باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - استفاده گسترده و بدون برنامه از سموم شیمیایی طی دهه‌های گذشته باعث کاهش تنوع زیستی مفید، مقاومت آفت‌ها به سموم، آلودگی خاک و آب، تهدید سلامت انسان و دام و افزایش هزینه تولید شده است.

 کنترل بیولوژیک به‌‌عنوان بخش کلیدی سامانه مدیریت تلفیقی آفات می‌تواند گزینه‌ای پایدار، اقتصادی و سازگار با محیط‌زیست برای باغات و کشاورزی لرستان باشد. در این یادداشت چرایی ضرورت، روش‌ها، مزایا، موانع اجرا و پیشنهادات عملی برای پیاده‌سازی آورده شده است.

کنترل بیولوژیک چیست و چه تفاوتی با سم‌پاشی مرسوم دارد؟

مهندس عزیزی کارشناس آفت شناسی در لرستان پاسخ می دهد:  کنترل بیولوژیک استفاده از موجودات زنده یا محصولات بیولوژیک (مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، نماتدها) برای مهار آفات است. برخلاف سم‌پاشی شیمیایی که آفت و مفید را با هم ممکن است از بین ببرد، کنترل بیولوژیک روی هدف یا در چارچوب اکوسیستم عمل می‌کند و پایداری بلندمدت را فراهم می‌آورد.

چه روش‌های بیولوژیکی را می‌توان فوراً در باغات لرستان به‌کار برد؟

وی ادامه داد:  ساده‌ترین‌ها شامل تله‌های چسبی برای پایش، رهاسازی Bacillus thuringiensis برای لاروها، حفظ پوشش گیاهی حاشیه‌ای برای جذب دشمنان طبیعی، و استفاده از قارچ‌های افت‌کش برای برخی آفات خاکزی است. اولویت‌بندی با توجه به آفات منطقه‌ای انجام می‌شود.

چه مزایایی برای کشاورز دارد؟ آیا درآمد کم می‌شود؟

عزیزی می گوید: در کوتاه‌مدت ممکن است نیاز به آموزش و سرمایه‌گذاری جزئی باشد، اما در میانه تا بلندمدت هزینه خرید سم کاهش می‌یابد، محصولات سالم‌تر و بازارپسندتر می‌شوند و خطر تاب‌آوری آفت کمتر می‌شود. نمونه‌هایی در کشور نشان داده‌اند که بازدهی اقتصادی بهتر یا مشابه با هزینه کمتر قابل دستیابی است.

 مهم‌ترین مانع برای پذیرش این روش چیست؟

کارشناس آفت شناسی در لرستان گفت: دانش ناکافی، در دسترس نبودن عوامل بیولوژیک، و نگرانی از کاهش عملکرد کوتاه‌مدت. راهکارها آموزش، پایلوت‌های نمایشی و حمایت‌های مالی دولتی است.

  کنترل بیولوژیک، ضرورتی انکارناپذیر برای کشاورزان و صنعت کشاورزی لرستان 

  استفاده مداوم از آفت‌کش‌ها هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم (توسعه مقاومت در جمعیت آفات، مرگ طبیعی دشمنان آفت) را افزایش می‌دهد. کنترل بیولوژیک فشار شیمیایی را کم می‌کند.

 دشمنان طبیعی (جانوری و میکروبی) بخشی از اکوسیستم سالم باغات‌اند؛ با محافظت و تقویت آن‌ها، تعادل زیستی بازمی‌گردد.

مطالعات و تجارب نشان می‌دهد در بلندمدت، کشاورزانی که کنترل بیولوژیک را وارد برنامه کرده‌اند هزینه‌های خرید سم و دفعات سم‌پاشی را کاهش داده و محصول سالم‌تری عرضه می‌کنند.

کاهش آلودگی آب‌های زیرزمینی، خاک و بقایای سموم در محصولات و کاهش خطرات شغلی برای کارگر و کشاورز.

بازارهای داخلی و بین‌المللی به سمت محصولات کم‌سم و ارگانیک گرایش دارند؛ اعمال کنترل بیولوژیک به توسعه بازار کمک می‌کند.

وضعیت فعلی استفاده از سموم در لرستان چه تأثیری بر کشاورزان و محیط گذاشته است؟

غلام علی کشاورزی لرستانی پاسخ می دهد:  ما سال‌ها برای مقابله با آفت‌ها سم زیاد استفاده کردیم. هزینه‌ها بالا رفته، بعضی سال‌ها آفت‌ها مقاوم شدند و مفیدها کم شدند. الان اگر راهی باشد که هزینه و خطر کمتر شود، استقبال می‌کنیم؛ فقط لازم است راهنمایی و پشتیبانی ببینیم.

اگر بخواهید فردا شروع کنید چه قدم‌هایی برمی دارید؟

غلامعلی می گوید: با یک بازدید فنی شروع کنید تا آفات اولویت‌دار مشخص شود؛ سپس از روش‌های حفاظتی ساده حفظ گل‌ها و علف‌های مفید، کاهش تکرار و بی‌رویه سم‌پاشی، نصب تله‌های پایش شروع کنید. بعد از آن می‌توان رهاسازی یا استفاده از محصولات زیستی را برنامه‌ریزی کرد.

مسئولان جهاد کشاورزی چه اقدامی می‌توانند انجام دهند؟

کشاورز لرستانی پیشنهاد می دهد: ما باید برنامه آموزشی، تأمین عوامل بیولوژیک و سازوکارهای تشویقی برای کشاورزان فراهم کنیم؛ همچنین پایلوت‌های قابل تکراری در مناطق مختلف راه‌اندازی کنیم.

مراحل عملی برای پیاده‌سازی در سطح استان

 برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کشاورزان، دفاتر ترویج، شرکت تعاونی‌های کشاورزی و بهره‌برداران باغی درباره مفاهیم کنترل بیولوژیک، مزایا و شیوه‌های نگهداری مفیدها است.

تشکیل تیم‌های فنی/ترویجی برای شناسایی آفات اولویت‌دار در هر شهرستان و تهیه «کارنامه آفت» منطقه‌ای باشد.

راه‌اندازی مزارع نمایشی (demo farms) در چند شهرستان به‌عنوان نمونه‌های موفق که روش‌های بیولوژیک را نشان دهند.

  توسعه واحدهای تولید محلی (میکروبی، پرورش دشمنان طبیعی) با مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی استان انجام شود.

ارائه یارانه یا تسهیلات به کشاورزانی که IPM و کنترل بیولوژیک را پیاده می‌کنند؛ تنظیم مقررات برای کاهش مصارف سموم در مناطق حساس.

ایجاد شبکه‌ای از کشاورزان پیشگام، بازارهای هدف برای محصولات کم‌سم/ارگانیک و برندسازی منطقه‌ای شود.

 اندازه‌گیری کاهش مصرف سم، ارتقای محصول سالم، اثرات بر تنوع زیستی و انتشار نتایج برای تکثیر تجربه است.

عملیات کنترل بیولوژیک آفات در ۴ هزار هکتار اراضی لرستان انجام شد

  رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان از پایان موفقیت‌آمیز عملیات کنترل بیولوژیک آفات در سطح چهار هزار و پنج هکتار از مزارع نخود، گوجه‌فرنگی و باغات انار استان خبر داد و گفت: این طرح با هدف کاهش مصرف سموم و تولید محصولات سالم به اجرا درآمد.

کنترل بیولوژیک نه یک لوکس بلکه یک ضرورت برای پایداری کشاورزی لرستان است. با سرمایه‌گذاری در آموزش، تولید محلی عوامل بیولوژیک، و سیاست‌گذاری هدفمند می‌توان سلامت محیط، اقتصاد کشاورزان و رقابت‌پذیری محصولات استان را ارتقا داد. ترکیب کنترل بیولوژیک با سایر مولفه‌های مدیریت تلفیقی آفات مسیر عملی و کم‌هزینه‌ای برای عبور از بحران وابستگی به سموم است.