باشگاه خبرنگاران جوان - ذکر صلوات بر پیامبر اسلام (ص)، هم هنگام نزاع و کشمکش به آرام کردن فضا کمک می‌کند، هم در آیین‌ها و مراسم جمعی، چون بدرقه زائران یا آشتی‌دادنِ قهرکرده‌ها نقش پررنگی دارد. به این ترتیب، یاد پیامبر (ص) در فرهنگ عامه تنها به عرصه دین محدود نمی‌شود، بلکه به عنوان یک سرمایه فرهنگی و اجتماعی عمل می‌کند که در ناخودآگاه جمعی ایرانیان ریشه دوانده و طی نسل‌ها توانسته اختلاف‌ها را پایان دهد، همبستگی را تقویت کند و دوستی‌ها را استوارتر سازد.

یکی از نمونه‌هایی که در ادبیات عامیانه سرزمین ما ابعاد گسترده‌ای دارد از شخصیت پیامبر (ص) است. ویژگی‌های متعالی خلقی، رفتاری و شأن و مرتبت وجودی ایشان در قالب جملات حکمی، قصه و حکایت، پند و اندرز، مدح، ثنا، شعر و سرود، هر روز بر زبان‌ها جاری می‌شود و بخشی از فرهنگ عامه و روزمره را شامل می‌شود.

فرهنگ و ادبیات شفاهی ما انباشته است از نام پیامبر اعظم (ص)، سوگند خوردن یا سوگند دادن به نام او، درود فرستادن بر او و خاندان پاک ایشان، بیان جلوه‌های اخلاقی و رفتاری او در قالب نکات تعلیمی، تربیتی، اندرزی و آموزشی به دیگران، مدد خواستن از او، ذکر کرامات فراوان آن حضرت و عظمت و بزرگی ایشان و ترک مخاصمات و ستیزه‌ها در پرتو ذکر نام ایشان.

یکی از مهم‌ترین وجوه حضور و به کار بردن نام حضرت محمد (ص) در زندگی روزمره از گذشته تاکنون ریشه در همین باور‌ها دارد؛ همان‌جایی که مردم با همین باور‌ها و عقاید، بسیاری از مسائل خود را حل و فصل می‌کردند و بسیاری از دعوا‌ها و کشمکش‌ها با ذکر نام پیامبر (ص) و فرستادن صلوات بر او خاتمه می‌یافت.

ممکن است این باور‌ها و عقاید، ظاهری ساده و سطحی داشته باشند، اما پایه و اساس آنها بر واقعیاتی استوار است که بسیاری از آنها ریشه در آیات قرآنی، روایات، حکایات تاریخی، متون ادبی و تمثیلی دارد. این آموزه‌ها به مرور در ادبیات عامیانه راه یافته و در افکار مردم جای باز کرده و طبیعی اسـت کـه تغییراتی هم در آن ایجاد شده باشد، اما در هر صورت از بین نرفته است.

ذکر صلوات بر محمد (ص) در بسیاری از امور روزانه مردم جاری است؛ به عنوان مثال هنگام گلاویز شدن و دعوا کردن دو نفر با یکدیگر، اولین جمله‌ای که شخص میانجی برای آرام کردن آنان به زبان می‌آورد این است: «صلوات بفرستید، تمام بشه» و گاهی این توصیه چنان عملی می‌شود که بحث به پایان می‌رسد.

همچنین هنگامی که امر خیری در میان باشد نیز برای پایان دادن به اختلاف نظر‌ها درباره شرایط پیشنهادی طرفین، سرانجام ریش‌سفید مجلس با نزدیک کردن دیدگاه‌های طرفین، نظر خود را اعلام می‌کند و می‌گوید: «بر محمد (ص) صلوات».

وقتی دو نفر که قهر کرده‌اند را آشتی می‌دهند نیز، در همان حال که آنها یکدیگر را در آغوش گرفته و صورت هم را می‌بوسند، حاضران می‌گویند: «بر محمد (ص) صلوات».

در برخی مراسم، به‌ویژه در چاووشی سردادن، هنگام بدرقه زائران نیز می‌گویند: «اول به مدینه مصطفی را صلوات، دوم به نجف شیر خدا را صلوات.»

بنابراین کدورت‌ها، دشمنی و ستیزه‌ها، بگو مگوها، بی‌اعتمادی‌ها و تیرگی‌ها با نام پیامبر اکرم (ص) از بین رفته و جای آن را صفا و صمیمیت، دوستی و اخوت و اعتماد می‌گیرد. زیرا هدف بعثت پیامبر اسلام (ص)، سوق دادن جامعه از تیرگی‌ها و پلیدی‌ها به نور، روشنایی، برادری و همدلی بوده است؛ بنابراین با روشن شدن چراغ یا نوری که تیرگی و سیاهی را از بین می‌برد، فوراً به نام پیامبر و بر او صلوات فرستاده می‌شود.

پی‌نوشت: این گزارش با استفاده از اطلاعات مقاله «جایگاه پیامبر اکرم (ص) در ادبیات شفاهی» نوشته جهانبخش ثواقب؛ منتشر شده در فصلنامه فرهنگ مردم ایران مرکز تحقیقات صدا و سیما نوشته شده است.

منبع: ایسنا