«اخت‌الرضا» نخستین روایت سینمایی از هجرت حضرت معصومه (س) به قم

 به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه (س)، جشنواره فیلم فجر امسال برای اهالی قم و محبان بانو حضرت فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها یک ویژگی خاص دارد چراکه نخستین فیلم سینمایی با موضوع مهاجرت حضرت معصومه سلام الله علی‌ها از مدینه به قم با عنوان «اخت‌الرضا» در این جشنواره شرکت کرده است.

این اثر سینمایی که حرکت کاروان حضرت معصومه سلام الله علی‌ها را از مدینه تا قم به تصویر کشیده است با همکاری حرم مطهر امام حسین علیه السلام و آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علی‌ها و با مشارکت حوزه هنری تولید شده است.

از این رو با سید مجتبی طباطبایی کارگردان این اثر تاریخی گفت‌وگویی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانیم؛

* با عرض سلام، خودتان و آثار تولیدی‌تان را به صورت مختصر معرفی کنید.

با سلام، بنده سیدمجتبی طباطبایی کارگردان سینما و تلویزیون، افتخار می‌کنم که اهل شهر قم هستم و فعالیت خود را در شهر کریمه اهل‌بیت سلام الله علی‌ها انجام داده‌ام.

بنده در گذشته آثار زیادی از جمله سریال، تله فیلم و مجموعه‌های داستانی کوتاه و بلند کار کردم و چند سالی است که بر کار‌های داستانی و فیلم کوتاه و بلند تمرکز دارم و از مهم‌ترین آثار بنده می‌توان به فیلم‌های داستانی «قرار» و «یادت باشد»، سریال‌‎های «حیات خلوت»، «تار و پود» و «تله کابین»، تله فیلم «ماه از روی سکو» و مستند بازسازی «سیدالشهدا» و مستند بازسازی «روزبه» با همکاری عتبه عباسی و آثاری از این دست اشاره کرد.

* در رابطه با فیلم «اخت‌الرضا» و ژانر و محتوای فیلم توضیحاتی بفرمایید و اینکه با مشارکت چه نهاد‌هایی این فیلم تولید شده است؟

فیلم «اخت‌الرضا» یک کار مستند سینمایی بود که با تغییراتی که در آن ایجاد شد به صورت فیلم داستانی درآمده است.

این فیلم اولین محصول مشترک فرهنگی بین عتبه امام حسین علیه السلام و عتبه حضرت معصومه سلام الله علی‌ها است که با مشارکت حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و شرکت سینمایی نور تابان وابسته به بنیاد مستضعفان در اطراف شهر قم در شهرک سینمایی نور تابان تهیه شده است.

سبک فیلم «اخت‌الرضا» «داستانی سینمایی» است و با یک شیب اندک به سمت «مستند داستانی» متمایل شده است؛ از این جهت مستند است که سعی شده در این فیلم از عنصر تخیل کمتر استفاده شود و فضاسازی و شخصیت پردازی با محوریت مستندات تاریخی و اتفاقاتی که به وقوع پیوسته صورت گیرد؛ بنابراین از آنجایی که کار داستانی در مورد حضرات ائمه علیهم السلام و امام زادگان عظیم الشأنی مانند حضرت معصومه سلام الله علی‌ها کار بسیار خطیری است ما سعی کردیم که به واقعیت وفادار باشیم.

* فیلمنامه در چه مدت و با مشارکت و نظارت چه نهاد‌هایی نوشته شده است؟

فیلم‌نامه «اخت‌الرضا» با بیش از ۴ سال پژوهش و با نظارت حجت‌الاسلام احمد عابدی و عبدالرحیم حجتی و تحت اشراف محققان تاریخ اسلام و مشاوران متخصص این امر نوشته شده و بعد از تحقیقات اولیه فیلمنامه تحت نظر آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علی‌ها و با مشارکت عتبه حسینی به رشته نگارش درآمد و حدود یک سال تأیید فیلمنامه به طول انجامید.

* تولید این اثر چقدر زمان برد؟

این فیلم در دو فاز مقابل دوربین رفته است که فاز اول در سال گذشته طی ۳۰ جلسه تصویربرداری و دو سه ماه تولید و پس تولید آن به طول انجامید و امسال هم حدود یک ماه پیش تولید و ۱۰ جلسه فیلمبرداری مجدد داشته است.

* آیا مشکل و مانعی هم برای تولید این اثر سر راه شما بوده است؟

مشکلات و موانع سر راه فیلم سازی همیشه بوده و هست بویژه کار‌های داستانی و تاریخی که مؤلفه‌های سختی کار در آن‌ها دو چندان است.

نکته حائز اهمیت کار این بود که باوجود مشکلات و موانعی مانند عدم تأمین بودجه کافی و محدودیت‌های موجود، تمام تلاش خود را کردیم که از هر طریقی برای ساخت این فیلم کمک بگیریم؛ از این رو افراد زیادی چه جلوی دوربین به عنوان بازیگر و چه پشت دوربین به عنوان نیرو‌های لجستیکی، حمل و نقل و ... در حد وسع شان تبرئا به ما کمک کردند تا کار به سرانجام برسد.

علاوه بر کمک‌های فردی و مردمی، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابی‌طالب سپاه پاسداران در زمان فرماندهی سردار شاهچراغی در بحث هنرور، لجستیک و پشتیبانی کمک فراوانی کرد و بنیاد مستضعفان با نامه نگاری‌هایی که از طرف آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علی‌ها انجام شد و عنایت ویژه سید پرویز فتاح ریاست بنیاد مستضعفان شهرک سینمایی نور تابان را به صورت کاملاً حمایتی در اختیار پروژه قرارداد و ما توانستیم پروژه را با حداقل هزینه‌ها پیش ببریم.

همچنین یک مؤسسه فرهنگی در شهرستان بافق یزد تحت اشراف حجت الاسلام طباطبایی از نظر اسکان، لجستیکی و پشتیبانی کمک کردند و جا دارد که از مدیر عامل شرکت سنگ آهن بافق یزد هم تشکر کنیم که چند روزی که در این شهرستان بودیم به ما کمک زیادی کردند.

در مجموع مراحل ساخت این فیلم، تلخی مشکلات و موانع تبدیل به شیرینی شد و توانستیم کار خوبی را انجام دهیم و خروجی آبرومندی را تولید کنیم.

* تعداد بازیگرانی که در این اثر کار کرده اند و بازیگران شاخص این اثر را معرفی کنید.

تعداد بازیگران یکی از چالش‌های اصلی این فیلم بود، به دلیل اینکه پروژه یک پروژه سفرنامه‌ای بود و به صورت جاده‌ای روایت می‌شد بنابراین تعداد بازیگران زیادی را در مقاطع کوتاه نیاز داشتیم.

غیر از کاروانی که در مسیر هستند در مقاطع مختلف نیاز به بازیگران خوبی داشتیم که از دوستانی که ما را همراهی کردند می‌توانم به سیدجواد طاهری، علی فرحناک، مجید امیری، سید حمید لاجوردی و دیگر دوستان اشاره کنم.

برخی از بازیگران هم که با معرفی آن‌ها روبه‌رو هستیم مانند خانم سهیلا محققی بازیگر خوب تئاتر و تلوزیون که ما را همراهی کردند و پیشکسوتانی از جمله آقایان قمرزاده، محسن ساجدی، مختاری و عطا منتظری که در مقاطع مختلف ما را همراهی کردند و در چالش انتخاب بازیگر دست ما را گرفتند.

* مهمترین انگیزه شما از ساخت این اثر چه بوده است؟

اول اینکه لطف و عنایت ائمه اطهار به ویژه خانم فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها بود که این اثر به ما سپرده شد و انگیزه‌ای که ما را ترغیب می‌کرد بیان زندگی و مظلومیت حضرات اهل‌بیت علیهم السلام بود.

ما با وجود اینکه همسایه بانو فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها هستیم می‌بینیم که در جامعه و میان مردم اطلاعات و مستندات چندانی از زندگی ایشان شنیده نشده و تنها در قالب چند خط بیان شده است که خانم وارد این سفر شدند و به دلایلی سفرشان نیمه تمام ماند و در قم از دنیا رفتند؛ ولی ما سعی کردیم در این کار یک مقدار شرح تاریخی ما وقع را داشته باشیم و اتفاقات تاریخی و فضای سیاسی حاکم در آن دوران را برای نسل جوان تشریح کنیم و به نوعی آگاهی بخشی کنیم که در مورد تاریخ اسلام و تاریخ تشیع بینش بهتری داشته باشند.

مهمترین انگیزه ما عرض ارادت بود در قالب کاری که بلد هستیم و چه افتخاری بالاتر از اینکه انسان در کاری که تخصص دارد همان کار را خادمانه و با اخلاص در زمینه اهل‌بیت علیهم السلام و بویژه خانم فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها که حق بر گردن ما دارند ارائه کنیم.

پیش‌بینی ما این بود که این کار در بهار ۱۴۰۱ این کار به پایان برسد، ولی مشکلات مختلف باعث شد اواخر پاییز کار تکمیل شود و بدون هیچ‌گونه برنامه‌ریزی قبلی به صورت بسیار خارق‌العاده فیلمبرداری تشییع حضرت دقیقا در روز رحلت شهادت گونه ایشان اتفاق افتاد که برخلاف روز‌های قبل و بعدش روز عجیب و سردی بود و باد می‌وزید و به لحاظ تصویری بسیار به ما کمک کرد و المان‌های تصویری، لباس‌ها و اتفاقات تصویری که رخ می‌داد به طرز خارق‌العاده‌ای زیبا شد.

* به نظر شما الگوسازی از حضرت معصومه سلام الله علی‌ها و زندگی ایشان به عنوان یک دختر مجرد از خاندان اهل بیت علیهم السلام در قالب آثار هنری تا چه اندازه می‌تواند در اصلاح سبک زندگی دختران امروزی اثرگذار باشد و برای اثرگذاری بیشتر باید چه کار‌هایی انجام شود؟

شخصیت خانم فاطمه معصومه سلام الله علی‌ها به گونه‌ای است که با وجود تبلیغات نادرستی که توسط دشمنان در مورد شخصیت زن در اسلام می‌شود، هویت دخترانه‌اش بسیار پویا و تأثیرگذار است و در این فیلم در طول سفر حضرت معصومه به شخصیت زینب‌وار ایشان پرداخته شده است.

شاید دشمنان ایشان ابتدا فکر نمی‌کردند که حرکت حضرت معصومه سلام الله علی‌ها از مدینه به سمت مرو این تاریخ سازی و جریان فرهنگی را ایجاد کند، اما وقتی در میانه راه متوجه می‌شوند که حضرت چقدر مؤثر هستند و با روشنگری‌های خود نقشه دشمن را بر ملا می‌کنند مجبور می‌شوند که اقداماتی انجام دهند که سفر حضرت ناتمام بماند و با توجه به مستندات تاریخی ایشان در اثر رنج سفر یا مسمومیت و شبیخون و اتفاقاتی از این دست جان خود را از دست دادند.

در زمینه الگوسازی حضرت معصومه سلام الله علی‌ها به عنوان یک دختر از خاندان اهل‌بیت علیهم السلام همین نکته را کافی می‌دانم که چنان شخصیت تأثیرگذاری در تاریخ اسلام و تشیع دارند که به هیچ وجه نمی‌شود ایشان را نادیده گرفت.

تصور کنید که یک دختر جوان که با، ولی عهد جهان اسلام نسبت داشته و از خاندان اهل بیت علیهم السلام است در سفری وارد می‌شوند که در طول سفر با روشنگری‌هایی که انجام می‌دهند خودشان تبدیل به یک الگوی بی نظیر و بی نقص نه فقط برای دختران و مادران بلکه برای جهان اسلام و جهان تشیع می‌شوند.

کافی است دختران و مادران عزیز ما به این نکته توجه کنند که چطور می‌شود در اسلامی که دشمنان با نیت شوم و غرض ورزی می‌گویند زن مهجور است و نادیده گرفته می‌شود و اسلام ارزشی برای او قائل نیست، بانوان تأثیرگذاری مانند حضرت خدیجه، حضرت زهرا، حضرت زینب و حضرت معصومه سلام الله علیهم را پرورش داده است به گونه‌ای که قطب عالم تشیع که قم است حول مضجع شریف و نورانی یک دختر از اهل بیت عصمت و طهارت شکل گیرد.

* در پایان اگر نکته‌ای مدنظر شماست بفرمایید.

از وقتی این کار شروع شد و در طول تولید، من واقعا به این درک رسیدم که حضرت معصومه سلام الله علی‌ها به این کار توجه دارند و عنایت حضرت را لمس کردم. در انتخاب همکاران و عواملی که در این پروژه ما را همراهی کردند از جا‌های مختلف و با رویکرد‌های مختلف انگار آدم‌ها انتخاب شدند و بدون چشمداشت مادی خاصی، ما را با دل و جان همراهی کردند.

هر کسی وارد این پروژه شد با نگاه لطیف و مهربانانه ما را همراهی کرد و در نهایت همه انرژی بسیار مثبتی نسبت به این کار داشتیم و این هم نه به دلیل فضای حرفه‌ای و کاری است بلکه به دلیل این است که این کار اولین پروژه مشترک عتبه حسینی و آستان مقدس بانوی کرامت است که به نوعی نور اندر نور است.

حضور، کمک و همراهی برخی از دوستان از طیف‌های مختلف که ما را همراهی کردند ارزنده‌ترین صحنه‌ها بود؛ هنرورانی که در صحنه حضور داشتند به قدری با فیلم ارتباط برقرار می‌کردند که مقابل دوربین اشک می‌ریختند و اتفاقات معنوی از این دست جلوی دوربین رخ می‌داد که برای من تازگی داشت و برخی از بانوان که بدون هیچ چشمداشتی به عنوان نذر فرهنگی در این مجموعه کار می‌کردند، فضای معنوی این اثر را افزایش دادند.

همچنین برخی افراد سرشناس قم با حضورشان در سر صحنه به ما کمک کردند و جا دارد از مصطفی نیکزاد نویسنده این اثر، محمد صادق رمضانی مجری طرح، علی احمدی طراح صحنه، خانم حمزه‌ای طراح لباس، پیام ابوالحسنی در بحث گریم، جعفر ادیب مدیر شبکه کربلا، احمد کشکولی و حسین حیدری از تیم تولید، آقای سخاوت دوست، سیاوش کردجان، محمدحسین ابراهیمی و آقای کامرانی از مجموعه حوزه هنری و سازمان سینمایی سوره که در تدوین، موسیقی، صداگذاری و لابراتوار به ما کمک کردند و دیگر عوامل که ما را همراهی کردند و باعث شدند که این پروژه به نحو مطلوب برای نمایش آماده شود تشکر کنم.

به طور کلی ما در این اثر عنایت خاص حضرت معصومه سلام الله علیها را به پروژه درک کردیم و امیدواریم این فیلم بتواند تأثیر فرهنگی خودش را بگذارد.