باشگاه خبرنگاران جوان؛زهره شعبانی- درست در دل تاریخی‌ترین نقطه قم، جایی که نفس شهر با حرم حضرت معصومه (س) گره خورده، قبرستان نو سال‌هاست در سایه بی‌توجهی و وعده‌های بی‌سرانجام، به حال خود رها شده. طرحی که قرار بود جان تازه‌ای به بافت مرکزی ببخشد، هنوز در مرحله «بررسی» و «هماهنگی» متوقف مانده است.

این گورستان قدیمی شهر با مساحتی  ۴/۵ هکتاری، عرصه وسیعی از پیرامون  مرکز شهر  را در برمی‌گیرد، پهنه عظیمی  که این روزها بار  دیده نشدن حقوق شهروندان و زائران بانوی کرامت سلام الله علیها را برای داشتن فضای باز و مطلوب شهری به دوش می کشد.

نگاهی به تاریخچه قبرستان نو

در سال ۱۳۰۸، قبرستان بابلان میدان آستانه به‌دست حکومت پهلوی اول تخریب شد. در پی این تخریب، قبرستان جدیدی با مدیریت عبدالکریم حائری یزدی، جایگزین آن گردید که به قبرستان نو یا قبرستان حاج شیخ، و منتسب به آیت‌الله حائری یزدی به‌عنوان بنیانگذار آن شهرت یافت.همزمان با این مجموعه، گورستان دیگری با نام قبرستان ابوحسین احداث شد که در کنار هم قرار دارند.

«قبرستان نو»؛ نامی کهنه بر زخمی کهنه‌تر

 «قبرستان نو» نامی که در نگاه نخست، نوید تازگی می‌دهد،  دیگر با واقعیت امروزش هم‌خوانی ندارد؛ در عمل، نمادی از فرسودگی، رهاشدگی و تعلل مدیریتی است. 

این آرامستان که در دهه ۱۳۱۰ شمسی و پس از تخریب قبرستان تاریخی بابلان شکل گرفت، در زمان خود «نو» بود؛ نمادی از نوسازی و انتقال آرامستان‌ها به خارج از محدوده حرم. اما امروز، با گذشت نزدیک به یک قرن، این «نو» دیگر نه به‌روز ، نه سامان‌یافته، نه حتی در شأن جایگاه مذهبی و تاریخی‌اش است.

نام «نو» در حافظه جمعی مردم قم، بیش از آن‌که یادآور نوسازی باشد، به نشانی از یک پروژه نیمه‌تمام بدل شده است؛ پروژه‌ای که سال‌هاست در میان مطالعات و جلسات و وعده‌ها معلق مانده و هنوز نتوانسته از مرحله «ضرورت» به مرحله «اجرا» برسد.

در واقع، «قبرستان نو» امروز بیش از آن‌که یک نام باشد، یک پرسش است: چرا طرح بهسازی آن، با وجود موقعیت ممتاز مکانی، پیشینه تاریخی و ظرفیت‌های فرهنگی، همچنان در بلاتکلیفی به‌سر می‌برد؟ چرا این «نو» که باید نماد حیات دوباره در بافت تاریخی قم باشد، به نشانه‌ای از فرسایش شهری و بی‌توجهی بدل شده است؟

قبرستان نو، در حصار بلاتکلیفی

قبرستان نو، در مجاورت حرم مطهر، نه فقط یک محدوده تاریخی بلکه یک فرصت شهری است؛ فرصتی برای بازآفرینی اجتماعی، ارتقای کیفیت محیطی و ایجاد فضای باز در قلب قم. اما این نقطه طلایی، سال‌هاست در حصار جلسات بی‌نتیجه و مطالعات خاک‌خورده گرفتار شده. نه خبری از اجرا هست، نه از شفافیت.

طرح بهسازی قبرستان نو، از دل مطالعات ساماندهی اطراف حرم بیرون آمد؛ با هدف معرفی بهتر این عرصه شهری، حفظ حرمت مکان و تبدیل آن به یک فضای عمومی زنده. اما با گذشت سال‌ها، این طرح هنوز از مرحله «ضرورت» عبور نکرده. هر سال، بودجه می‌آید، جلسات برگزار می‌شود، اما هیچ اقدام موثری صورت نمی گیرد.

مردم منتظرند، مسئولان در حال بررسی

شهروندان قمی، به‌ویژه ساکنان اطراف حرم، بار‌ها خواستار تعیین تکلیف این پروژه شده‌اند. اما پاسخ‌ها، همواره در قالب «در حال پیگیری»، «نیازمند هماهنگی» و «در دستور کار» باقی مانده‌اند. این بلاتکلیفی، نه‌تنها چهره شهر را مخدوش کرده، بلکه اعتماد عمومی را نیز فرسوده است.

علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم حضرت معصومه(س)، با اشاره به آغاز طراحی پروژه قبرستان نو از دو سال گذشته گفت: تملک این محدوده ابتدا توسط سازمان زیباسازی انجام شد و در ادامه به شهرداری منطقه هفت واگذار گردید.

او با اشاره به وجود ۱۳۲ واحد تجاری در محدوده قبرستان نو افزود: تعیین تکلیف و تملک  این واحدها صورت گرفت و حدود ۱۰۰ مغازه تخریب شده است. او  با بیان اینکه این آرامستان قرار است به باغ‌موزه مشاهیر قم تبدیل شود، تصریح کرد: قبرستان نو ظرفیت بسیار مناسبی برای جذب زائران و گردشگران دارد و چهره‌های مدفون در آن، هرکدام به‌تنهایی می‌توانند محور توسعه گردشگری یک شهر باشند.

 تأکید بر شرع و هم‌افزایی در بهسازی

علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان بهسازی اطراف حرم، در واکنش به این وضعیت، از هم‌افزایی دستگاه‌های استانی برای اجرای طرح خبر داد و گفت:حقوق موقوفه و مسائل شرعی در این پروژه به‌صورت جدی مدنظر خواهد بود.

او با اشاره به اهمیت این طرح در ارتقای کیفیت محیطی و ایجاد فضا‌های باز در مرکز شهر افزود: پیشینه این پروژه به مطالعات ساماندهی محدوده‌های پیرامونی حرم بازمی‌گردد و هدف آن، معرفی بهتر این عرصه ارزشمند شهری است.

خاکی همچنین از پیش‌بینی بودجه اجرای طرح در سال جاری خبر داد و گفت: تعیین تکلیف نهایی این پروژه از اولویت‌های کاری سازمان در ماه‌های آینده خواهد بود.

آیا اراده‌ای برای اجرا وجود دارد؟

شاید وقت آن رسیده باشد که پیش از آن‌که نام‌ها را تغییر دهیم، معناها را احیا کنیم. «نو» بودن، قبرستان نو، نه در عنوان، که در اراده، برنامه‌ریزی و اقدام معنا پیدا می‌کند. و تا زمانی که این اراده شکل نگیرد، «قبرستان نو» همچنان کهنه هم در ظاهر، هم در معنا خواهد ماند!

در شرایطی که قم با چالش‌های زیست‌محیطی، ترافیکی و اجتماعی در مرکز شهر مواجه است، تعلل در اجرای پروژه‌هایی، چون قبرستان نو، نه‌تنها فرصت‌های توسعه را از بین می‌برد، بلکه به فرسایش سرمایه اجتماعی نیز دامن می‌زند. حالا که همه چیز «بررسی» شده، آیا وقت آن نرسیده که «اقدام» آغاز شود؟