ماجرای خطبه مُتّقین یا همّام چیست؟

حجت الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، سخنران مذهبی درمورد ماجرای ایراد خطبه مُتّقین یا همّام توسط حضرت علی(ع) بیان کرد: یکی از خطبه‌های خاص و مشهور نهج البلاغه خطبه ۱۹۳ معروف به مُتّقین یا همّام است که حضرت امیر مومنان (ع) که به درخواست یکی از شیعیان و اصحاب خود به نام هَمّام، این خطبه را ایراد کردند و به ۱۱۰ ویژگی اهل تقوا پرداختند. بنابراین، خوب است که انسان این ویژگی‌های ۱۱۰ گانه را در مقابل خود بگذارد و به خودش نمره دهد و ببیند که چقدر از این ویژگی‌ها در وجودش جمع شده است.
او گفت: در مقدمه این خطبه نهج البلاغه آمده است: یکی از اصحاب امیرمومنان (ع) به نام همّام که گفته شده مردی عابد، زاهد، متدین، عاشق و دنبال علم بوده است خدمت حضرت علی (ع) رسید و تقاضایی از حضرت (ع) کرد و گفت: آقا جان! این همه در قرآن تاکید بر تقوا شده است، برای من اهل تقوا را توصیف کنید چراکه به صورت کلی، به تقوا می‌گوییم پرهیزکاری. اما متقین و پرهیزکاران دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟
امیر مومنان (ع) ابتدا به یک پاسخ اجمالی اکتفا کردند و فرمودند: شما تقوا داشته باش و از خدا بترس و به مردم نیکی کن. هَمّام قانع نشد. چون خودش به آقا عرض کرده بود آن چنان برای من متقین را توصیف کنید که گویا آن‌ها را می‌بینم.
حجت الاسلام رفیعی ادامه داد: در پایان با اصرار همّام، حضرت امیرمومنان (ع)، آیه ۱۲۸ سوره مبارکه نحل را قرائت کردند: " اِنَّ اللهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا وَالَّذینَ هُم مُحسِنون " " در حقیقت، ‏خدا با کسانى است که پروا داشته‏ اند و [با]کسانى [است]که آن‌ها نیکوکارند. " یعنی خداوند متعال با کسانی هستند که تقوا دارند و اهل احسان هستند و همچنین، شبی که حضرت علی (ع) به شهادت رسیدند همین آیه را قرائت کردند.
به گفته این سخنران مذهبی، بعد از این که همّام اصرار کرد حضرت علی (ع) شروع به شمردن صفات پرهیزکاران کردند. البته باید به این نکته اشاره کنیم که چرا حضرت امیرمومنان (ع) از ابتدا به درخواست همّام پاسخ ندادند و شاید دلیلش این بود ظرفیت این صفات و توضیح کامل را در این فرد نمی‌دیدند کما این که در پایان این خطبه، همّام قالب تهی کرد و از دنیا رفت. البته برخی هم گفته اند حضرت علی (ع) می‌خواستند عطشی در او ایجاد کنند تا ببینند سوال همّام به خاطر تمایل شخصی نبوده است و واقعا می‌خواسته بداند.
حجت الاسلام رفیعی افزود: امیر مومنان (ع) قبل از بیان صفات متقین، به نکته دقیقی اشاره کردند و فرمودند: همّام به شما بگویم خداوند تبارک و تعالی، بنده هایشان را که آفریدند از اطاعت آن‌ها بی نیاز بودند و معصیت بندگان، لطمه‌ای به خداوند وارد نمی‌کند. بنابراین، نباید تصور شود اگر صفاتی برای اهل تقوا ذکر شده است سودش به خداوند می‌رسد. زیرا اگر همه مردم کافر شوند به خداوند لطمه‌ای وارد نمی‌شود. مثل معلمی که صفات خوب دانش آموزان خود را بیان می‌کند و اگرچه با این صفات خوشحال می‌شود، ولی نفعی برای او ندارد و درحقیقت، به سود خود دانش آموزان است و به همین دلیل، حضرت علی (ع) در ابتدای خطبه، این نکته را به همّام اشاره کردند که بدان! نه معصیت ما به خداوند مهربان ضرر می‌زند و نه اطاعت ما برای ایشان سودی دارد.