آیا آمریکا و ایران درباره «توافق ۱۲۳» گفت‌و‌گو می‌کنند — این توافق چیست؟
توافق ۱۲۳ به بخش ۱۲۳ از قانون انرژی اتمی آمریکا اشاره دارد که شرایط همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز با کشور‌های دیگر را مشخص می‌کند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - توافق موسوم به «توافق ۱۲۳» (۱۲۳ Agreement) پیش‌نیاز همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز ایالات متحده با کشور‌های دیگر است. اخیراً بحث‌هایی در مورد احتمال چنین توافقی با ایران مطرح شده که با تردید و مخالفت جدی از سوی کارشناسان و برخی سناتور‌های آمریکایی مواجه شده است.
هفته گذشته گروهی از جمهوری‌خواهان مجلس سنا قطعنامه‌ای ارائه کردند که شروط سخت‌گیرانه‌ای برای توافق هسته‌ای با ایران تعیین می‌کرد. یکی از آن شروط، امضای توافق ۱۲۳ با آمریکا پس از «برچیدن و نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران» بود.
یک منبع آگاه از مذاکرات فعلی بین آمریکا و ایران به جوئیش اینسایدر Jewish Insider تأیید کرده که موضوع توافق ۱۲۳ بخشی از گفت‌و‌گو‌هایی است که در حال حاضر با هدایت استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، در جریان است.
این توافق‌ها به بخش ۱۲۳ از قانون انرژی اتمی آمریکا اشاره دارد که شرایط همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز با کشور‌های دیگر را مشخص می‌کند. بر اساس این قانون، کشور‌هایی که می‌خواهند از همکاری هسته‌ای آمریکا بهره‌مند شوند، باید مجموعه‌ای از تضمین‌ها و تدابیر را اتخاذ کنند تا اطمینان حاصل شود که به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیستند.
با این حال، برخلاف تصور عمومی، توافق ۱۲۳ لزوماً به معنای چشم‌پوشی کامل از غنی‌سازی اورانیوم نیست. تاکنون ۲۵ توافق ۱۲۳ با کشور‌های مختلف — عمدتاً متحدان آمریکا — به امضا رسیده است.
یکی از سخنگویان ویتکاف در واکنش به گزارش‌ها درباره چنین توافقی گفت: «منابع نمی‌دانند درباره چه چیزی صحبت می‌کنند.»
لازم به ذکر است که توافق ۱۲۳ در برجام (توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵) وجود نداشت، چرا که چنین توافقی تنها در مواردی نیاز است که آمریکا بخواهد به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم فناوری یا مواد هسته‌ای به کشوری منتقل کند.
رابرت اینهورن، پژوهشگر ارشد مؤسسه بروکینگز در حوزه کنترل تسلیحات و عدم اشاعه هسته‌ای، توضیح داد که توافق ۱۲۳ اغلب زمینه‌ساز ساخت رآکتور‌های هسته‌ای با تجهیزات آمریکایی در کشور طرف همکاری است. او افزود: «توافق جدید با ایران الزاماً نیازی به توافق ۱۲۳ ندارد، اما ممکن است بخشی از آن همکاری در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی باشد که از نظر سیاسی، چندان محبوب نخواهد بود.»
به گفته او، این نوع همکاری می‌تواند شامل مواردی مانند خرید بخشی از اورانیوم غنی‌شده ایران توسط آمریکا باشد که از منظر اشاعه هسته‌ای حساسیت بالایی ندارد.
در قالب توافق هسته‌ای قبلی، روسیه به ساخت رآکتور‌های هسته‌ای در ایران ادامه داد و قرار بود چین یکی از رآکتور‌ها را به شکلی تغییر دهد که برای تولید سلاح مناسب نباشد، اما آمریکا در هیچ‌یک از این فعالیت‌ها نقشی نداشت.
احتمال امضای یک توافق هسته‌ای از نوع «۱۲۳» میان ایالات متحده و ایران، با واکنش‌های تند و تردید‌های جدی از سوی کارشناسان مواجه شده است.
آندریا استریکر، معاون برنامه منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و دفاع زیستی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، گفت: «توافق ۱۲۳ عملاً مستلزم آن است که رئیس‌جمهور گواهی دهد که هیچ نگرانی در زمینه اشاعه تسلیحات هسته‌ای درباره کشور طرف توافق وجود ندارد. با توجه به اینکه ایران همچنان تحت تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌خاطر فعالیت‌های مشکوک به تسلیحات هسته‌ای است، نمی‌توانم تصور کنم چگونه می‌شود به چنین توافقی با ایران دست یافت.»
او افزود: «چنین توافقی به این معناست که ایران اکنون یک کشور هسته‌ای مسئول تلقی می‌شود، در حالی که ایالات متحده معمولاً چنین توافقاتی را فقط با نزدیک‌ترین متحدان و شرکایش امضا می‌کند. این پیام منفی به دنیا خواهد داد که آمریکا آماده است دو دهه نقض تعهدات عدم اشاعه ایران را نادیده بگیرد. همچنین امتیازی را به ایران می‌دهد که معمولاً تنها در اختیار شرکای قابل اعتماد ما قرار می‌گیرد. به‌نظر من، این ایده باید از همان ابتدا کنار گذاشته شود.»
رابرت اینهورن، پژوهشگر ارشد بروکینگز نیز گفت بعید است که «همکاری هسته‌ای آینده‌ای بین آمریکا و ایران شکل بگیرد که نیازمند توافق ۱۲۳ باشد». او افزود: «ممکن است توافق جدیدی شکل بگیرد که بسیار محدودکننده برای ایران باشد، اما نیازی به توافق ۱۲۳ نداشته باشد.»
علاوه بر ملاحظات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، چنین توافقی موانع دیگری نیز در کنگره دارد. طبق قانون، توافقات ۱۲۳ نیازمند طی کردن مراحل انتظار قانونی در کنگره هستند که در این بازه، قانون‌گذاران می‌توانند آن را مسدود کنند.
اینهورن گفت: «حمایت کنگره و افکار عمومی آمریکا از توافقی که توسط ترامپ با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران مذاکره شده باشد، یک موضوع است؛ اما کسب موافقت آنها برای همکاری هسته‌ای با ایران، موضوعی کاملاً متفاوت است.»
با این حال، قطعنامه‌ای که هفته گذشته توسط سناتور‌ها لیندزی گراهام (کارولینای جنوبی)، تام کاتن (آرکانزاس) و کیتی بریت (آلاباما) — سه تن از تندروترین مخالفان ایران در سنا — ارائه شد، نشان می‌دهد که در میان جمهوری‌خواهان، در برخی شرایط خاص، پایگاه حمایتی برای این توافق ممکن است وجود داشته باشد.
این قطعنامه خواهان آن است که ایران، برای امضای توافق ۱۲۳، «پروتکل‌های الحاقی» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیرد، از هرگونه غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم در داخل کشور چشم‌پوشی کند و با نظارت‌های اضافی موافقت نماید — شرایطی که با استاندارد طلایی توافق ۱۲۳ امارات متحده عربی در سال ۲۰۰۹ مطابقت دارد.
منبع: جوئیش اینسایدر
