باشگاه  خبرنگاران جوان -  شرق اصفهان که روزگاری سبز بود و خاک آن زمانی با زاینده‌رود نفس می‌کشید، حالا بایر و خاموش است و تنها سکوتی سنگین بر گندمزارها سایه افکنده است.

زاینده‌رود شریان حیات اصفهان حالا به رودی بی‌جان بدل شده که گندمزارهای شرق این دیار را در تشنگی فرو برده است. سوءمدیریت آب و رهاسازی‌های ناکافی طی بهار امسال زمین‌های حاصلخیز ایچی، کرچگان، فلاورجان، فساران، زیار، هرند، برسیان، رودشت و ورزنه را به بیابانی سوخته تبدیل کرده و معیشت هزاران کشاورز را به تنگنا کشانده است.

سید رسول طباطبایی از میراب‌های شرق اصفهان که نیم قرن با خاک و آب این دیار زیسته، روایتگر این رنج است؛ از مزارعی که روزگاری نان می‌دادند و حالا جز خاکستر و وعده‌های بی‌فرجام، چیزی برایشان نمانده است.

پنج ماه آب به گندم‌ها نرسید

سید رسول میراب ۶۲ ساله با دستانی پینه‌بسته و چهره‌ای که حکایت سال‌ها تلاش را فریاد می‌زند، بر بالین مزرعه‌ای ایستاده که دیگر نه کِشتی دارد و نه برداشتی. او با صدایی آمیخته از حسرت می‌گوید: گندم‌ها چه آب می‌خوردند، چه نمی‌خوردند، خشک شدند.

او می‌افزاید: پنج ماه آب به این گندم‌ها نرسید. وقتی هم آب را از فروردین رها کردند، فقط برای هشت تا ۱۰ روز بود، آن‌هم با فاصله‌های ۶-۷ روزه. این آب اصلاً کافی نبود که گندم را سیراب کند و محصول بدهد، گندم‌ها به قدری ضعیف شدند که گوسفندان در آنها چریدند.

طباطبایی که از ۱۲ سالگی در مزارع شرق اصفهان کار کرده و خاک این دیار را مثل جانش می‌شناسد، می‌گوید: امسال شاید ۷۰ درصد گندم منطقه از بین رفت. هر جریب زمین که باید ۷۰۰ کیلو گندم بدهد، حالا ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلو محصول دارد. این هم از زمین‌هاییست که مالکان آنها چاه داشتند دو نوبت آب چاه به گندم‌ها دادند اما کشت گندم آنها هم خسارت دید.

این کشاورز شرق اصفهان با اشاره به اینکه پارسال دولت ۱۵۰۰ تن گندم از این منطقه جمع‌آوری کرد، پیش‌بینی می‌کند کل تولید امسال به این مقدار هم نرسد.

حاصل کشت برای کشاورز؛ هیچ

طباطبایی می‌گوید: درآمد هر جریب زمین (معادل هزار متر زمین) برای کشاورز اگر ۷۰۰ کیلو گندم می‌داد حدود ۱۵ میلیون تومان می‌شد اما حالا با ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلو محصول حدود چهار میلیون تومان می‌شود در حالی که هزینه کاشت، مزد کارگر، کود، سم و تراکتور در هر جریب دستکم سه تا ۳.۵ میلیون تومان شده، برای کشاورز چیزی نمی‌ماند!

او با لحنی تلخ می‌گوید: مغازه‌دارها دیگر به ما جنس قرض نمی‌دهند، چون گندمی نداریم و جیبمان خالی است. کشاورزی امسال نابود شد. خیلی از کشاورزها حتی نمی‌توانند نان شب خود را تأمین کنند.

وی ادامه می‌دهد: دامداران هم در این تنگنا گرفتارند. قطعی برق روزانه از ۱۲ ظهر تا پنج عصر، همراه با نبود آب، آنان را واداشته تا با هزینه‌های گزاف، آب را با تانکر برای گاو و گوسفندانشان بخرند. دامدار برای گله‌اش تانکر آب می‌خرد.او این وضعیت را نابودی کامل کشاورزی شرق اصفهان و معیشت می‌خواند؛ جایی که امید هم مثل زمین‌ها خشکیده است.

برای سید رسول طباطبایی اما خشکسالی بهانه‌ای بیش نیست؛ ریشه بحران در سوءمدیریت منابع آبی زاینده‌رود است. این کشاورز به سال ۱۳۷۲ اشاره می‌کند، زمانی که با بارندگی مشابه سال ۱۳۹۸ حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی رسید. طباطبایی می‌گوید: در سال ۹۸ تنها ۸۴ میلیون مترمکعب طی ۷۵ روز به ما آب دادند و پارسال ۱۹۰ میلیون مترمکعب آب برای ۴۰ روز اختصاص دادند؛ صنایع بزرگ و سنگین با آلایندگی و تغییر الگوهای بارش، بر این زخم نمک پاشیده‌اند، باران می‌آید، پشت سد جمع می‌شود اما از لوله‌ها به جاهای دیگر می‌رود!

بازدیدهای بی ثمر و وعده‌های خاکستری

وعده‌های دولتی برای جبران خسارت، مانند آبی است که بهار امسال به مزارع نرسید. طی هفته‌های اخیر مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان و مدیرعامل بیمه مرکزی کشور از گندمزارهای سوخته شرق اصفهان بازدید کردند و وعده تصمیم‌گیری برای جبران خسارت دادند اما برای کشاورزان، این بازدیدها امید چندانی به همراه نداشته است.

طباطبایی در این باره می‌گوید: بیمه کشاورزی برای ۱۰ جریب زمین تنها ۲ میلیون تومان خسارت تعیین کرده در حالی که هزینه کاشت در هر جریب سه تا ۳.۵ میلیون تومان است.

وی اضافه می‌کند: امسال ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب باید به ما می‌رسید، ولی طی چهار نوبت رهاسازی فقط ۱۸۰ میلیون مترمکعب دادند. مدیر آب منطقه‌ای اصفهان، هیچ جوابی به ما نمی‌دهد. آب بود، خدا داد ولی مدیریت نکردند.

پیش از این احمدرضا صادقی معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به خبرنگار مهر گفت که چهارمین و آخرین نوبت توزیع آب برای کشت غله بخش مرکزی و شرق اصفهان در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ هفته گذشته پایان یافت.

او با اشاره به کاهش ذخیره سد زاینده‌رود به ۳۶۱ میلیون مترمکعب گفت این سد که تأمین کننده آب شرب و بهداشت، صنعت و کشاورزی بیش از پنج میلیون جمعیت سه استان مرکز ایران است در مقایسه با ۴۳۸ میلیون مترمکعب سال گذشته حدود ۷۷ میلیون مترمکعب کسری دارد. او وعده داده که تابستان یک تا دو نوبت آب برای آبیاری درختان غرب اصفهان رهاسازی شود اما برای کشاورزان شرق، این وعده‌ها رنگ امید ندارند.

حسین وحیدا، رئیس اتاق اصناف کشاورزی اصفهان، می‌گوید با پایان نوبت چهارم آبیاری، جریان زاینده‌رود متوقف شده و تنها ۲۵۰۰ هکتار باغ و ۱۵۰۰ هکتار محصول دیگر از نابودی نجات یافته‌اند و این درحالی است که به گفته او از ۱۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی شرق اصفهان، فقط ۳۰ درصد امسال زیر کشت رفت.

تأیید افت شدید تولید گندم و جو در حوضه زاینده‌رود

اما پیمان فیروزنیا، مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی اصفهان  می‌گوید: تخمین دقیق سطح زیر کشت آسیب‌دیده دشوار است اما پارسال تولید گندم استان ۳۱۲ هزار تن و جو ۲۰۰ هزار تن بود که امسال با کاهش کشت جو و خسارت گندم در شرق اصفهان بی تردید این ارقام به شدت افت خواهد کرد.

او می‌افزاید: کاهش شدید بارندگی در شرق اصفهان نسبت به سال‌های گذشته، به‌ویژه نبود بارندگی مؤثر حداکثر ۱۰ میلی‌متر، تأثیر منفی بر کشت گندم و جو گذاشته است. برخلاف سال‌های قبل که بارندگی‌های اواخر زمستان و اوایل بهار نیاز آبی کشت‌ها را تا حدی تأمین می‌کرد، امسال این شرایط وجود نداشت.

همچنین، رهاسازی آب با تأخیر و نوساناتی همراه بود و در مناطق انتهایی مانند هرند و ورزنه، آب به‌موقع نرسید یا برای نجات کشت‌ها کافی نبود. این موضوع باعث خسارت کامل به بخشی از مزارع و کاهش تولید در کل حوضه زاینده‌رود، به‌ویژه در شرق اصفهان، شده است. شدت خسارت از غرب (فلاورجان) به شرق (هرند و ورزنه) افزایش یافته است. بااین‌حال، ارائه آمار دقیق میزان خسارت و کاهش تولید در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.

سید رسول طباطبایی اما راه نجات را در بازگرداندن مدیریت زاینده‌رود به میراب‌ها و صنف کشاورزی می‌بیند. او  می‌گوید: ما می‌توانیم آب را عادلانه تقسیم کنیم و رودخانه را زنده نگه داریم.

این کشاورز می‌افزاید: رودخانه مال همه است هر که در اصفهان نفس می‌کشد، سهمی از آن دارد. اگر زاینده‌رود احیا شود، تالاب گاوخونی زنده می‌شود.

معیشت بر لبه پرتگاه

برای طباطبایی و دیگر کشاورزان، تغییر شغل یا مهاجرت مانند کندن ریشه‌هایشان است. او می‌گوید: خیلی از کشاورزان به این موضوع فکر کردند. من خودم ۶۲ ساله‌ام، از ۱۲ سالگی در صحرا کار کردم. زمین دارم، اینجا خانه ساختم، زندگی ساختم. حالا حاصل ۵۰ سال کارم دارد از دستم می‌رود. اگر می‌توانستم زمین‌هایم را بفروشم و بروم جای دیگر، شاید می‌رفتم، ولی چه کسی می‌خرد؟ خسته شدم. تغییر شغل هم به این راحتی نیست. سرمایه‌ صدساله، دویست‌ساله، حتی دوهزارساله ما دارد نابود می‌شود.

او اضافه می‌کند: بدون اصلاح مدیریت آب، نه‌تنها کشاورزی بلکه اقتصاد اصفهان و ایران در خطر است.

سید رسول طباطبایی در حالی که به گندم‌های سوخته خیره شده، می‌گوید: زاینده‌رود قلب این خاک است. اگر آبش به ما برگردد، این زمین دوباره سبز می‌شود. من امید دارم اما عدالت می‌خواهم.

منبع: مهر