آخرین چکش‌ها بر مس؛ هنر مسگری قم در آستانه فراموشی؟
روزگاری صدای چکش‌های مسگران در بازارهای قم طنین‌انداز بود. اما حالا، تنها چند استاد کار مانده‌اند تا این هنر را زنده نگه دارند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهره شعبانی -در دل بازار قدیمی قم، مردی ایستاده که چکش‌هایش تاریخ را زنده می‌کنند. علی‌اکبر کریمی قزوینی پیشکسوت هنر مسگری قم، سال‌هاست که با عشق و سخت‌کوشی، این صنعت رو به افول را زنده نگه داشته است.
در این گزارش، همراه او خواهیم شد تا از راز‌های این هنر کهن پنج هزار ساله، چالش‌های امروز و امید‌های فردا پرده برداریم.
استاد کریمی، مسگری یکی از هنرهای کهن ایرانی است. شما چطور وارد این حرفه شدید و چه چیزی باعث شد که سال‌ها در آن بمانید؟
من از کودکی به این هنر علاقه داشتم. پدرم و پدربزرگم مسگر بودند و از همان سنین کم یاد گرفتم که چطور با چکش، جان به ورق‌های مس ببخشم. برای من، مسگری تنها یک حرفه نیست، بلکه یک عشق است که نسل به نسل منتقل شده است.
روند ساخت یک ظرف مسی چقدر زمان می‌برد و چه مرحله‌ای را بیشتر دوست دارید؟
بستگی دارد به نوع محصولی که می‌سازیم. مثلاً برای یک سینی ساده، شاید یک روز کاری کافی باشد، ولی ظروف تزئینی یا قلم‌زنی شده ممکن است هفته‌ها وقت بگیرد. از همه مراحل، چکش‌کاری را بیشتر دوست دارم، چون لحظه‌ای است که مس شکل می‌گیرد و هنرمند می‌تواند روح خودش را به آن منتقل کند.
مسگری فرآیندی پیچیده و ظریف است که نیاز به مهارت و تجربه دارد. مراحل اصلی آن شامل: ۱. برش و آماده‌سازی مس
۲. چکش‌کاری و شکل‌دهی ۳. قلم‌زنی و تزئین ۴. پرداخت و صیقل‌کاری و ۵. قلع‌اندود کردن برای افزایش دوام است.
ظروف مسی چه خاصیتی دارند؟
ظروف مسی به دلیل خواص منحصر به فرد خود، از جمله انتقال حرارت یکنواخت، ضد باکتری بودن و زیبایی، در آشپزی و تزئین مورد توجه قرار می‌گیرند. استفاده از ظروف مسی با مزیت‌های سلامتی و بهداشتی همراه است و می‌تواند به بهبود عملکرد بدن کمک کند.
مس می‌تواند حرارت را به طور مساوی در ظرف پخش کند، که این امر باعث پخت یکنواخت غذا و خوشمزه تر شذن آن می‌شود.
شنیده‌ایم که تنها پنج استاد باقی مانده‌اند که این هنر را به‌طور سنتی دنبال می‌کنند. این موضوع چقدر حقیقت دارد؟
بله، درست است. زمانی بازارها پر از مسگر بودند، اما امروز فقط چند نفر مانده‌ایم که هنوز روش‌های قدیمی را حفظ کرده‌ایم.
برای حفظ هنر مسگری، آیا شاگردانی تربیت کرده‌اید یا فرزندان‌تان به این حرفه علاقه‌مند شده‌اند؟ اگر نه، چه اقداماتی برای انتقال این میراث انجام داده‌اید؟
من همیشه آرزو داشتم که این هنر زنده بماند، نه فقط برای نسل ما، بلکه برای آیندگان. پسرم از بچگی کنار دست من بوده، اما هنوز نمی‌دانم آیا این مسیر را ادامه خواهد داد یا نه. مسگری سخت است، صبر می‌خواهد، عشق می‌طلبد. برخی از شاگردانی که در کارگاه داشتم، رفتند و دیگر بازنگشتند؛ بعضی‌ها ماندند، اما شرایط اقتصادی نگذاشت که در این راه ادامه بدهند.
اگر بخواهم این هنر را حفظ کنم، باید بیشتر از قبل برای آموزش تلاش کنم. همیشه گفته‌ام که مسگری فقط یک صنعت نیست، بلکه یک فرهنگ است، یک تاریخ است. اما بدون حمایت و بدون علاقه نسل جدید، این چکش‌ها دیگر بر مس فرود نخواهند آمد.
چرا جوان‌ها کمتر به این هنر جذب می‌شوند؟
اول از همه مشکلات اقتصادی است. مس گران شده و خرید آن برای مردم سخت است. دوم اینکه صنعت مدرن جایگزین هنرهای دستی شده است. سوم، آموزش صحیح و حمایت دولتی وجود ندارد، در نتیجه کمتر کسی تمایل دارد که وقت و انرژی‌اش را صرف یادگیری این حرفه کند.
اگر حمایت بیشتری صورت بگیرد، آیا این هنر دوباره احیا خواهد شد؟
قطعاً! اگر دولت سرمایه‌گذاری کند و کارگاه‌های آموزشی فراهم شود، نسل جدید جذب این هنر می‌شوند.
آیا تا به حال پیش آمده که بخواهید مسگری را کنار بگذارید؟
بارها این فکر به ذهنم رسیده، اما وقتی وارد کارگاه می‌شوم، چکش را برمی‌دارم و اولین ضربه را می‌زنم، دوباره عشق به کارم زنده می‌شود. نمی‌توانم زندگی بدون مسگری را تصور کنم.
شما که دهه‌ها در این حرفه بوده‌اید، چه توصیه‌ای برای کسانی دارید که می‌خواهند وارد این هنر شوند؟
اول از همه باید صبور باشند، چون مسگری مهارت و تمرین زیاد می‌طلبد. دوم اینکه علاقه‌مند باشند، چون بدون عشق نمی‌توان در این کار دوام آورد. سوم، با افتخار این هنر را حفظ کنند، چون مسگری فقط یک شغل نیست، بلکه بخشی از فرهنگ ایران است.
چالش های هنر مسگری چیست؟اگر حمایت کافی برای هنر مسگری فراهم نشود، چه آینده‌ای برای این صنعت متصور هستید؟
امروز، مسگری دیگر مثل گذشته رونق ندارد.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما قیمت بالای مس خام است. قبلاً می‌توانستیم مقدار زیادی مس تهیه کنیم و ظروف مختلف بسازیم، اما امروز قیمت‌ها به جایی رسیده که خرید مواد اولیه سخت شده است. این باعث شده که بسیاری از استادکاران کارشان را تعطیل کنند.
مشکل بعدی کاهش تعداد استادکاران است. زمانی در همین بازار قم، ده‌ها مسگر فعالیت می‌کردند. حالا تنها چند نفر باقی مانده‌ایم که هنوز با روش‌های سنتی کار می‌کنیم. این هنر به صبر و مهارت نیاز دارد، اما جوان‌ها کمتر به آن علاقه نشان می‌دهند.
مردم هم کمتر به خرید ظروف مسی روی می‌آورند. ظروف مدرن و صنعتی جای هنرهای دستی را گرفته‌اند، در حالی که مسگری فقط یک صنعت نیست، بلکه یک میراث است. اگر مردم بدانند که استفاده از ظروف مسی چقدر مفید است، شاید دوباره به این هنر روی بیاورند.
از همه مهم‌تر، نبود حمایت دولتی است. برای اینکه این هنر زنده بماند، باید کارگاه‌های آموزشی برگزار شود، صادرات توسعه پیدا کند و استادکاران مورد حمایت قرار بگیرند. بدون این حمایت‌ها، هنر مسگری کم‌کم به خاطره‌ای دور تبدیل خواهد شد.
اما با تمام این سختی‌ها، من هنوز هر روز وارد کارگاه می‌شوم، چکش را برمی‌دارم و کارم را ادامه می‌دهم. چون مسگری فقط یک حرفه نیست، بلکه عشق من است.
آرزو دارم روزی مسگری دوباره رونق بگیرد و جوانان به آن علاقه نشان دهند. دوست دارم شاگردانی داشته باشم که این هنر را ادامه بدهند، تا وقتی که دیگر در کارگاه نباشم، صدای چکش همچنان به گوش برسد.
در میان ضربات چکش و درخشندگی ورق‌های مس، هنر مسگری همچنان نفس می‌کشد، اما صدایش روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شود. چالش‌های اقتصادی، تغییر سلیقه‌ها و کمبود استادکاران، این هنر کهن را در معرض فراموشی قرار داده است.باید این هنر را زنده نگه داشت و نسل جدید را با آن آشنا کرد.
