تحلیل موسسه نظامی آمریکا از پیامد اسنپ‌بک و اقدامات ایران
مرکز مطالعات استراتژیک ارتش آمریکا هشدار داد فعال‌سازی اسنپ‌بک می‌تواند ایران را به تغییر سیاست‌های دفاعی خود و بازآرایی آن سوق دهد.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ مینا عظیمی - مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی (NESA)، وابسته به فرماندهی ارتش آمریکا، یک گزارش اطلاعاتی درباره پیامد‌های فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا «اسنپ‌بک» (بازگشت خودکار تحریم‌ها) در توافق هسته‌ای ایران تهیه کرده و نسبت به عواقب راهبردی خطرناکی که ممکن است از آن ناشی شود، هشدار داده است.
در سایه تشدید تنش‌های پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، این مرکز معتقد است که فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» گامی با پیامد‌های استراتژیک جدی است، به ویژه در رابطه با احتمال سوق دادن ایران به سمت اتخاذ تصمیماتی که ممکن است مسیر غرب با آن را به طور اساسی تغییر دهد.
از جمله پیامدها که این مرکز آمریکایی نام برده، این است که فعال‌سازی این سازوکار می‌تواند منجر به خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) شود، سناریویی که می‌توان آن را واکنش دفاعی طبیعی ایران و به عنوان یک خطر برای غرب در مسئله هسته‌ای ایران در نظر گرفته شود.
به گفته تهیه‌کنندگان این گزارش، خطر زمانی افزایش می‌یابد که این خروج به عنوان مقدمه‌ای برای تقویت همکاری با قدرت‌های جدید منطقه‌ای یا بین‌المللی تفسیر شود، که ممکن است توسط آمریکا و رژیم تروریستی اسرائیل به عنوان بهانه‌ای برای توجیه یک اقدام نظامی مورد استفاده قرار گیرد.
در این زمینه، فعال‌سازی «اسنپ‌بک» تنها یک اقدام فنی در چارچوب توافق هسته‌ای نیست، بلکه گامی است که می‌تواند تشدید نظامی گسترده‌ای را تسریع کند، به ویژه اگر بدون ارزیابی دقیق از تاثیرات آن بر نیات و توانایی ایران برای پاسخگویی انجام شود.
برجام، ایران و بدعهدی طرف‌های غربی
در سال ۲۰۱۵، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام/JCPOA) به عنوان چارچوبی با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها ایجاد شد. برجام به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (۲۰۱۵) ضمیمه گردید.
برجام شامل یک «سازوکار حل و فصل اختلافات» است که معمولا به عنوان «اسنپ‌بک» (بازگشت تحریم‌ها) از آن یاد می‌شود. این سازوکار به گروه تروئیکای اروپایی یعنی فرانسه، آلمان، انگلیس و سه کشور دیگر یعنی چین، روسیه و آمریکا، این اختیار را می‌دهد که در صورت اثبات نقض اساسی تعهدات ایران تحت این توافق، تحریم‌های سازمان ملل را مجددا علیه ایران اعمال کنند.
در ۲۸ آگوست، ترئیکای اروپایی تصمیم گرفتند به شورای امنیت اطلاع دهند که معتقدند ایران به تعهدات خود ذیل برجام عمل نکرده است و بنابراین، رسما سازوکار «اسنپ‌بک» را فعال کردند. با شروع فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک»، یک فرآیند ۳۰ روزه در سازمان ملل آغاز می‌شود. این امر نقطه آغازی برای مرحله جدیدی در روابط با ایران است و احتمالا ارزیابی مجدد راهبردی در رابطه با بحث‌های آینده سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را تحریک خواهد کرد.
تروئیکای اروپایی درحالی با ادعای عدم تعهد ایران دست به این کار زدند که ایران به تمامی تعهدات خود عمل کرده و این خود کشورهای اروپایی و آمریکا بودند که با بدعهدی از توافق خارج شده و آن را نابود کردند.
سازوکار اسنپ‌بک چیست؟
سازوکار اسنپ‌بک تضمین می‌کند که در صورت عدم پایبندی، تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار علیه ایران مجددا اعمال شوند. ساختار این سازوکار عمدا به گونه‌ای طراحی شده است که امکان استفاده از حق وتو در شورای امنیت، حتی توسط اعضای دائم مانند چین یا روسیه، را از بین ببرد. این امر به این دلیل است که تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند مگر اینکه شورا به اتفاق آرا با پایان دادن به آنها موافقت کند.
اما اسنپ بک چه چیزی را فعال می‌کند؟ بازفعال‌سازی ممنوعیت تسلیحاتی که منقضی شده بود؛ این ممنوعیت مانع از آن می‌شد که کشور‌ها اکثریت تجهیزات نظامی و جنگی را به ایران بفروشند یا منتقل کنند و همچنین ایران را از صادرات هرگونه سلاح به خارج منع می‌کند.
احیای مجدد و اجرای مفادی که در اکتبر ۲۰۲۳ منقضی شده بودند و محدودیت‌هایی را بر ایران اعمال می‌کردند، به ویژه: منع ایران از صادرات موشک‌ها و هواپیما‌های بدون سرنشین. منع ایران از مشارکت در هرگونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک که برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای طراحی شده‌اند.
همچنین اجرای کنترل‌های صادراتی، ممنوعیت سفر، توقیف دارایی‌ها و سایر محدودیت‌ها علیه افراد، نهاد‌ها و بانک‌هایی که در فعالیت‌های هسته‌ای و بالستیکی مشخص ایران دخیل هستند، که مستلزم گنجاندن این محدودیت‌ها در قوانین داخلی دولت‌های ملی و اتحادیه اروپا است. ممنوعیت مجدد اکثر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از جمله فعالیت‌هایی که طبق برجام مجاز بودند.
رویداد‌های تاریخی
۱۴ ژانویه ۲۰۲۰: تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای ادعایی نگرانی خود را مبنی بر عدم پایبندی ایران به تعهدات برجام ثبت کرد و این موضوع را به کمیته مشترک در چارچوب سازوکار حل و فصل اختلافات ارجاع داد. این اقدام منجر به افزایش تعامل دیپلماتیک با ایران شد و به فروپاشی رسمی یا تشدید برجام منجر نگردید.
۳ ژوئیه ۲۰۲۰: ایران نیز برای رسیدگی به نگرانی‌های خود در مورد مسائل اجرایی از سوی تروئیکای اروپایی، سازوکار حل و فصل اختلافات را فعال کرد. این فرآیند در نهایت به حالت تعلیق درآمد.
۸ آگوست ۲۰۲۵: تروئیکای اروپایی نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل ارسال کرد که در آن نگرانی‌های خود را درباره برنامه هسته‌ای ایران و موضع مشترک خود در خصوص سازوکار «اسنپ‌بک» توضیح داد.
۲۸ آگوست ۲۰۲۵: تروئیکای بیانیه‌ای مشترک صادر و رسما اعلام کرد که فرآیند «اسنپ‌بک» را آغاز کرده است.
پیامدها و آثار احتمالی
مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی در ادامه می‌نویسد که پیش از فعال‌سازی اسنپ‌بک، تروئیکای اروپایی تمدید اعتبار این سازوکار را تا شش ماه برای انجام مذاکرات بیشتر با ایران پیشنهاد داد. این تمدید مشروط به همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و رسیدگی به نگرانی‌ها در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده آن بود. که در واقع این پیشنهادی برای فریب ایران و طلف کردن زمان بود. ایران در قاهره به توافق همکاری جدیدی دست پیدا کرد و از سوی دیگر خواست اروپایی‌ها مبنی‌بر اطلاع از ذخایر اورانیوم ایران با توجه به حملات آمریکا به مراکز هسته‌ای نطنز و فردو و تخریب بالای آن امری غیر ممکن و شبیه به شرطی غیر ممکن بود.
تروئیکای اروپایی در اطلاعیه ۲۸ آگوست خود مجددا ادعا کرد که تعامل دیپلماتیک با ایران در طول دوره ۳۰ روزه «اسنپ‌بک» خواهد داشت و بر ادامه تلاش‌های دیپلماتیک با هدف بازگرداندن ایران به پایبندی کامل به تعهدات هسته‌ای خود، تاکید کرد. ایران ممکن است در تلاش باشد از این دوره ۳۰ روزه به نفع خود با استفاده از تاکتیک‌های تعویق و مانور‌های دیپلماتیک بهره‌برداری کند. این البته این ادعای طرف غربی هم غیر واقع و غیر حقوقی بود. بر طبق نامه‌ای که طرف‌های چینی، روسی و ایرانی به شورای امنیت ارسال کردند طرف اروپایی سازوکار حل‌وفصل اختلافات مندرج در برجام را دور زد. زیرا خواست اروپایی‌ها ابتدا باید در کمسیون برجام مطرح می‌شود و اگر ظرف 15 روز مشکلات همچنان پابرجا می‌ماند باید در کمسیون وزرای خارجه اعضای برجام مطرح شود که در این کمسیون هم باید زمان 15 روزه و برگزاری این کمسیون رعایت شود و در نهایت اگر به رفع مشکلات نیانجامید به شورای امینیت واگذار شود که در این مرحله نیز یک زمان 30 روزه برای تصمیم گیری لحاظ شده است. کاملا واضح است که بر طبق سازوکار مندرج برای حل و فصل احتلافات طرف اروپایی هیچ کدام از مراحل را طی نکرده و از شورای امنیت برای رسیدن به اهداف خود سو استفاده کرده است.
این مرکز آمریکایی در ادامه نوشت: با همه این تفاصیل، تاثیر اقتصادی حاصل بر ایران احتمالا حاشیه‌ای خواهد بود، زیرا تهران در حال حاضر با مجموعه‌ای از تحریم‌های ثانویه جامع و بسیار مخرب‌تر آمریکا نسبت به آنچه در قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت پیش‌بینی شده، رو‌به‌رو است.»
این مرکز مدعی شد که از سویی دیگر اعمال مجدد تحریم‌ها ممکن است منجر به اقدامات تلافی‌جویانه از سوی ایران شود، از جمله افزایش خواستههای هسته‌ای یا تقویت متحدان خود در منطقه. همچنین، ایران تهدید کرده است که در صورت اعمال مجدد تحریم‌ها، امکان دارد از معاهده NPT خارج خواهد شد.
نتیجه‌گیری
مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی (NESA) در پایان نوشت که فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» تنها در صورتی می‌تواند توجیه‌پذیر باشد که نامه تروئیکای اروپایی در ۸ آگوست و محتویات آن به عنوان شواهدی از «تلاش‌های با حسن نیت برای به اتمام رساندن فرآیند حل و فصل اختلافات» در نظر گرفته شود، که اجازه می‌دهد از گام‌های مقدماتی صرف نظر شود.
فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» با خطر تسریع بازآرایی استراتژیک ایران از طریق سوق دادن آن به تعمیق روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود با روسیه و چین همراه است، که این امر تلاش‌های غرب برای محدود کردن رفتار آن را پیچیده‌تر می‌کند.
منبع: الخنادق
