جلوه‌های عاشورا در شعر و نقاشی ترکمن‌ها
مختومقلی فراغی، شاعر و عارف نامدار ترکمن با دیوان غنی و پرمغز خود، نه‌تنها فرهنگ و هویت ترکمن را جاودانه کرده، بلکه با اشعاری سرشار از معرفت عشق و ارادت به عاشورا و ارزش‌های آن را در میان ترکمن‌ها زنده نگه داشته است.
باشگاه خبرنگاران جوان، مختومقلی که در قرن هجدهم میلادی می‌زیست، با زبانی ساده، اما عمیق، مفاهیمی، چون ظلم‌ستیزی، آزادگی و ایثار را در اشعارش به تصویر کشیده و این مضامین را با روح حماسه عاشورا پیوند داده است.
روح عاشورایی در سروده‌های مختومقلی فراغی شاعر و عارف نامدار ترکمن ایران زمین، که بر مقاومت در برابر ظلم و دفاع از حق تأکید دارند، به‌وفور یافت می‌شود و این اشعار، عاشورا را به‌عنوان نمادی از مبارزه با ستم و پایبندی به حقیقت در فرهنگ ترکمن نهادینه کرده‌اند.
مختومقلی در اشعارش با زبانی نمادین و عرفانی، به مضامین مشترکی با فرهنگ عاشورا پرداخته است. برای نمونه، در یکی از اشعار معروفش، او از «مبارزه با ظالم» و «حفظ شرافت» سخن می‌گوید که به‌روشنی با روح قیام امام حسین (ع) همخوانی دارد.
او در این بیت‌ها، که به ترکمنی سروده شده، به ارزش‌های اخلاقی و انسانی تأکید می‌کند:
«یامان‌لارا قارشی دورمالی.
حق یولوندا جان بِرمَلی»
(ترجمه: باید در برابر بدخواهان ایستاد.
و در راه حق جان فدا کرد.)
این ابیات، که در میان ترکمن‌ها بار‌ها بازخوانی شده، به‌طور غیرمستقیم به روحیه عاشورایی اشاره دارد؛ جایی که امام حسین (ع) و یارانش جان خود را برای دفاع از حقیقت و عدالت فدا کردند.
همچنین، در برخی اشعار دیگر، مختومقلی با اشاره به اهمیت «امر به معروف و نهی از منکر» و ضرورت حفظ عزت نفس، به‌طور ضمنی ارزش‌های عاشورایی را در فرهنگ ترکمن تقویت کرده است. برای مثال:
«عزت بیلن یاشامالی.
نامردلارا باش اَگمَلی»
(ترجمه: باید با عزت زیست.
و در برابر نامردمان سر خم نکرد.)
مختومقلی در دیوان اشعارش، ۲۳ بار از امام حسین (ع) نام برده و ایشان را به‌عنوان نماد ایثار و شهادت ستوده است. او همچنین ۱۰ بار به واقعه کربلا اشاره کرده و از مصیبت شهادت امام حسین (ع) و یارانش با زبانی پر از شِکوه و تأثر سخن گفته است. برای مثال:
«حسن - حسین، عرشی - کرسی کره کیم کریلادا شهید اتدینک سن دنیا»
(ترجمه:ای دنیا! حسن و حسین را که از عرش و کرسی برترند، در کربلا شهید کردی)
مختومقلی شهدای کربلا را «شهید» می‌خواند و تأکید دارد که هیچ عنوانی جز شهادت شایسته آنان نیست:
«هر صحراده یاتان میت بولارمی؟
کربلادان غیری شهید بولارمی؟»
(ترجمه: آیا هر که در صحرا آرمیده، مرده است؟ آیا جز شهدای کربلا، شهیدی دیگر می‌توان تصور کرد؟)
این بیت‌ها، که در میان ترکمن‌ها به‌عنوان منشوری برای زندگی شرافتمندانه شناخته می‌شوند، با پیام عاشورا هم‌راستا هستند و نشان‌دهنده عمق تأثیر فرهنگ عاشورایی بر اندیشه مختومقلی است.
عشق ترکمن‌ها به عاشورا که از طریق اشعار مختومقلی تقویت شده، در آیین‌ها و سنت‌های این قوم نیز نمود یافته است.
مختومقلی با سرودن اشعاری که بر آزادگی و مقاومت تأکید دارند، به ترکمن‌ها آموخته که عاشورا نه‌تنها یک واقعه تاریخی، بلکه راهنمایی برای زندگی با شرافت و مبارزه با ستم است.
کنگره فرهنگ عاشورایی؛ آیینه‌ای از عشق ترکمن‌ها
یکی از زیباترین جلوه‌های این ارادت، برگزاری کنگره فرهنگ عاشورایی در آیین، زبان و ادبیات ترکمن است که به گفته مسئول کمیته اطلاع رسانی موسسه دولت محمد آزادی، ۲۴ مرداد ۱۴۰۴ در گنبدکاووس برگزار می‌شود.
رستم جرجانی گفت: این رویداد که به همت موسسه دولت محمد آزادی برگزار خواهد شد، با محوریت اشعار مختومقلی فراغی، به بررسی ارزش‌های عاشورایی، چون ظلم‌ستیزی، واقعه عاشورا، شخصیت حضرت حسین (ع)، و امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد.
وی افزود: کنگره در سه بخش شعر، داستان و خاطره و نقاشی و در دو رده سنی کودکان و نوجوانان برگزار می‌شود و مهلت ارسال آثار تا ۲۰ مرداد است.
جرجانی ادامه داد: این رویداد که در سالن همایش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گنبدکاووس برگزار خواهد شد، فرصتی است تا هنرمندان ترکمن با الهام از مختومقلی، عشق خود به عاشورا را در قالب آثار هنری به نمایش بگذارند.
پنج دوره گذشته این کنگره گواه روشنی بر عشق عمیق ترکمن‌ها به فرهنگ عاشورایی است.
استقبال گسترده هنرمندان ترکمن از شاعران و نویسندگان گرفته تا نقاشان جوان، نشان‌دهنده ریشه‌دار بودن این ارادت در میان این قوم است.
در دوره‌های پیشین آثار ارسالی به کنگره که اغلب با الهام از اشعار مختومقلی و مضامین عاشورایی خلق شده بودند، نه‌تنها از نظر هنری درخشان بودند، بلکه عمق درک ترکمن‌ها از پیام عاشورا را به نمایش گذاشتند.
برای مثال شاعران جوان ترکمن در دوره‌های گذشته با سرودن اشعاری به زبان ترکمنی، که گاه به سبک مختومقلی بود، صحنه‌های کربلا و ایثار حضرت حسین (ع) را به زیبایی به تصویر کشیده‌اند.
گنبدکاووس در ۲۴ مرداد ۱۴۰۴ شاهد آیینی خواهد بود که در آن شعر، داستان، و نقاشی با عشق به عاشورا و ارادت به مختومقلی در هم می‌آمیزد و تصویری باشکوه از فرهنگ و معنویت ترکمن‌صحرا را به نمایش می‌گذارد.
منبع: ایرنا
