موضع خنثی یونسکو درباره اصالت میراث فرهنگی ناملموس

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس ایران توسط سایر کشور‌ها عنوان کرده است که لازم است تا فهرستی از تمامی میراث فرهنگی ناملموس زنده و در معرض خطر کشور جمع آوری شده و مستندات مذکور با عنوان فهرست میراث فرهنگی ناملموس جمهوری اسلامی ایران به صورت برخط و در قالب چند زبان زنده دنیا در اختیار عموم جهانیان و یونسکو قرار داده شود.

دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ زیربنایی این مرکز طی یک گزارش پژوهشی با عنوان بررسی ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس ایران توسط سایر کشور‌ها  (بررسی موردی ثبت میراث ناملموس «فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» توسط کشور جمهوری آذربایجان) به بررسی این موضوع پرداخته است. 

این گزارش با اشاره به این نکته که میراث ناملموس بیشتر از آنکه به مکانی خاص تعلق داشته باشد، وابسته به جوامع زنده و کاربست آن‌ها در زندگی روزانه است. اما به هر حال مطابق هر پدیده دیگری دارای مبدأ است و در جایی متولد می‌شود، ولی به‌واسطه سیر اتفاقات و برخورد با فرهنگ‌ها، اقلیم‌ها و اتفاقات مختلف در طول زمان و تاریخ، زادگاه‌های متفاوت و اشکال جدیدی پیدا می‌کند. درج عناوین میراث ناملموس در فهرست میراث معنوی یونسکو، اقدامی حفاظتی برای شناسایی، معرفی و حفاظت میراث ناملموس با ارزش جهانی و ملی به‌حساب می‌آید و طبق روالی که یونسکو در پیش گرفته این ثبت به‌معنای مالکیت یک کشور نسبت به میراثی خاص نیست. 

در ادامه این گزارش آمده است که هرچند ثبت میراث فرهنگی ناملموس در صورت وجود مستندات لازم توسط هر کشوری قابل پیگیری است و موجب محدودیت سایر کشور‌ها ـ حتی اگر توسط کشوری با سابقه کمتر ثبت شده باشد ـ نمی‌گردد، اما این بر همگان مشخص است که ترتیب ثبت و عنوان پرونده‌ها از نظر روانی و هویتی دارای تأثیرات رسانه‌ای و اجتماعی غیرقابل انکاری است. البته همین موضع خنثی یونسکو در مورد اصالت آثار یا مبدأ شکل‌گیری آن‌ها و باز نگه‌داشتن فضای رقابتی در حالی که مدعی همکاری و مشارکت بین کشورهاست جای سؤال و نیاز به بازنگری دارد. چراکه سازوکار فعلی دقیقاً خلاف اهداف اولیه راهبری می‌شود. 

گزارش دفتر مطالعات مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‏های مجلس در راستای ارائه راهکار‌هایی برای برطرف سازی مشکلی است که در سال‌های اخیر از آن به ثبت آثار ناملموس ایران توسط سایر کشور‌ها یاد شده است. موضوعی که مطابق نظر کارشناسان از آن جهت که کنوانسیون ۲۰۰۳ میراث ناملموس با تاکید بر تنوع فرهنگی و وفاق ملت‌ها شکل گرفته است، ظاهرا جای بحث و مجادله نداشته است. اما محدودیت در تعداد ثبت آثار برای کشورها، ذخیره میراث ناملموس کشور که توسط کشور‌های تازه استقلال یافته یا دارای اشتراکات فرهنگی قابل ثبت توسط دیگران است هموار جای بحث و بررسی را باز گذاشته است؛ لذا این گزارش راهکار‌های ذیل را مدنظر قرار داده است. 

یونسکو نهادی بین‌المللی است که می‌تواند منافع ملی کشور را تأمین یا تضییع نماید، الگوی رفتاری و پس‌زمینه‌های اداری جاری در این نهاد بین‌المللی نبایستی به‌عنوان پیش‌فرض همواره صحیح، تعریف‌کننده رفتار‌ها و عکس‌العمل‌های مدیران و کارشناسان کشور باشد.

لازم است تا جمهوری اسلامی ایران فهرستی از تمامی میراث فرهنگی ناملموس زنده و در معرض خطر خود جمع‌آوری نماید و مستندات مذکور را با عنوان فهرست میراث فرهنگی ناملموس جمهوری اسلامی ایران به‌صورت برخط و در قالب چند زبان زنده دنیا در اختیار عموم جهانیان و یونسکو قرار دهد.

لازم است تا از ظرفیت مرکز مطالعاتی منطقه‌ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه ۲) استفاده شود و با ایجاد اجماع بین کشور‌های عضو، پیشنهاد‌های قابل اجرا برای برطرف‌سازی مساله فوق در اختیار یونسکو قرار دهد.

 لازم است تا کشور با پرداخت حق عضویت به کنوانسیون و فعالیت اثرگذار نمایندگان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جلسات، امکان مشارکت و اعمال نفوذ در فرآیند‌های اجرایی این کنوانسیون فراهم شود. اصلاح موادی از آیین‌نامه داخلی و دستورالعمل‌های فعلی یونسکو می‌تواند موضوع اهمیت دادن به اصالت و منوط کردن ثبت به نبود اختلافات فرهنگی و مرزی کشور‌ها را مورد نظر قرار دهد.