باشگاه خبرنگاران جوان؛ فاطمه آریان پور - سالهاست هنر بانوان خراسان جنوبی فرش بافی است و با نخ و شانه و پاکی، نه تنها فرش که تاریخ و فرهنگ می‌بافند.

هرچند در مناطقی از کشور طرح و نقش فرش دستباف به طمغ تولید فرش ارزان به کشور افغانستان ارسال و پس از بافت به صورت غیر قانونی وارد کشور می‌شود، اما فرش دستباف خراسان جنوبی با وجود ناملایمات زیادی که به خود دیده دستخوش این پدیده و کپی برداری نشده است.

به گفته کارشناسان علی رغم رخ دادن این پدیده، اما همچنان فرش ایرانی همچون گوهری ارزشمند است و این موضوع نتوانسته درخشش و کیفیت بی‌نظیر فرش دستباف کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد.

با این وجود این هنر اصیل به ویژه در خراسان جنوبی نیازمند توجه جدی و حمایت واقعی است تا اصالت آن در سایه بی مهری‌ها رنگ نبازد.

اصالت در برابر تقلید

کامیابی مسک رئیس اتحادیه و از فعالان حوزه فرش دستباف خراسان جنوبی، با اشاره به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد فرش استان، از چالش‌ها و تهدید‌هایی سخن گفت که این هنر-صنعت اصیل را تحت تأثیر قرار داده است.

وی فرش خراسان جنوبی را یکی از نمونه‌های شاخص و اصیل در میان فرش‌های ایرانی دانست که به‌واسطه نقش و نگار‌های سنتی، بافت باکیفیت و استفاده از مواد اولیه مرغوب، جایگاه ویژه‌ای در میان علاقه‌مندان داخلی و خارجی دارد.

کامیابی در ادامه به روند نگران‌کننده‌ای در صنعت فرش کشور اشاره کرد و گفت: برخی تولیدکنندگان در نقاط مختلف ایران، به دلیل پایین بودن هزینه‌های تولید در کشور افغانستان، نقشه‌های فرش مناطق خود را به این کشور ارسال می‌کنند. در آن‌جا، با بهره‌گیری از نیروی کار ارزان و مواد اولیه نامرغوب، فرش‌ها بافته شده و سپس به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند؛ با این وجود، تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر انتقال طرح و نقش فرش‌های خراسان جنوبی به افغانستان ثبت نشده است.

کامیابی تأکید کرد: در شرایطی که مناطقی از کشور با خطر کپی‌برداری از طرح‌های بومی مواجه هستند، فرش خراسان جنوبی همچنان هویت اصیل خود را حفظ کرده است؛ این مسئله نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و هنری بالای فرش استان و وفاداری بافندگان به این میراث با ارزش است.

سایه رکود بر سر بازار فرش دستباف/ پای صادرات فرش لنگ می‌زند

کامیابی همچنین با اشاره به مشکلات موجود در حوزه صادرات فرش اظهار کرد: صادرات فرش ایران که در دهه ۷۰ به بیش از ۲ میلیارد دلار می‌رسید، پارسال به کمتر از ۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است، مشکلات مربوط به تعهدات ارزی و تحریم‌ها از جمله دلایل اصلی این کاهش عنوان شده‌اند.

او افزود: از آنجایی که در خراسان جنوبی مرز مشترکی برای صادرات فرش به کشور‌های اروپایی وجود ندارد و حتی خدمات قبل از صدور، مانند شستشوی تخصصی فرش نیز در استان انجام نمی‌شود فرش‌های تولید شده در استان به همراه تولیدات سایر استان‌ها از تهران به بازار‌های خارجی ارسال می‌شوند.

رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی همچنین از کاهش تولید فرش در استان خبر داد و گفت: تولید فرش در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰ درصد کاهش داشته و تولید در ۴ ماهه اول ۱۴۰۴ نیز قریب ۱۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.

کامیابی در پایان با بیان اینکه بازار فرش با رکود مواجه است، خواستار حمایت جدی‌تر از این هنر اصیل و بافندگان آن شد.

چالش‌های پیش روی بافندگان؛ از کم بودن عایدی تا نداشتن بیمه

اگر چه به گفته کارشناسان، فرش خراسان جنوبی بی نظیر است و جایگزینی ندارد، اما بایستی به مشکلاتی که بافندگان با آن مواجه هستند بیش از پیش توجه شود، چرا که این چالش‌ها می‌تواند تمایل بافندگان برای تداوم این هنر را دستخوش تغییر قرار داده و بر تولید آن سایه افکند.

برای بررسی مشکلات پیش روی بافندگان با یکی از بانوان بافنده فرش گفت‌و‌گو کردیم، مهدی آبادی گفت: از نوجوانی فرش می‌بافم و با این هنر خو گرفته‌ام، ظرافت و نقوش فرش خراسان جنوبی نظیر ندارد.

او افزود: هر چند این هنر زیبا و پر اصالت است، اما پس از بافت با قیمت‌های کمی فرش را از ما می‌خرند و میگویند بازار کساد است و قیمتش همین است!

محمدی نیز بیان کرد: با اینکه سال‌ها مشغول این حرفه هستم و جوانیم را برایش گذاشته‌ام، اما بیمه ندارم.

وی همچنین ادامه داد:، پس از دو سال معطلی توانستم ۲۵ میلیون وام قالی بافی دریافت کنم که مبلغی بسیار ناچیز است.

آماری که نشان از جایگاه‌ی ویژه دارد/ صادرات فرش دستباف به بیش از ۵۰ کشور

جویبان معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی، اعلام کرد: در حال حاضر حدود ۵۰ هزار بافنده به صورت تمام‌وقت، پاره‌وقت و فصلی در تولید فرش دستباف استان اشتغال دارند که از این تعداد حدود ۱۹ هزار نفر دارای کارت شناسایی قالیبافی هستند..

او با اشاره به سهم حدود پنج درصدی خراسان جنوبی در صادرات فرش دستباف کشور افزود: پارسل حدود ۱۵۰ هزار مترمربع و در ۴ ماهه امسال نیز ۴۵ هزار متر مربع فرش دستباف در استان تولید شده است.

بیشتر بخوانید

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: صادرات رسمی فرش ایران به بیش از ۵۰ کشور جهان انجام می‌شود که عمده آن به آلمان، امارات، ژاپن و چین صادر شده است.

جویبان عنوان کرد: صادرات رسمی فرش دستباف کشور حدود ۴۲ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود سه درصد افزایش داشته، اما این میزان قابل قیاس با صادرات در دهه ۷۰، ۸۰ و نیمه اول دهه ۹۰ نیست.

تنها ۶ درصد بافندگان فرش خراسان جنوبی بیمه دارند

جویبان معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی مهم‌ترین موانع پیش روی فرش دستباف را تحریم‌های ظالمانه، پیمان‌سپاری ارزی و مشکلات بانکی دانست.

وی افزود: به دلیل عدم تأمین اعتبار در بودجه سالیانه کشور، قالیباف جدیدی تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد و تنها حدود ۶ درصد از بافندگان استان بیمه هستند.

جویبان ادامه داد: گزارش‌هایی مبنی بر کپی‌برداری طرح‌ها و نقش‌های فرش دستباف مناطقی از کشور توسط کشور افغانستان وجود دارد، اما با توجه به نوع بافت و کیفیت فرش ایرانی، جایگزینی آن تقریباً غیرممکن است.

عمده تسهیلات ارائه‌شده در حوزه فرش استان در قالب مشاغل خانگی مستقل و پشتیبان بوده و پارسال ۶۱۰ میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شده است.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی بیان کرد: شهریور هر سال نمایشگاه فرش دستباف در محل دائمی نمایشگاه‌های تهران برگزار می‌شود و میزبان خریداران داخلی و خارجی است، اما به دلیل مشکلات مربوط به خروج فرش از کشور، شرکت در نمایشگاه‌های خارجی به‌صورت محدود انجام می‌شود.

تلاش برای حفظ گنجینه‌ای بی همتا/ ثبت فرش‌های نامدار خراسان جنوبی

جویبان معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: خراسان جنوبی در سال‌های اخیر تلاش‌های چشمگیری در ثبت جهانی و ملی فرش‌های خود انجام داده است؛ فرش مود و قهستان به ثبت جهانی رسیده‌اند و فرش درخش نیز ثبت ملی شده است.

جویبان ادامه داد: ۲۰۰ واحد صنفی و ۲۱ تعاونی مرتبط با فرش دستباف در استان فعال است و شهرستان‌های بیرجند، درمیان، قاینات، سربیشه، سرایان، طبس، بشرویه، فردوس، خوسف، زیرکوه و نهبندان بیشترین تولید فرش استان را دارند.

وی گفت: به منظور حفظ این هنر اصیل چهار رشته طراحی، رنگرزی، بافت و مرمت فرش در مقاطع دانش‌آموزی و دانشجویی در مراکز آموزشی استان فعال است و هر سال برای بافندگان دوره‌های ارتقای مهارت برگزار می‌شود.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی تصریح کرد: بافندگان فرش در حال حاضر از طریق فروشگاه‌های مواد اولیه، نیاز خود را تأمین می‌کنند. طرح راه‌اندازی فروشگاه‌های عرضه مواد اولیه مرغوب به قیمت تمام‌شده در دستور کار قرار دارد.

حفظ اصالت فرش دستباف نیازمند حمایت‌های جدی

فرش دستباف خراسان جنوبی، با همه زیبایی، اصالت و بی‌رقیبی‌اش، مظلوم واقع شده و هنرمندانی که آن را می‌بافند، همچنان درگیر مشکلاتی‌اند که سال‌هاست گفته می‌شود، ولی حل نمی‌شود.

اگر قرار است این هنر جهانی بماند، وقت آن رسیده که هنرمند آن هم دیده شود، زحمتکشانی که از امنیت شغلی، بیمه، بازار پایدار و حتی دیده شدن هم بی‌بهره‌اند.

حفظ جایگاه فرش دستباف نه تنها در خراسان جنوبی بلکه در سراسر کشور، نیازمند حمایت‌های جدی‌تر از بافندگان، مقابله قاطع با تقلید‌های غیرقانونی، تلاش برای ثبت و حفظ مالکیت معنوی، حمایت‌های بیمه و بانکی، تسهیل صادرات به منظور رونق دوباره بازارو برگزاری جدی‌تر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای است تا این هنر به عنوان نماد هویت فرهنگی ایران همچنان در جهان بدرخشد.