سوگواری برای عروس تالاب های ایران

نزدیک به ۲۰ سال است که رودخانه دائمی زاینده‌رود اصفهان به موجب بارگذاری‌های مختلف و عدم مدیریت یکپارچه آن به رودخانه‌ای فصلی تبدیل شده و اتخاذ تصمیماتی بدون توجه به آینده، زمینه بحران‌های زیست محیطی را در استان اصفهان فراهم آورده است.

تالاب گاوخونی اصفهان به عنوان یک تالاب بین‌المللی و عروس تالاب‌های کشور در سایه‌ای از بی‌توجهی قرار گرفته و در صورت بی‌توجهی هرچه بیشتر می‌تواند به تنهایی بیش از ۵ استان و کلانشهر را با خود درگیر مشکلاتی جدی کند.

 حسین اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت:  تالاب بین‌المللی گاوخونی به دلیل عدم تامین حقابه‌های زیست محیطی از سوی وزارت نیرو  در شرایط بحرانی و خشکی کامل قرار گرفته است. با وجود مکاتبات و موارد مطروحه در جلسات در سطوح ملی و استانی مبنی بر ضرورت تأمین حقابه‌های زیست محیطی هیچگونه آبی در سال‌های اخیر برای تالاب رهاسازی نشده و البته خشکسالی بسیار شدید سال ۱۴۰۰ هم مزید بر علت بوده و هم‌اکنون فقط حدود ۷۰ لیتر در ثانیه از زهاب کشاورزی و پساب به تالاب گاوخونی وارد می‌شود.

همانطور که در بررسی‌های علل و عوامل عدم تأمین حقابه زاینده‌رود به عدم اجرای قانون و شورای عالی ۹ ماده‌ای آب برخورد می‌کنیم، در بررسی علت‌های وضعیت خطرناک و اسفبار این روز‌های تالاب گاوخونی نیز به عدم رعایت و اجرای قانون می‌رسیم که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان اصفهان پیرامون ترتیب اولویت به منظور احیای تالاب گاوخونی می‌گوید: رعایت قانون و اولویت بخشی به تصویب و تأمین حقابه‌های زیست محیطی به عنوان اولویت دوم بعد از شرب در جدول منابع و مصارف است.

انتخاب یک متولی ملی، قدرتمند و مستقل با اختیارات و اعتبارات کامل برای راهبری و اجرای نقشه راه احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به عنوان یک سند اساسی، اجرای برنامه سازگاری با کم آبی استان به عنوان یک سند بالادستی و جلوگیری از هر گونه بارگذاری جدید و موثر بر رژیم آبی زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی در کل حوزه از جمله نکات قابل توجه دراین باره است.

او پیرامون جدیدترین آمار از میزان خشکی تالاب گاوخونی گفت: مطابق با پایش‌های میدانی و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای در حال حاضر متاسفأنه حدود ۹۹ درصد سطح تالاب خشک است و فقط لایه‌های زیر سطحی رطوبت کمی دارد و به جز چند لکه بسیار کوچک در ناحیه شمالی و نزدیک مصب هیچگونه آبی در سطح که پذیرای پرندگان آبزی باشد وجود ندارد. استمرار این وضعیت به سرعت پهنه وسیع تالاب را به آستانه بسیار خطرناک تبدیل شدن به کانون گرد و غبار بسیار زیانبار سوق می‌دهد.

مطالبه‌گری حقابه‌های زیست محیطی رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی

اکبری پیرامون پیگیری‌های صورت گرفته جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و فوری برای احیای این شاهرگ حیاتی در فلات مرکزی، می گوید: اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و سازمان حفاظت از محیط زیست کشور بطور مستمر در تمامی جلسات مرتبط با موضوع آب ازجمله، برنامه سازگاری با کم آبی، جداول منابع و مصارف، نقشه راه احیای زاینده‌رود، کارگروه احیای زاینده‌رود، کارگروه صیانت از منابع آب و غیره،  مشارکت فعال داشته و مکاتبات گسترده‌ای پیرامون دفاع  و تبیین فنی حقابه‌های زیست محیطی رودخانه و تالاب به تفکیک و ضرورت تخصیص و تأمین آن مطابق با سناریو‌های مختلف میزان بارش که از سوی مراکز دانشگاهی مطالعه و تعیین شده را مورد مطالبه‌گری و تأکید جدی قرار داده است.  

به گفته او می‌توان به نامه‌های اخیر سازمان حفاظت محیط زیست به شماره‌های ۳۰۸۹۷/۱۰۰/۱۴۰۰ مورخ ۱۵/۹/۱۴۰۰ خطاب به رئیس دفتر ریاست محترم جمهوری  و ۴۸۳۸۲/۱۰۰/۱۴۰۰ مورخ ۰۸/۰۱/۱۴۰۱ به وزیر نیرو و نامه  شماره ۴۲۹۴/۱۴۰۰/ص  مورخ ۱۰/۱۰/۱۴۰۰ اداره کل حفاظت محیط زیست استان  اصفهان به شرکت آب منطقه‌ای استان به منظور پیگیری جهت تأمین حقابه این تالاب اشاره کرد.

سهم آب تالاب گاوخونی و زاینده‌رود اصفهان در وزارت نیرو تنها بر روی کاغذ است

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان اصفهان درخصوص میزان طلب حقابه تالاب گاوخونی می‌گوید: در ۲۰ سال اخیر هیچگونه حقابه‌ای برای تالاب رها نشده، در واقع تالاب گاوخونی علاوه بر نیاز سالیانه خود مجموع کسری این ۲۰ سال را از وزارت نیرو  طلب دارد. متأسفانه وزارت نیرو در جداول منابع و مصارف همواره حجم ناچیزی از آب و آن هم بر روی کاغذ به عنوان " حقابه زیست محیطی و پایداری جریان" لحاظ کرده، ولی در عمل این حجم ناچیز هم پس از رهاسازی از سد زاینده‌رود به مصارف کاربری‌های کشاورزی، صنعتی یا خدماتی می‌رسد. اینگونه تخصیص حقابه به عبارتی به نام محیط زیست، ولی به کام کاربری‌های دیگر است.  

ضروری است که مطالبه حقابه تالاب گاوخونی عمومی و در هم‌افزایی با مردم باشد

به دنبال سفر علی اکبر محرابیان وزیر نیرو در آبان ماه ۱۴۰۰ به دنبال اعتراض چندروزه کشاورزان در دل خشک زاینده‌رود اصفهان، تصمیمات مختلفی برای حل این بحران اتخاذ شد، که در همین راستا مهدی طغیانی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است که وعده‌های مطرح شده از سوی وزیر نیرو کمتر از ۱۰ درصد آن تحقق یافته است.  

او پیرامون وضعیت کنونی تالاب گاوخونی پس از سفرش به این محل گفت: هم من و هم سازمان محیط زیست پیگیر تخصیص حقابه تالاب گاوخونی هستیم، اما مسئله آن است که این پیگیری باید در وزارت نیرو انجام شود. ضروری است که موضوع تخصیص حقابه تالاب گاوخونی مطالبه عمومی باشد. هم نمایندگان و هم مردم و سازمان محیط زیست باید مطالبه کنیم تا وزارت نیرو تخصیص لازم این مطالبه عمومی را بدهد.

تخصیص آب تالاب گاوخونی را هم نمی‌دهند!

او می گوید: موضوع قابل اهمیت آن است که تخصیص حقابه تالاب در ورودی آن انجام شود. متأسفانه سال‌ها آب تخصیص داشته به تالاب را در ابتدای آزادسازی انجام دادند که هیچ چیزی از آن به تالاب نرسید.  

نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت اسفناک تالاب گاوخونی، پیرامون میزان طلب حقابه زیست محیطی اصفهان گفت: آن چیزی که در تابلو منابع و مصارف آمده حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب است و آن چیزی که در سال جاری اختصاص دادند حدود ۷۰ میلیون متر مکعب است، که باید گفت همین تخصیص هم داده نمی‌شود.

به گفته او  از تخصیص تالاب گاوخونی از زمان آزادسازی آن در چم‌آسمان چیزی به آن نمی‌رسد، مطالبه ما آن است که تخصیص‌ها باید به نحوی انجام شود که تالاب از آن بهره‌مند شود.

همه چیز از انحراف مسیر مادر و اصلی رودخانه زاینده‌رود شروع شد

در ادامه این گزارش تأثیر خشکی تالاب گاوخونی را بر مسائل زیست محیطی استان و کلانشهر اصفهان از منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان جویا شدیم، او که حمایت از منابع آب و خاک، کنترل سیل و پالایش و تصفیه آلاینده‌ها را حمایت از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی، به ویژه اصفهانی که به موجب تمدن نهفته درونش به نصف جهان شهرت دارد می‌داند، در این باره می‌گوید: از سال ۱۳۶۶ به علت عدم جریان آب رودخانه زاینده‌رود که یکی از علت‌های خشکی تالاب است و دستکاری در مسیر‌ها و هدایت آب به مسیر‌های دیگر صورت پذیرفت موجب شد هیچ آبی وارد تالاب نشود.

او گفت: هدف احیای تالاب گاوخونی، حفاظت از اکوسیستم‌های موجود، تقویت مدیریت آن، پناهگاه گونه‌های با ارزش در معرض انقراض است که  احیای آن بسیار مهم است، که از تهدیدات جدی ناشی از ناپایداری جریان رودخانه زاینده‌رود و خشکی آن که در حال حاضر ۹۸ درصد از آن بدون آب است می‌توان به تهدیدات جدی شور شدن خاک، کاهش کیفیت و کمیت منابع آبی، تشدید و شیوع بیماری‌های سالک، ایجاد کانون‌های گرد و غبار، از بین بردن پل‌های تاریخی، فرونشست زمین، عدم تغذیه سفره‌های زیرزمینی و اثرات زیان‌بار آن در بخش گردشگری و اقتصادی اشاره کرد.

غبار اتخاذ تصمیمات نادرستی که در چشمان مردم اصفهان و استان‌های همجوار آن می‌رود

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه خشکی تالاب گاوخونی خسارات جبران‌ناپذیر در تنوع زیست محیطی و تاثیرگذار در آلودگی هوا است گفت: گرد و غبار ۲ ماه اخیر ناشی از همین امر است که به عنوان یک کانون گرد و غبار شناسایی شده و به همین علت مناطق اطراف متاثر از گرد و غبار است. تالاب گاوخونی یک ارزش بین المللی دارد و اگر حق آبه‌های تالاب داده نشود می‌تواند برای ۵ استان گرد و غبار به همراه داشته باشد و حتی به تهران هم برسد، بنابراین ضرورت دارد وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست مانند تالاب‌های دیگر نسبت به احیاء و تأمین حقابه‌های تالاب گاوخونی به منظور پیشگیری از تشدید اثرات گرد و غبار اقدام کنند.

او می گوید: در آئین‌نامه هماهنگی مدیریت پیشگیری  از پدیده گرد و غبار آمده وزارت نیرو باید حقابه‌های تالاب‌ها را پرداخت کند و از آنجایی که استان اصفهان متأثر از پدیده خشکسالی است و وزش باد‌های فصلی باعث از بین رفتن نم و رطوبت شده، خشکی رودخانه اثرات تشدید گرد و غبار و فرونشست زمین را به دنبال دارد، لاجرم در احیای رودخانه و تالاب گاوخونی باید برنامه‌ریزی شود.

امیدواریم با سفر رئیس جمهور  معضلات رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی برطرف شود

شیشه‌فروش معتقد است  کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی که وزارت نیرو مسئول آن است و سازمان حفاظت محیط زیست کشور باید برای تالاب گاوخونی، مانند دریای ارومیه و سایر تالاب‌ها طرحی را اجرا کنند، ضروری است تا ضمن آنکه حقابه و آب مورد نیاز آن‌ها تأمین شود در راستای پیشگیری از انتشار گرد و غبار نیز اقدام کنند. در کارگروه سازگاری با کم آبی در استان اصفهان و حتی ملی، پیگیری‌های بسیاری در زمینه احیای گاوخونی و زاینده‌رود صورت گرفته که احیای آن‌ها یکی از مطالبات استان اصفهان است، هرچند مسئولان  شرایط کم آبی را مطرح می‌کنند، ولی امیدواریم با سفر ریاست جمهوری به اصفهان به این موضوع پرداخته شود.

رودخانه زاینده‌رود تنها رودخانه دائمی در پهنه وسیع فلات مرکزی ایران است که بخش اعظم آن را  اقلیم گرم و خشک و بیابانی به خود اختصاص داده، بنابراین حیات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، صنعتی و خدماتی به استمرار جریان زاینده‌رود وابسته است که خشکی آن به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر بسیاری از استان‌ها تأثیرگذار است.

تالاب گاوخونی به موجب اهمیت فرااستانی، ملی و بین‌المللی کارکرد‌های متنوع و ارزشمندی بر مسائل زیست محیطی کشور دارد که حفاظت از آن در مقابل غبارخیزی و مخاطرات زیست محیطی، بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی در فلات مرکزی جدی است.

منبع: تسنیم