بزرگ‌ترین دستاورد مذاکرات امروز در استانبول این است که اصلاً در حال برگزاری است؛ اما این نشست نه به دلیل ابتکار دیپلماتیک آنکارا، بلکه با فشار شدید واشنگتن ممکن شده است. واقعیت آن است که ترکیه به‌رغم نقش میزبانی، عملاً هیچ نفوذی بر روند گفت‌و‌گو‌ها ندارد و تنها صحنه را در اختیار قرار داده است.

مذاکرات پیشین بین اوکراین و روسیه در استانبول، در آوریل ۲۰۲۲، تقریباً به توافقی نزدیک شده بود، اما به ادعای منابع، دخالت مستقیم آمریکا و بریتانیا سبب شد تا اوکراین از مسیر گفت‌و‌گو خارج شود و جنگ ادامه یابد. بر اساس گزارشی از نیویورک‌تایمز در ژوئن ۲۰۲۴، در آن زمان اوکراین پیشنهاد داده بود «به‌صورت دائمی بی‌طرف» باقی بماند و به ناتو نپیوندد. اما از آن زمان به بعد، مسیر تنش بازگشت و استانبول صرفاً به یک نشانهٔ فراموش‌شده بدل شد.

اکنون وضعیت تغییر کرده است. اوکراین در شرایط ضعیف‌تری از ۲۰۲۲ وارد گفت‌و‌گو‌ها می‌شود. کمک‌های مالی غرب کاهش یافته و بسته‌های بزرگی، چون وام ۵۰ میلیارد دلاری G۷ تکرار نشده‌اند. در حالی که روسیه کنترل بیشتری بر مناطق دونباس یافته و اوکراین زمین از دست داده، آمریکا اذعان دارد که کی‌یف دیگر کارت برنده‌ای در دست ندارد.

با وجود این تحولات، ترکیه که زمانی فرصت طلایی برای نقش‌آفرینی مثبت داشت، نتوانسته از این فرصت استفاده کند. اردوغان نه در فرآیند ابتکار صلح نقش داشت، نه در متقاعد کردن طرفین به حضور در گفت‌و‌گو.

در عوض، این دولت ترامپ بود که با فشار به زلنسکی، او را وادار کرد پای میز مذاکره بازگردد. حتی با وجود آنکه اروپا اصرار دارد فقط اوکراین باید در مورد صلح تصمیم بگیرد، بدون فشار آمریکا، این گفت‌و‌گو‌ها هرگز آغاز نمی‌شد. اکنون، مسئلهٔ اصلی در مذاکرات، تعیین خطوط مرزی و وضعیت مناطق اشغالی است. روسیه از اکتبر ۲۰۲۲ چهار استان را به‌طور رسمی به خاک خود ملحق کرده، اما کنترل کامل بر آنها ندارد. رسیدن به توافق در این زمینه، به‌ویژه با مخالفت کشور‌های اروپایی، دشوار خواهد بود.

سناریوی محتمل، شکل‌گیری وضعیتی شبیه قبرس است: به رسمیت شناختنِ غیررسمیِ اشغال، در حالی که راه برای عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا باز باشد. اما حتی این گزینه نیز نیازمند توافقات دقیق در مورد آتش‌بس، خلع سلاح و کنترل مرزهاست.

در کنار مسئله مرز، چالش تحریم‌ها نیز باقی است. یکی از مسائل پیچیده، دارایی‌های بلوکه‌شده روسیه (بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار) است که در بلژیک نگهداری می‌شود. اگر این دارایی‌ها آزاد شوند، باید مشخص شود که صرف بازسازی کدام بخش خواهد شد؛ اوکراین یا مناطق تحت اشغال روسیه؟

با همه این شرایط، آمریکا همچنان باید حضور پررنگی در استانبول داشته باشد تا روند گفت‌و‌گو‌ها دچار اختلال نشود. ارسال چهره‌هایی، چون استیو ویتکاف که از سوی روسیه قابل اعتماد شناخته می‌شود، یا کیث کلگ که در اوکراین ارتباطاتی دارد، بخشی از این استراتژی است.

حضور شخص ترامپ در استانبول شاید لازم نباشد، به‌ویژه اگر پوتین نیز حضور نیابد. با این حال، قطعاً روسیه انتظار دارد در ادامهٔ روند، نشست مستقیمی با رئیس‌جمهور آمریکا داشته باشد؛ فرصتی که مسکو احتمالاً آن را بهایی برای بازتنظیم روابط با واشنگتن می‌داند.

منبع: استیت کرافت