باشگاه خبرنگاران جوان _ عید قربان، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اعیاد اسلامی است که در سرتاسر جهان اسلام جشن گرفته می‌شود، اما در سیستان و بلوچستان، این عید با آداب و رسوم خاص و منحصر به فردی همراه بوده که نشان‌دهنده فرهنگ غنی و سنت‌های دیرینه مردم این دیار است.

عید قربان که به مناسبت قربانی کردن حضرت ابراهیم (ع) و اطاعت از فرمان خداوند جشن گرفته می‌شود، نماد بندگی و اطاعت از خداوند بوده، این عید فرصتی است برای مسلمانان تا با قربانی کردن حیوانات، تقرب به خدا را جستجو کنند و یادآور فداکاری و ایثار باشد.

مردم سیستان و بلوچستان، عید قربان را با آداب و رسوم ویژه‌ای گرامی می‌دارند که محمدعلی ابراهیمی، پژوهشگر مردم شناس رئیس گروه گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به برخی از آنها اشاره کرده است.

چه آیین‌های خاصی در عید قربان در سیستان و بلوچستان وجود دارد که نشان‌دهنده‌ فرهنگ غنی این منطقه است؟

ابراهیمی: آداب و رسوم عید بزرگ قربان در سیستان و بلوچستان به عنوان آیینه تمام نمای فرهنگ‌های ناب و سنت‌های دست نخورده مردم این منطقه شناخته می‌شود. این مراسم نه تنها یک سنت دینی است بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی مردم این استان به شمار می‌رود.

عید قربان از جمله اعیاد اصلی در این دیار محسوب می‌شود و خرده فرهنگ‌های مرتبط با آن به‌عنوان میراث معنوی از نسل‌های گذشته به نسل‌های جدید منتقل شده، این عید به اندازه‌ای مهم بوده که حتی در نامگذاری فرزندان نیز تأثیرگذار بوده و نام‌هایی مانند «قربان»، «قربان علی» و «رمضان» در این منطقه رایج است.

آداب و رسوم عید قربان فراتر از مراسم دینی است، در ادبیات شفاهی، شعرهای محلی و مثل‌ها نیز ردپایی از این اعتقادات مشاهده می‌شود. همچنین، زنان هنرمند سیستان و بلوچستان لباس‌های نو را برای اهل خانه با سوزن‌دوزی و خامه‌دوزی‌های زیبا آماده می‌کنند که نمادی از فرهنگ و هنر این سرزمین است. از سوی دیگرعید قربان فرصتی برای برگزاری جلسات آشتی و صلح است و به کاهش اختلاف‌ها کمک می‌کند، این مراسم به نوعی به تقویت روابط اجتماعی و همبستگی درون قومی می‌انجامد و بسیاری از عروسی‌ها و پیوندها نیز در این ایام برگزار می‌شود.

مردم سیستان و بلوچستان در شب قبل از عید قربان چه آدابی را رعایت می‌کنند؟

ابراهیمی: عید قربان، به عنوان عید بندگی و عبادت، بستری برای جاری ساختن مفهوم عبودیت و تعبد در برابر خالق یکتاست. این عید با نماز و قربانی کردن، جلوه‌گاه بندگی خداوند بوده و در زندگی مردم سیستان و بلوچستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مردم این دیار در شب قبل از عید قربان به نقل از بزرگان سفارش می‌کنند که گندم‌های نورسیده را بشویند و خیس کنند. سپس با جدا کردن پوست گندم و مالیدن آن به سنگ آس در دیگ بر روی سه پایه، آن را تا صبح عید جوش می‌دهند تا غلور شود.

بانوان سیستان و بلوچستانی با تهیه لباس‌های سنتی و زیبای این دیار با خمک‌دوزی، سیه‌دوزی و سوزن‌دوزی آستین‌ها، به ادای آداب عید می‌پردازند. همچنین، آن‌ها با پخت انواع غذاها، خوراکی‌ها و شیرینی‌جات سنتی مخصوص این دیار، سنگ تمام می‌گذارند و به جشن عید قربان رونق می‌بخشند.

بانوان سیستان و بلوچستانی چه اقداماتی برای برگزاری عید قربان انجام می‌دهند؟

ابراهیمی: در روز عید قربان صبحانه یاچاَشت قربون در سیستان با "نان رستم" و "مسکه"، و "کشک زرد" و قربانی کردن و طبخ "قاتق" یا آبگوشت زابلی با "بتوگوشت"، "بتوماش" و "تنورچه" بلوچی، کلوچه، "قتلمه" و "قلیفی" همراه بوده و کودکان با بازی های محلی در غروب و شب این عید را گرامی می دارند. خواندن نماز عید در کنار هم در پایتخت وحدت اسلامی ایران موطن مردان و زنانی است که سالیان چند در کنار هم با الفت و مهربانی آیین های ویژه این ایام را گرامی داشته اند.

یکی از زیباترین رسومی که در میان آداب و رسوم مردم استان از گذشته های دور پابرجا مانده آیین حنابندان شب قبل از عید است در این شب زنان و دختران با بستن حنا بر روی دست و پای خود توسط دختران خوش ذوق و ماهر این دیار نقش‌های مختلفی طراحی می کنند. طرح های مورد استفاده در این مراسم که بر دست و پای بانوان بلوچ نقش می بندد، الهام گرفته از همان طرح هنر سوزن دوزی و برگرفته از فکر و خیال دختران این دیار است که در قرن های گذشته سینه به سینه و نسل به نسل از مادران به دخترانشان رسیده و همچنان ماندگار است و آن را با خوشحالی و انگیزه خاصی انجام می دهند.

مردم سیستان و بلوچستان چگونه به استقبال عید قربان می‌روند؟

ابراهیمی: سه روز پیش از عید قربان، مردم استان به پیشواز عید می‌روند و زنان نقش کلیدی در برگزاری آیین‌های مختلف ایفا می‌کنند. آن‌ها با نزدیک شدن عید، خانه را آراسته و خود را برای میزبانی خویشاوندان و اقوام نزدیک و دور آماده می‌کنند.

با نزدیک شدن عید قربان، بوی عطرآگین آن را در کوچه پس کوچه‌های شهرها و روستاهای مختلف این دیار می‌توان احساس کرد. مردم با شور و خوشحالی خاصی خود را برای برگزاری آیین‌ها و آداب و رسوم خاص این منطقه آماده می‌کنند. خانم‌ها در شب قبل از عید قربان یا صبح اول روز عید، به خوشبو کردن منازل و مساجد می‌پردازند. آن‌ها با استفاده از ماده رنگی به نام «سوجکی» که در بازارهای سنتی یافت می‌شود، و دود دادن آن، فضای منزل را عطرآگین می‌کنند.

همچنین در روزهای قبل از عید قربان، مراکز خرید، فروشگاه‌ها و بازارها در شهرهای استان مملو از جمعیت می‌شود. بسیاری از مردم از روستاها به بازارهای شهر مراجعه کرده و با خرید شیرینی، میوه و لباس نو، خود را برای استقبال از عید قربان آماده می‌کنند.

در روز عید قربان، مردم سیستان و بلوچستان با پوشیدن لباس نو این روز را آغاز می‌کنند. اعضای خانواده پس از استحمام و پوشیدن لباس نو، دوش به دوش هم به سوی مساجد و عیدگاه‌ها حرکت می‌کنند تا فریضه نماز عید را به جا بیاورند.

هلک پهلی چه مفهومی دارد و چگونه در فرهنگ مردم سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود؟

ابراهیمی: پس از اقامه نماز عید قربان در محل عیدگاه، مردم پایخت وحدت با در آغوش گرفتن یکدیگر و تبریک عید، از هم طلب حلالیت می‌کنند. آن‌ها این عید بزرگ را فرصتی مناسب برای فراموش کردن کدورت‌ها و اختلاف‌های گذشته می‌دانند و با در آغوش کشیدن هم، پیمان صلح، دوستی، برابری و برادری را مجدداً برقرار می‌کنند.

طلب بخشش در روز عید قربان به عنوان یکی از آداب پسندیده و قدیمی مردم سیستانی و بلوچ شناخته می‌شود. این روند به مدت سه روز در دیدار با اقوام و آشنایان ادامه دارد و پس از آن در دیدار با دوستان و همسایه‌ها تکرار می‌شود.

با فرارسیدن عید قربان، مردم استان شاهد افزایش تعداد مراسم صلح و سازش در میان اقوام و طوایف درگیر و دارای اختلاف هستند، بسیاری از کینه‌ها و دشمنی‌ها در این ایام جای خود را به صلح و دوستی می‌دهند.

بسیاری از دخترها و پسرهای جوان تلاش می‌کنند تا مراسم ازدواجشان را همزمان با این عید فرخنده جشن بگیرند، مردم این منطقه معتقدند که ازدواج در اعیاد اسلامی موجب خوشبختی و ایجاد عشق و علاقه در میان زوجین می‌شود.

قربانی‌کردن گوسفند چه جایگاهی در فرهنگ مردم سیستان و بلوچستان دارد؟

ابراهیمی: قربانی‌کردن گوسفند یک سنت حسنه موکد در میان مسلمانان است و در فرهنگ مردم سیستان و بلوچستان در مناسبت‌های مذهبی و غیرمذهبی جایگاه ویژه‌ای دارد. این رسم در ادوار مختلف تاریخی در استان رایج بوده و در روز عید قربان به صورت ویژه‌ای به‌ویژه با الگوگیری از اقدام حضرت ابراهیم (ع) اجرا می‌شود.

مردم این دیار معتقدند که سنت قربانی فقط به حاجیان اختصاص ندارد و همه افرادی که بضاعت مالی دارند، در اندازه توان خود می‌توانند بز، گوسفند، گاو یا شتر ذبح کرده و آن را در میان خانواده‌های کم‌بضاعت، همسایگان و نزدیکان توزیع کنند.

افرادی که توانایی مالی بیشتری دارند یا بزرگ طایفه هستند، با جمع کردن اقوام و بستگان کم بضاعت خود، آن‌ها را در مصرف گوشت قربانی و جشن و شادی شریک می‌کنند، این کار به تقویت روابط اجتماعی و همبستگی در جامعه کمک می‌کند.

منبع ایرنا