت های فرسوده در نقاط مختلف شهری استان اقدام شد.

بر اساس نتایج سرشماری سال ۹۵ از مجموع ۱۸۵ هزار نفر جمعیت شهر تنها ۳۰ درصد در بافت قدیمی شهر ساکن شده است.

یکی از موضوعات دیگری که در نوسازی بافت‌های شهری باید به آن توجه کرد «برنامه‌ریزی احیای محله‌ای در بافت تاریخی» است،  که نیازمند توجه و نجات بخشی است. نوسازی در بافت فرسوده نیازمند الگو و تناسب نوع مصالح ساخت با بافت تاریخی است تا شاهد مخدوش شدن میراث گرانبهای گذشتگان نشویم.

سمنان گنجینه‌ای از بنا‌های تاریخی

طرح بازآفرینی بافت فرسوده شهرها، فرصت مناسبی است تا دولت با اجرای آن خانه‌های فرسوده و محله‌های قدیمی که مشکلات فراوانی دارند را نوسازی کند؛ دولت با اجرای طرح بازآفرینی شهری، فرصت خوبی را به منظور نوسازی بافت‌های فرسوده فراهم کرده و می‌توان با اجرای آن، مشکلات و کمبود‌های خدماتی را در این مناطق رفع کرد و پویایی، تحرک، آرامش و آسایش را به این باز گرداند. چنان که با اجرای طرح بازآفرینی شهری گامی بلند برای نوسازی این بافت‌ها و رفع مشکلات آن برداشته شده است.

طبق اعلام اداره کل راه و شهرسازی استان سمنان، مساحت بافت فرسوده استان ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار است که از ۳۷۸ هزار نفر جمعیت شهری زیر نظارت این اداره کل، ۱۳۶ هزار نفر معادل ۳۰ درصد جمعیت در مناطق فرسوده شهر‌ها زندگی می‌کنند.

شهردار سمنان گفت: حمایت‌های مدیریت شهری سمنان در راستای نوسازی و بازآفرینی خانه‌ها در سال‌های اخیر سبب راه اندازی واحد‌های اقامتی و پذیرایی جدید شد که باید نگاه بازآفرینی اقتصادی در این زمینه برای دستیابی به توسعه پایدار شهری بیشتر تقویت شود.

وضعیت موجود بافت‌های فرسوده و تاریخی شهر به دلایل مختلف از جمله فرسودگی واحد‌های مسکونی، ضعف زیرساخت‌ها و فقدان دسترسی آسان، از توسعه قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست.

تراکم جمعیتی ساکن در بافت‌های فرسوده، ریزدانه بودن بناها، سخت‌گذر و قدیمی بودن کوچه‌ها و مسیر‌ها از مهم‌ترین مواردی است که موجب شده تا هشدار‌های مختلفی مبنی بر کاهش امنیت و سلامت مردم در این مناطق به گوش برسد

طرح بازآفرینی بافت فرسوده، فرصت مناسبی است تا با اجرای آن خانه‌های فرسوده و محله‌های قدیمی را نوسازی کرد.‌

می‌توان با یک برنامه ریزی صحیح و دقیق و فراهم ساختن زمینه بازسازی واحد‌های مسکونی و ساختار معابر و محلات قدیمی در این محدوده زمینه درآمد زایی از طریق توسعه و رونق گردشگری را فراهم کرد.

همین موارد سبب بروز مشکلات متعدد شهری، مشکلات اجتماعی و زیست محیطی و حتی بروز مشکلات متعدد امنیتی در برخی محله‌های بافت قدیم سمنان شد.

هدف اصلی در اجرای طرح بازآفرینی شهری، حفاظت و صیانت از افرادی است که در سکونت‌گاه‌های نامناسب و ناکارآمد با بافت‌های ضعیف، مشکل‌دار و فرسوده شهری زندگی می‌کنند و در مواجهه با حوادث طبیعی و غیرطبیعی با خطر روبه‌رو هستند، اما در این مناطق خانه‌هایی نیز وجود دارد که از دید میراث فرهنگی باارزش اند.

بازشدن قفل بافت فرسوده با کلید بسته‌های تشویقی

هدفمند کردن بسته‌های تشویقی موجود، ارتقای کیفیت ساخت و ساز در محلات و همچنین برطرف کردن موانع نوسازی از جمله نکاتی است که ضرورت دارد در تهیه بسته‌های جدید برای نوسازی بافت فرسوده مد نظر قرار گیرد.

نوسازی در بافت‌های فرسوده باید از طریق تعریف بسته‌های تشویقی سرعت گیرد و جاذبه‌هایی برای تشویق مالکان ساختمان‌های فرسوده به نوسازی بافت وجود داشته باشد تا شاهد نوسازی بافت باشیم.

بنا‌های تاریخی هویت ملی هر کشور است که با آن بهتر شناخته می‌شود، همچنین داشتن چنین آثار برجسته ملی می‌تواند بر توسعه فرهنگی واقتصادی هر جامعه اثر بخش باشد بنابراین باید بر حفظ ونگهداری ارزش‌های ملی تاریخ وتمدن کوشا باشیم تا بتوانیم ضمن حفظ ارزش‌های سنتی و بافت فرهنگی استان شاهد جذب گردشگرو همچنین پیشرفت استان باشیم.

گزارش از سیده نسترن حسن آبادی

انتهای پیام / ن