باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - فلک‌الافلاک یکی از آثار برجسته‌ی معماری ایرانی است که بیشتر به دوره ساسانی بر‌می‌گردد، اما در دوره‌های بعدی مانند صفوی، قاجار و دوران معاصر نیز دستخوش تغییرات، مرمت و الحاقات شده است.  

در سال‌های اخیر تلاش‌های باستان‌شناسی جدی‌تری برای روشن کردن تاریخ سکونت، مراحل ساخت، سیر تحول بنا و استفاده‌های گوناگون قلعه صورت گرفته است. برخی نکات مهم:

 شروع کاوش‌های جدید و ضرورت ثبت جهانی

 دولت ایران و اداره میراث فرهنگی لرستان، به منظور تکمیل پرونده ثبت جهانی «دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک»، مجوز کاوش در تپه قلعه را صادر کرده‌اند. فعالیت‌های باستان‌شناسی با همکاری سپاه و دیگر نهاد‌ها انجام شده و هدف انتشار مطالعات علمی و مستندسازی است.  

 یکی از گمانه‌ها به ابعاد ~۲۵ متر طول در ۲ متر عرض در سمت جنوبی قلعه، موازات برج شماره ۳، کاوش شده است. تیم کاوش از دانشگاه کرمانشاه همراه با باستان‌شناسان محلی فعالیت می‌کنند.

عمق، لایه‌ها و دوره‌های زمانی کشف شده

 بیشینه‌ی عمق حفاری در این گمانه به حدود ۱۱ متر نسبت به نقطه مرجع بوده است. سکونت‌های متعدد طی دوره‌های مختلف: از دوران‌های پیش از تاریخ (عصر سنگ نو، عصر مفرغ)، دوره‌های باستانی مثل اشکانی و ساسانی، تا دوره‌های اسلامی و عصر صفوی و قاجار.

 برخی ساختار‌های معماری مانند دیوار‌های سنگی، کف‌های گلی، گچبری‌ها، اجزایی از بنا‌های پیش از قلعه‌ی ساسانی، آشکار شده‌اند.ظروف سفالی متعلق به دوره‌های مختلف از جمله دوران مس و سنگ پیش از عصر مفرغ باقی‌مانده‌های معماری مثل کف‌های گلی، دیوار‌هایی با ملات، آجر و سنگ.  

 تاریخ سکونت قدیمی‌تر از تصور قبلی

 برآورد‌های جدید نشان می‌دهد که قدمت سکونت در تپه قلعه فلک‌الافلاک به حدود ۵۴۰۰ سال پیش‌ می‌رسد، یعنی دوران پیش از عصر مفرغ. این یافته‌ها به معنی آن است که این مکان نه فقط یک دژ ساسانی، بلکه تپه‌ای است که پیشینه انسانیِ قابل توجهی داشته است. 

اهمیت یافته‌ها

اهمیت تاریخی و تمدنی: کشف لایه‌هایی از دوره‌های بسیار کهن نشان‌دهنده‌ی سکونت مداوم یا دوره‌ای انسان در منطقه است. این امر ارزش قلعه و تپه را فراتر از یک اثر نظامی یا معماری می‌برد و قلعه را به یک نقطه مرکزی برای فهم تاریخ پیش‌کشاورزی و پرتبدّل منطقه تبدیل می‌کند.

 مطالعه ساختار معماری و تغییرات زمانی: با بررسی لایه‌ها و الحاقات مختلف، مشخص می‌شود که چگونه قلعه در دوره‌های مختلف بازسازی یا تغییر عملکرد داده است (پادگان، خزانه، زندان، مرکز حکومتی و غیره). این اطلاعات به درک روند تحولات معماری نظامی و مدنی منطقه کمک می‌کند.

تقویت پرونده ثبت جهانی: یافته‌های جدید که نشان‌دهنده قدمت بسیار زیاد سکونت است، مستندات لازم را برای پرونده‌ی جهانی شدن قلعه فراهم می‌آورند. همچنین توجه به حفظ، مرمت علمی و حفاظت از آن افزایش یافته است.  

 موزه و نمایش عمومی: قلعه فلک‌الافلاک اکنون میزبان موزه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و آزمایشگاه مرمت است؛ اشیایی از غار کلماکره، سفالینه‌ها، مفرغ‌های لرستان و ... در آن به نمایش گذاشته شده‌اند.