باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - پس از گذشت بیش از سه سال از فوریه ۲۰۲۲ و شروع درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین که تبعات جبران‌ناپذیر ژئوپلیتیکی، سیاسی و اقتصادی بر نقاط مختلف جهان به‌خصوص اتحادیه اروپا داشت، اکنون سران کشورهای اروپایی به‌رغم طرح این ادعا که توانسته‌اند با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی متناسب با بحران اروپا به‌طور کامل از دوران زمستان سخت بگذرند و ثبات را در حوزه پولی و هزینه‌های جاری بخش صنعت و خانواده برقرار کنند، درواقع با اعمال ۱۷ بسته تحریمی بر اقتصاد روسیه سعی کرده‌اند تمام رشته‌های وابستگی اقتصاد خود در حوزه نفت و گاز را از روسیه باز کنند اما برخلاف تمام ادعاهای مطرح شده، دیروز اتحادیه اروپا بار دیگر اعلام کرد مردم اروپا باید با فشار افزایش بهای گاز مصرفی خود مواجه شوند.

اما چه اتفاقی افتاده است؟
بنابه گزارش پایگاه خبری یورواستات، قیمت گاز در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ در اتحادیه اروپا به بالاترین حد ثبت‌شده خود نسبت به سال ۲۰۲۲ رسیده بود اما اکنون میانگین قیمت به ۱۲.۳۳یورو برای هر ۱۰۰کیلووات‌ساعت رسیده است؛ این در‌حالی است که میانگین قیمت‌ها در نیمه اول سال گذشته ۱۱.۰۴یورو بود. این نخستین‌باراست که قیمت گاز در اتحادیه اروپا پس از بحران انرژی سال ۲۰۲۲ دوباره با روند صعودی مواجه شده است.  

با این حال، برخلاف سه سال پیش که جنگ در اوکراین و کاهش واردات گاز از روسیه (از ۴۵ درصد در سال ۲۰۲۱ به حدود ۱۳ درصد در سال ۲۰۲۵) باعث جهش قیمت‌ها شد، این‌بار دلیل دیگری همچون افزایش مالیات‌ها عامل اصلی گرانی قیمت گاز برای شهروندان اتحادیه اروپا شده است.  یورواستات به‌عنوان اداره آمار کمیسیون اتحادیه اروپا می‌گوید: «همزمان با کاهش تدریجی اقدامات حمایتی پیشین، این افزایش قیمت‌ها عمدتا به‌دلیل بالا رفتن مالیات‌ها در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپاست.»
 
اروپا با انرژی روسیه چه می‌کند؟ 
پس از گذشت بیش از سه سال از شروع درگیری روسیه - اوکراین، کمیسیون اروپا برنامه‌ای برای حذف تدریجی اما سریع سهم باقی‌مانده از منابع انرژی روسیه در بازار اتحادیه اروپا تا پایان سال ۲۰۲۷ دارد. در مقایسه با ارقام قبل از جنگ، سهم روسیه در این بازار از آن زمان تاکنون به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. درصد تأمین نفت اروپا از طریق خطوط انتقال نفت و حمل با کشتی از ۲۶ به ۳ درصد و همچنین صادرات گاز از سرزمین‌های روسیه به اروپا از ۴۵ به ۱۹ درصد کاهش پیدا کرده است.

علاوه بر این، پیش‌بینی‌ها حاکی از کاهش بیشتر سهم صادرات گاز از فدراسیون روسیه به ۱۳ درصد در سال ۲۰۲۵ پس از پایان ترانزیت گاز از طریق خاک اوکراین است.با این حال، حتی صادرات نفت و گاز روسیه به اروپا به همین میزان هم توانسته برای مسکو درآمد قابل توجهی به‌همراه داشته باشد، از جمله افزایش توان نظامی این کشور برای ادامه عملیات نظامی در خاک اوکراین.براساس اسناد اداره آمار کمیسیون اتحادیه اروپا از فوریه ۲۰۲۲، کشورهای اتحادیه اروپا مبلغی را که برای خرید گاز روسیه هزینه کرده‌اند از میزان کمک نظامی کشورهای این اتحادیه به اوکراین یعنی ۲۳میلیارد یورو، بیشتر بوده است که معادل هزینه خرید ۲۴۰۰ جت جنگنده بوده است.

این درحالی است که قسمت اعظم صنایع تولیدی و صادراتی نفت روسیه مشمول تحریم‌های اتحادیه اروپاست که از اوایل سال ۲۰۲۳ اعمال شده؛ اما تحریم‌های گازی روسیه فقط شامل گاز خط لوله می‌شود و استثنائاتی را برای مجارستان، اسلواکی و یونان در نظر گرفته است. با این حال، اتحادیه اروپا هنوز هیچ اقدام محدودکننده‌ای علیه گاز طبیعی مایع (LNG) روسیه اعمال نکرده و هنوز هم به‌طور فعال توسط کشورهایی مانند اسپانیا، فرانسه، هلند و بلژیک خریداری می‌شود. در مجموع، ۱۰ کشور اتحادیه اروپا در‌حال حاضر از گاز روسیه استفاده می‌کنند. 
 
قیمت‌های گاز در اروپا چگونه است؟
اگر کشورهای عضو و غیرعضو اتحادیه اروپا را در نظر بگیریم، اختلاف قیمت‌ها بسیار زیاد است.این قیمت‌ها از ۱۸.۹۳ یورو برای هر ۱۰۰ کیلووات ساعت در سوئد و ۱۶.۷۱یورو در هلند شروع می‌شود و به ۱.۷۳یورو در گرجستان، ۲..۱۳ یورو درترکیه،۳.۱۵یورو درمجارستان،۴.۵۶یورو درکرواسی، ۴.۹۲یورو در صربستان،۵.۱۳یورو دربوسنی و هرزگوین و ۵.۴۱یورو در رومانی می‌رسد. البته به‌جز کرواسی و رومانی، هیچ‌یک از کشورهایی که ارزان‌ترین قیمت‌های گاز را دارند، واردات گاز خود از روسیه را قطع نکرده‌اند. 
 
آیا اروپا واقعا از «زمستان سخت» عبور کرده است؟
اصطلاح «زمستان سخت» زمانی مطرح شد که اتحادیه اروپا به‌منظور مقابله باحمله روسیه به اوکراین تحریم‌های گسترده‌ای را بر حوزه نفت و گاز روسیه اعمال کرد. این درحالی بود که حدود ۴۰ درصد از بخش انرژی اروپا که بر گاز روسیه متکی بود، پس از این تحریم‌ها دچار یک شوک بزرگ شد. بسیاری از کارخانه‌های اروپایی که به گاز ارزان‌قیمت روسیه متکی بودند، با بالا‌رفتن قیمت حامل‌های انرژی مصرفی دچار ورشکستگی یا تعدیل نیروی کار به‌صورت گسترده شدند.

همچنین در بخش خانگی قیمت بالای گاز مصرفی موجب شد تا مردم اروپا در این قاره سرد با مشکل تأمین گرمایش روبه‌رو شود، به‌شکلی که بسیاری از مردم اروپای غربی و شمالی برای تأمین گرمایش خود به روش‌های سنتی روی آوردند. در این شرایط کارشناسان موقعیت پیش‌رو برای اروپا را زمستان سخت نامیدندکه عبور از آن با توجه به شرایط پیش‌آمده، می‌توانست با سختی و هزینه‌های هنگفتی روبه‌رو باشد.

این شرایط پس از گذشت ماه‌ها و تصمیماتی که سران اتحادیه اروپا مبنی‌بر ذخیره گاز، مدیریت شدید مصرف انرژی، تأمین انرژی از منابع دیگر همانند قطر و آمریکا و راهکارهای دیگر همچون ارائه بسته‌های حمایتی به مردم در خصوص کاهش هزینه‌ حامل‌های انرژی اتخاذ کردند، باعث شد در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ و سال‌های ۲۰۲۴ روند افزایش تورم قیمت انرژی در اروپا با شیب معکوس روبه‌رو شود و قیمت‌ها نه‌تنها ثبات پیدا کرد، بلکه در بازه‌های زمانی این شیب کاملا منفی بود اما همچنان سطح قیمت‌ها به‌شدت نسبت به سال ۲۰۲۱ و قبل از شروع درگیری در اوکراین بالا بود. اما نکته‌ای که باید به آن اشاره داشت این است که زمستان سخت اروپا کنایه‌ای بود از روند نزولی اقتصاد اروپا پس از شروع درگیری‌ها در اوکراین و تصمیمات اقتصادی و سیاسی‌ای که سران غرب برای تقابل با روسیه اتخاذ کردند.دلیلی که اروپایی‌ها برای افزایش مجددقیمت گاز دراین قاره عنوان کردند مربوط می‌شود به پایان حمایت‌های مالی این کشورها به‌منظور محافظت ازآسیب‌پذیری خانوارها.

حال که شرایط کمی ثبات پیدا کرده، اتحادیه اروپا تصمیم گرفته این کمک‌ها قطع شودومردم برای تأمین مجدد بودجه دولت‌ها، افزایش هزینه‌ها رابه دوش بکشند.این درحالی است که میانگین قیمت گاز خانگی براساس استانداردهای قدرت خریددراتحادیه اروپا۱۴۴.۱یورو در کیلووات ساعت بوده است. افزایش قیمت عمده‌فروشی انرژی، دولت‌های اروپایی را برآن داشت تا اقداماتی رابرای محافظت ازخانوارهاوکسب‌و‌کارها در برابر تأثیرمالی مستقیم این قبوض اتخاذ کنند.به‌گفته اندیشکده بروگل، یک اتاق فکرمستقر دربروکسل، ارزش حمایت مالی ۲۹ کشور اروپایی (۲۷کشورعضو اتحادیه اروپا به‌علاوه بریتانیا ونروژ)برای محافظت ازشهروندان و شرکت‌ها در برابر بحران انرژی از سپتامبر ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۳، حداقل ۷۵۸ میلیارد یورو بوده است. 

بهره سخن
بانگاهی به آمار‌وارقام‌منتشر‌شده ازسوی نهادهای‌اروپایی،به‌وضوح می‌توان شاهدبودکه همچنان تأثیرات تصمیمات مداخله‌گرانه سران اروپادر ایجاد گسترش تنش به آسیب‌دیدن صنعت و اقتصاد خانوار در این کشورها منجر شده است. کمک‌های مالی‌ای که این کشورها در طول این سه سال درگیری در اوکراین به‌منظور شعله‌ور نگه‌داشتن آتش جنگ با روسیه داشته‌اند، نه‌تنها در حوزه انرژی که ارتباط مستقیمی با زندگی اروپاییان داشت خود رانشان داد، بلکه حالا تأمین هزینه‌های جنگ ازجیب مردم اروپاهم به‌صورت افزایش میزان دریافت مالیات‌ها خودرانشان داده است.این موضوع به‌روشنی نشان‌می‌دهدکه همچنان زمستان سرداروپا دراین قاره ماندگار است ومردم قاره سبزهمچنان بایدهزینه جاه‌طلبی‌های سران کشورهای خود را بپردازند.

*کارشناس مسائل روسیه