باشگاه خبرنگاران جوان - فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد به عنوان کمیته معرفی‌کننده مهم‌ترین جایزه علمی دنیا از اسامی برندگان نوبل شیمی سال ۲۰۲۵ پرده برداشت.

این کمیته، سوسومو کیتاگاوا، ریچارد رابسون و عمر یاغی را بابت تلاش‌هایشان برای توسعه چارچوب‌های فلزی-آلی، لایق دریافت جایزه نوبل شیمی دانست.

سوسومو کیتاگاوا(Susumu Kitagawa)، ریچارد رابسون(Richard Robson) و عمر ام. یاغی(Omar M. Yaghi) به دلیل توسعه نوع جدیدی از معماری مولکولی، جایزه نوبل شیمی سال ۲۰۲۵ را دریافت کردند.

کیتاگاوا نشان داد که گازها می‌توانند به داخل و خارج سازه‌ها جریان یابند و پیش‌بینی کرد که می‌توان چارچوب‌های فلزی-آلی(MOF) را انعطاف‌پذیر کرد.

ریچارد رابسون در سال ۱۹۸۹، استفاده از خواص ذاتی اتم‌ها را به روشی جدید آزمایش کرد. وی یون‌های مس با بار مثبت را با یک مولکول چهار بازویی ترکیب کرد. این مولکول دارای یک گروه شیمیایی بود که در انتهای هر بازو به یون‌های مس جذب می‌شد. وقتی آنها با هم ترکیب شدند، به هم متصل شدند و یک کریستال منظم و جادار تشکیل دادند. این کریستال مانند الماسی بود که پر از حفره‌های بی‌شمار بود.

برگزیده جایزه مصطفی (ص)، برنده نوبل شیمی ۲۰۲۵

عمر یاغی نیز یک چارچوب فلزی-آلی(MOF) بسیار پایدار ایجاد کرد و نشان داد که می‌توان آن را با استفاده از طراحی منطقی اصلاح کرد و به آن خواص جدید و مطلوب بخشید.

پروفسور عمر یاغی، برگزیده نخستین دوره جایزه مصطفی (ص) در سال ۲۰۱۵ در حوزه علم و فناوری نانو، به عنوان برنده جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ معرفی شد. پژوهش‌های برجسته این دانشمند بر روی چارچوب‌های فلز–آلی (MOFs) متمرکز است و او را به‌عنوان پدر شیمی شبکه‌ای (Reticular Chemistry) می‌شناسند.

سال‌هاست که هدف علم شیمی ساخت مواد از طریق طراحی بوده است. چالش آن بوده که ایجاد واحد‌های ارتباطی در ابعاد گسترده به مواد بی‌شکلِ طرح‌ناپذیر منجر می‌شود. اختراع یاغی این رویا را به واقعیت تبدیل و نوعی از شیمی را ابداع کرده است که تا کنون به تولید گسترده‌ترین نوع مواد منجر شده. توانایی شکل‌دهی به این مواد به دلخواه، بر اهمیت آن افزوده و قابلیت کاربرد‌های گسترده‌ای را در بر داشته؛ قابلیتی که در بیش از یک‌هزار آزمایشگاه دانشگاهی وصنعتی به اجرا درآمده است. این امر توانسته دانشمندان جوان بسیاری را از سراسر جهان برای ورود به علم شیمی و پژوهش در حوزه مواد نو ترقیب کند.

پروفسور عمر یاغی دانشمندی امریکایی-اردنی است که در سال ۱۹۶۶ در امان اردن متولد شد. او مدرک لیسانس را در رشتۀ شیمی از دانشگاه نیویورک (سال ۱۹۸۵)، و مدرک دکترایش را از دانشگاه ایلینویس اروبانا (سال ۱۹۹۰) دریافت کرد. از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ در مقطع فوق دکترا در دانشگاه هاروارد مشغول به تحصیل بوده و از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ در دانشگاه آریزونا، از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵ در دانشگاه میشیگان و یو سی اِل اِی، و از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ در مقام استادی مشغول به کار بوده است. در حال حاضر استاد رشته شیمی دانشگاه برکلی است.

پرفسور یاغی به‌خاطر تلاش در طراحی مواد، صاحب جوایز بی‌شماری است.

سوسومو کیتاگاوا، ریچارد رابسون و عمر یاغی، برندگان جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵، فضاهای جدیدی برای شیمی ایجاد کرده‌اند.

سوسومو کیتاگاوا متولد ۱۹۵۱ در کیوتوی ژاپن، ریچارد رابسون متولد ۱۹۳۷ در گلاسبرن بریتانیا و عمر یاغی متولد ۱۹۶۵ در امان اردن است.

سازه‌هایی که آنها ایجاد کرده‌اند، موسوم به «چارچوب‌های فلزی-آلی» حاوی حفره‌های بزرگی هستند که مولکول‌ها می‌توانند در آنها به داخل و خارج جریان یابند و محققان از آنها برای برداشت آب از هوای خشک بیابان، استخراج آلاینده‌ها از آب، جذب کربن دی اکسید و ذخیره هیدروژن استفاده کرده‌اند. آنها از این طریق، فرصت‌های جدیدی را برای حل برخی از چالش‌های پیش روی ما در اختیار شیمیدانان قرار داده‌اند.

به دنبال اکتشافات پیشگامانه برندگان جایزه نوبل شیمی امسال، محققان چارچوب‌های فلزی-آلی(MOF) مختلف و کاربردی متعددی ایجاد کرده‌اند و تاکنون در بیشتر موارد، این مواد فقط در مقیاس کوچک استفاده شده‌اند.

برای بهره‌برداری از مزایای مواد MOF برای بشریت، بسیاری از شرکت‌ها اکنون در تولید انبوه و تجاری‌سازی آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند. برخی نیز موفق شده‌اند. برای مثال، صنعت الکترونیک اکنون می‌تواند از مواد MOF برای مهار برخی از گازهای سمی مورد نیاز برای تولید نیمه‌رساناها استفاده کند. همچنین MOF دیگری می‌تواند گازهای مضر از جمله برخی از گازهایی که می‌توانند به عنوان سلاح‌های شیمیایی استفاده شوند را تجزیه کند.

شرکت‌های متعددی نیز در حال آزمایش موادی هستند که می‌توانند کربن دی‌اکسید را از کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها جذب کنند تا انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند.

برخی از محققان معتقدند که چارچوب‌های فلزی-آلی چنان پتانسیل عظیمی دارند که به ماده برتر قرن بیست و یکم تبدیل خواهند شد.

این صد و هفدهمین اعطای جایزه نوبل شیمی بود که تاکنون ۱۹۵ نفر موفق به کسب این جایزه شده بودند.