آیا کنسرسیوم هسته‌ای خلیج فارس می‌تواندمذاکرات هسته ای ایران و آمریکا را از پیچیدگی خارج کند؟
اگر واشنگتن قانع شود، ایده کنسرسیوم می‌تواند راهی دیپلماتیک برای ایران و آمریکا باز کند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - در پی پنجمین دور مذاکرات میان ایران و آمریکا با میانجیگری عمان که در ۲۳ مه در رم پایان یافت، گمانه‌زنی‌هایی درباره یک پیشنهاد جدید از سوی ایران به‌وجود آمده است: تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی هسته‌ای با مشارکت چند کشور خاورمیانه. این طرح که هدف آن نظارت بر برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران است، می‌تواند مسیر جدیدی را برای خروج از پیچیدگی مذاکرات هسته‌ای طولانی‌مدت میان تهران و واشنگتن فراهم کند.
میانجی‌های عمانی از «پیشرفت‌هایی هرچند ناقص» در این دور از مذاکرات سخن گفته‌اند و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این مذاکرات را «یکی از حرفه‌ای‌ترین دورها» توصیف کرده، اگرچه اذعان داشته است که همچنان پیچیده و بی‌نتیجه مانده‌اند. اختلاف اصلی بر سر غنی‌سازی اورانیوم همچنان مانع اصلی پیشرفت است، حتی در بالاترین سطوح مذاکراتی از زمان خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ تاکنون. اگر این پیشنهاد جدی گرفته شود، احتمالاً در دور‌های بعدی مذاکرات مجدداً مطرح خواهد شد.
در هفته گذشته، استیو ویتکاف، نماینده آمریکا، تاکید کرد که واشنگتن «حتی یک درصد ظرفیت غنی‌سازی» را هم نمی‌پذیرد. در پاسخ، عباس عراقچی گفت که ایران «با یا بدون توافق» به غنی‌سازی ادامه خواهد داد.
از نگاه تهران، غنی‌سازی اورانیوم «غیرقابل مذاکره» است و به نظر می‌رسد مذاکرات پیچیده شده است.
اگر واشنگتن قانع شود، ایده کنسرسیوم می‌تواند راهی دیپلماتیک برای ایران و امریکا باز کند و حمایت کشورهای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس، مانند عربستان سعودی و امارات، را جلب کند. با این حال، دولت ترامپ هنوز موضع رسمی خود را اعلام نکرده و معلوم نیست چنین طرحی بتواند در آمریکا مقبولیت پیدا کند.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، گفته است که این ایده از سوی ایران مطرح نشده، بلکه در گذشته توسط کشورهای دیگر پیشنهاد شده بود و اگر دوباره مطرح شود، ایران به آن فکر خواهد کرد؛ اما نه به عنوان جایگزین برنامه غنی‌سازی داخلی خود.
ایران در سال ۲۰۰۸ هم پیشنهاد مشابهی را ارائه کرد، اما به‌دلیل تداوم غنی‌سازی در خاک ایران، با مخالفت غرب روبه‌رو شد. ایران هم‌اکنون در سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند، بسیار بالاتر از سقف ۳.۶۷ درصد برجام، اگرچه هنوز با سطح ۹۰ درصدی مورد نیاز برای سلاح فاصله دارد. آمریکا این را از اهداف نظامی برنامه هسته‌ای ایران می‌داند، در حالی که تهران تأکید می‌کند اهدافش صرفاً صلح‌آمیز است.
تهران بار‌ها تاکید کرده که غنی‌سازی داخلی را کنار نخواهد گذاشت، حتی به‌طور موقت. این موضع در مذاکرات منتهی به برجام هم پابرجا بود و همچنان ادامه دارد.
روبرتو نچیا، پژوهشگر مستقل و تحلیلگر مسائل ایران، به المانیتور گفت: ایران ممکن است از ایده کنسرسیوم حمایت کند، زیرا «می‌تواند هم به آمریکا تضمین‌های لازم برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بدهد و هم به ایران، در مورد امنیت تأمین سوخت هسته‌ای، اطمینان دهد و از تجربیات منفی گذشته جلوگیری کند.» او افزود: «این ایده در دوران روحانی هم مطرح شده بود و نکته کلیدی برای ایران، به رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی است.»
به گفته بقایی، نیاز منطقه به نیروگاه‌های هسته‌ای و سوخت هسته‌ای، دلیل اصلی پیشنهاد کنسرسیوم است. در تئوری، این پیشنهاد می‌تواند با ایجاد منافع مشترک برای کشورهای منطقه، هم اعتمادسازی کند و هم آنها را درگیر کند.
برای مثال، امارات نخستین نیروگاه هسته‌ای جهان عرب را در براکه راه‌اندازی کرده، اما غنی‌سازی انجام نمی‌دهد. مقاله‌ای در بولتن دانشمندان اتمی در سال ۲۰۲۳، نوشته سید حسین موسویان و فرانک فون هیپل، پیشنهاد کرد که عربستان و امارات می‌توانند به‌عنوان حامیان مالی چنین کنسرسیومی مشارکت کنند.
برای جلب رضایت آمریکا، غنی‌سازی می‌تواند دوباره به سقف ۳.۶۷ درصد برجام محدود شود. مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر خارجه ایران، گفته بود که محدودیت‌های زمانی در سطح و حجم غنی‌سازی «برای مدت زمان محدود» قابل‌قبول است.
برای شفافیت بیشتر، این همکاری می‌تواند شامل نظارت دائمی کشورهای شریک و نهاد‌هایی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. با این حال، مشخص نیست کشورهای خلیج فارس چنین نقشی را بپذیرند. حمایت آنها می‌تواند برای قانع‌کردن واشنگتن حیاتی باشد.
نیکیتا سماگین، کارشناس سیاست خارجی و داخلی ایران، به المانیتور گفت که اجازه دادن به عربستان و امارات برای نظارت بر تأسیسات ایران ممکن است برای آمریکا قابل‌قبول باشد. او افزود: «تهران امیدوار است با ورود بازیگران منطقه‌ای، هر توافقی پایدارتر و معتبرتر شود.»
به گفته سماگین، اگرچه نقش نظارتی عربستان و امارات ممکن است برای واشنگتن قابل‌قبول باشد، اما «این موضوع اختلاف اصلی در مذاکرات ایران و آمریکا را حل نمی‌کند: اینکه آیا به ایران اجازه غنی‌سازی داده خواهد شد یا نه.»
آیا ایده کنسرسیوم عملی است؟ در عمل، این ایده با موانع جدی مواجه است. پافشاری ایران بر غنی‌سازی داخلی اجرای آن را دشوار می‌کند. حتی مکان استقرار کنسرسیوم هم محل اختلاف است: نچیا تأکید کرد که ایران جز در خاک خودش، جای دیگری را نمی‌پذیرد و نیرو‌های امنیتی آن هم مخالف هرگونه جایگزین در خارج از خاک ایران خواهند بود.
با تهدید اروپا به فعال‌کردن «مکانیسم ماشه» تا ماه ژوئن، فرصت دیپلماتیک برای یافتن راه‌حل سریعاً در حال از دست رفتن است.
منبع: المانیتور
