باشگاه خبرنگاران جوان؛ سارا هوشمندی* - این واقعیتی انکارناپذیر است که لیبی عبرتی برای کشورهاست تا به غرب اعتماد نکنند. آن کشور همچون کره شمالی با اعتماد به درندگان کت و شلوارپوش، مردمان خود را به خطر انداخت. کره شمالی پس از نابود کردن سلاح‌های اتمی خود، به محض ملاحضه بدعهدی آمریکا و عدم لغو تحریم‌ها، ساخت و آزمایش بمب اتم را از سر گرفت ولی لیبی همه چیز را از دست داده بود. 

ناتو در پی ناآرامی‌های دومینووار موسوم به بهار عربی، برای برانداختن سرهنگ معمر قذافی وارد عمل شد و درنهایت لیبی دچار تجزیه، ناآرامی‌های داخلی و اختلافات پرتعداد شد که همچنان ادامه دارد. لیبی امروز به ۲ بخش تقسیم شده و ۲ مدعی اداره دارد!

۱- در عین آنکه باید از تجربه لیبی استفاده کرد و فریب وعده‌های دشمنان را نخورد، زیاده‌روی در مثال زدن آن هم نابجاست. ایران باید از بخش اعتماد به غرب عبرت بگیرد، نه هیچ چیز دیگر. نباید آنقدر این موضوع تکرار شود که ملت هم احساس کند شرایط‌ ایران مانند لیبی است. اصولا یکی از مواردی که روان‌شناسی نظامی غرب در آن تخصص دارد، همین مشابهت‌سازی‌هاست. 

۲- ایران هرگز در شرایط آن زمان لیبی قرار ندارد. آن کشور فاقد کمترین شکل از دمکراسی بود و یک نظامی کودتاچی که یکسره در حال انجام اقدامات عجیب بود، ۳ دهه، تمام امور لیبی را در اختیار داشت. پیش از تحریم‌های شدید، به خاطر فروش نفت و دارا بودن آب فراوان، لیبی مشکلات اقتصادی چندانی نداشت و مردم هم سیاسی نبودند و قذافی به راحتی بر آن‌ها حکومت می‌کرد.

غرب البته درباره مواردی مانند اتهام‌زنی مبنی بر ساقط کردن هواپیمای مسافری آمریکا بر فراز لاکربی، با وی چالش داشت و سرانجام نیز قذافی را در آن موضوع تسلیم کرد. به محض تلاش لیبی برای ساخت سلاح کشتار جمعی، غرب به قذافی حساس شد و مترصد فرصتی برای حذف وی بود. آن‌ها با تحریم‌های اقتصادی، قذافی را وادار به از بین بردن تمام صنایع نظامی خود کردند و جالب آنکه تحریم‌ها را نیز برخلاف وعده‌ای که داده بودند، لغو نکردند و لیبیایی‌ها را دچار مشکلات اقتصادی کردند.

۳- لیبی کشوری توسعه‌نیافته بود که قذافی آن را مانند یک قبیله و نه یک کشور اداره می‌کرد. این وضعیت، نبود دمکراسی، سرکوب هر گونه مخالفت و اعتراضات، تلاش وی برای دستیابی به سلاح‌های ممنوعه و در نهایت اعتماد بی‌چون و چرا به غرب، لیبی را در آستانه انفجار قرار داده بود و قذافی نه تنها هیچ حمایت مردمی نداشت؛ بلکه پیش از سقوط، شرایط سرنگونی‌‌اش فراهم شده بود.

تمام شرایط برای حذف قذافی ایجاد شده بود که در این میان نقش خود سرهنگ از همه بیشتر بود و در آخر به جنگ داخلی و هلاکت وی توسط پهپادهای ناتو منجر شد و اینک لیبی ۱۵ سال است دچار خلأ قدرت مرکزی است.

۴- لیبی کشوری عقب‌افتاده به نسبت ثروت و دارایی خود بود و قذافی حتی پیش از تحریم‌ها نیز از برآوردن نیازهای مردم خودداری می‌کرد. فساد سیستماتیک اطرافیان وی، قدرت بیش از حد پسرانش، بی‌عدالتی، زندگی مانند یک پادشاه و نه یک رئیس دولت و ۳۳ سال اقدامات غریب، مردم را به ستوه آورد و حوادث تونس و مصر، به لیبی هم کشیده شد و با ورود ناتو که قبلاً قذافی را تضعیف کرده بود برای حمایت از مخالفان وی، روند براندازی تسریع شد.

دغدغه غرب درباره نفت لیبی و بازارهای آن در شرایط اقتصادی بحرانی آن روزهای آمریکا و اروپا نیز این تلاش را شدت بخشید. حضور مخالفان قذاقی در طرابلس پایتخت لیبی، در حالی که هواپیماهای ناتو از آن‌ها پشتیبانی می‌کردند، پایان دیکتاتور را رقم زد.

۵- باید از سرنوشت لیبی که ۱۵ سال پس از جنگ داخلی هنوز سامان نیافته عبرت گرفت ولی تکرار بدون توضیح و بیش از حد این موضوع در داخل، موجب شد هم ترامپ و هم نتانیاهو نیز از اجرای مدل لیبی درباره ایران بگویند که در واقع بیان آرزوهای‌شان است. زیرساخت‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی لیبی و فروپاشی آن پیش از آغاز جنگ داخلی کمترین شباهتی به ایران ندارد، در ایران هر ۴ سال انتخابات برگزار می‌شود و به حدی نقش مردم مهم است که سال گذشته در پی شهادت آیت‌الله رئیسی ظرف کمتر از ۵۰ روز، رئیس‌جمهور جدید انتخاب شد.

در حالیکه دیکتاتور لیبی ۳۳ سال در مسند قدرت قرار داشت و دمکراسی در آن کشور نبود. تکرار بی‌ملاحظه و بی‌مورد این قیاس با کشور با لیبی خطر بزرگی دارد. در آن صورت مردم حس می‌کنند شرایط ایران ۲۰۲۵ نظیر لیبی ۲۰۱۱ است؛ در حالیکه ایران با وجود تحریم‌های به مراتب سخت‌تر و سهمگین‌تر کاملا پویا و سر پاست؛ مردم متحد و منسجمند و با وجود مشکلات عدیده، حاضر به از دست رفتن کشور و امنیت خود نیستند.

*کارشناس رسانه