باشگاه خبرنگاران جوان ـ به نقل از آستان مقدس کریمه اهل بیت سلام الله علیها،«بصیرت تاریخی»، به معنای قدرت شناخت، تحلیل و عبرت‌گیری از مسیر پرحادثه‌ی ملت‌ها و جوامع انسانی برای تصمیم‌گیری در امروز است. بصیرت تاریخی یعنی توانایی دیدن گذشته، از منظر مسئولیت تمدنی؛ تشخیص جریان‌های حق و باطل در بستر زمان، و بهره‌گیری از سنت‌های تاریخی برای هدایت آگاهانه‌ی جامعه‌ی امروز در مسیر عدالت و استقلال. فرد و جامعه‌ی دارای بصیرت تاریخی، گذشته را نه به‌عنوان خاطره‌ای سرد، بلکه به مثابه منبع زنده‌ی تشخیص راه درست و پرهیز از تکرار خطاها می‌نگرد. 

هر جامعه‌ای که از تاریخ خویش بیاموزد، دیگر ابزار بازی قدرت‌های استعماری نخواهد شد. این بصیرت، به مثابه شعور تمدنی، انسان را از خواب غفلت بیدار می‌کند و افق آینده را در پرتو تجربه‌ی گذشته روشن می‌سازد. ملت ایران با همین بینش توانست از دل قرن‌ها تحقیر استعمار و استبداد، به آزادگی و استقلال برسد و الگوی مقاومت آگاهانه در برابر سلطه و تحریف تاریخ را بسازد.

   در شرایط کنونی که ملت ایران درگیر «جنگ نرم و شناختی گسترده پس از دفاع مقدس ۱۲روزه» در برابر ائتلاف آمریکایی، رژیم صهیونیستی و ده‌ها کشور غربی و عربی است، استمرار این بصیرت بیش از هر زمان ضروری است.

پیروزی ایران در این نبرد ترکیبی، نه صرفاً نتیجه‌ی توان نظامی، که ثمره‌ی بصیرت تاریخی ملت ایران و عبرت‌گیری از دهه‌ها تجربۀ تقابل با مستکبرانی است که همواره با چهره‌های جدید بازمی‌گردند. امروز این بصیرت باید در نسل جوان، به‌ویژه دانشجویان و نخبگان فکری، نهادینه شود تا در برابر جریان‌های غربگرای داخلی که (در نگاه خوش‌بینانه) فاقد بصیرت تاریخی‌اند و گاه دانسته یا نادانسته در خدمت منطق سلطه قرار می‌گیرند، پوششی مستحکم از آگاهی تاریخی شکل گیرد.

این نوشتار به مناسبت «روز ۱۳آبان»، که نماد بصیرت تاریخی و استکبارستیزی ملت مقاوم و پیروز ایران اسلامی است، نگاشته می‌شود؛ روزی که در حافظه‌ی تاریخی این ملت، از سه واقعه‌ی تاریخی الهام می گیرد: تبعید امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۳، کشتار دانش‌آموزان توسط رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷، و تسخیر تاریخی لانه جاسوسی آمریکا در سال ۱۳۵۸. این سه رخداد، یک خط معرفتی و خط بصیرت تاریخی مشترک برای ملت مؤمن و هوشیاری در برابر سلطه گران ایجاد کرده است.

بصیرت تاریخی در آیینه تمدن و معرفت اسلامی  

در اندیشه‌ اسلامی، تاریخ عرصه‌ی تحقق اراده‌ی الهی و زمینه‌ای برای امتحان و تعالی انسان است. قرآن کریم بارها تأکید می‌کند که در گذشته‌ی ملت‌ها «عبرت برای صاحبان بصیرت» نهفته است؛ «إنَّ فی ذلک لعبرةً لأولی الأبصار».

بصیرت تاریخی در امت اسلامی، بر این حقیقت تکیه دارد که سنّت‌های الهی درباره‌ی ملت‌ها تغییر‌ناپذیرند؛ هرگاه ملتی ایمان و استقلالش را حفظ کند، خداوند آن را یاری خواهد داد.

از منظر امام خمینی(ره) این اصل، به‌صورت فلسفه‌ی مقاومت تجلّی می‌یابد. ایشان بارها در بیانات خود تأکید کرده‌اند که ملت بدون شناخت گذشته‌ی خود، در دام فریب دشمنان آینده گرفتار می‌شود. همین نگرش در آثار شهید مطهری، به‌ویژه در بحث «سنت‌های تاریخی»، جایگاهی معرفتی دارد. در آثار شهید مطهری، به‌ویژه در مباحث «انسان و سرنوشت» و «سنت‌های الهی در تاریخ»، بصیرت تاریخی پایه‌ی درک قانون تحول تمدن‌ها معرفی می‌شود؛ بصیرت تاریخی یعنی درک سنّت‌های الهی در تحولات سیاسی و اجتماعی؛ مانند اینکه عزت و ذلت ملت‌ها وابسته به ایمان، عمل صالح و استقلال فکری آنهاست.  

از این منظر، حوادثی مانند کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، تصویری روشن از نتیجه‌ی غفلت تاریخی یک جامعه در برابر نفوذ قدرت بیگانه است؛ غفلتی که به سُقوط دولت ملی دکتر مصدق و بازگشت سلطه‌ی آمریکا انجامید. این یک هشدار تاریخی درباره‌ی خطر اعتماد به بیگانگان بود.

ملت ایران با عبور از آن تجربه تلخ، در سال‌های بعد آموخت که بدون استقلال سیاسی و فرهنگی، هیچ نهضتی پایدار نیست. درسی که بعدها ملت ایران با رهبری امام خمینی(ره) آن را عملی کرد و راه استقلال را برگزید. ملت آموخت که عزت ملی بدون ایمان و بصیرت، دوام نخواهد داشت. بصیرت تاریخی یعنی همین درک پیوند میان حاکمیت ملی، ایمان دینی و مقاومت در برابر سلطه، اصلی که «انقلاب اسلامی» آن را ظرف چند دهه به سرعت به «هویت تمدنی» در جهان تبدیل کرده است.

بصیرت سیاسی-انقلابی و استمرار خط مقاومت  

از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز، تاریخِ بیداری ملت ایران شاهد مصادیق روشنِ بصیرت تاریخی است. حادثه‌ی تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ نقطه‌ی اوج این بینش بود. جوانان انقلابی با هوشیاری تاریخی فهمیدند که سفارت آمریکا، نه محل دیپلماسی، بلکه «خانه توطئه علیه انقلاب» است.

 آنان درک کردند که اگر تاریخ را فراموش کنند، سلطه از درِ دیگری وارد خواهد شد. جوانان انقلابی، با هوشیاری تاریخی، آن رویداد را نه صرفاً یک حرکت سیاسی، بلکه ادامه‌ی مسیر مبارزه با استعمار از زمان کودتای ۲۸ مرداد دانستند.

 آنان پی بردند که سفارت آمریکا، قلب تپنده‌ی همان نظام سلطه‌ای است که کودتا، تجزیه سرزمینی، استحاله فرهنگی و وابستگی اقتصادی را طراحی می‌کرد. امام خمینی(ره) در واکنش به آن فرمودند: «این انقلاب دوم است، بزرگ‌تر از انقلاب اول.» زیرا افشای چهره‌ی واقعی آمریکا، مردمان کم‌آگاه را از جهل تاریخی و فریب رسانه‌ای بیرون آورد و بصیرتی جمعی را پدید آورد که تا امروز امتداد دارد.

 این بینش تاریخی در دوران دفاع مقدس و در روزگار معاصر، همچون در نبرد دوازده‌روزه اخیر علیه محور آمریکا و اسرائیل، و امروز در دوره‌ی مقاومت هوشمند در جبهه‌ی شناختی، رمز و راهبرد پیروزی بوده است؛ ملت ایران در همان مسیر مقاومت تاریخی، با شناخت لایه‌های فریب و فشار دشمنان، توانست در برابر ائتلافی از ده‌ها کشور غربی و عربی ایستادگی کند. مردمی که فریب وعده‌های غرب را نمی‌خورند و با تکیه بر حافظه‌ی تاریخی، جبهه‌ی مقاومت را نگه می‌دارند.

 ملت ایران با تکیه بر روحیه مقاومت و وطن دوستی‌، فرهنگ شهادت، تحلیل تاریخی و دشمن‌شناسی، توانست معادله قدرت را تغییر دهد. بصیرت تاریخی یعنی فهم اینکه «اتحاد مستکبران در برابر حق، سنتی ثابت است» و تنها ملت‌های آگاه و منسجم می‌توانند از آن عبور کنند.

بصیرت تاریخی و هویت اجتماعی - فرهنگی  

جامعه‌ای که تاریخ خود را می‌شناسد، هویت خویش را از تحریف رسانه‌ای و جنگ ادراکی نجات می‌دهد. دشمنان ملت ایران امروز بیش از هر زمان، بر «تحریف تاریخ انقلاب» متمرکز شده‌اند؛ از بازتعریف کودتای ۲۸ مرداد و توجیه دخالت‌ها و جنایت‌های آمریکا، تا وارونه‌سازی نماد مقاومت در ۱۳ آبان. هدف این تحریف، بریدن پیوند نسل جوان با ریشه‌های عزت و استقلال ملی است.  

رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند که «جنگ امروز ما، جنگ روایت‌هاست؛ اگر تاریخ درست روایت نشود، هویت ملت تحریف خواهد شد.» بصیرت تاریخی همان نیروی دفاعی در برابر این جنگ روایت‌هاست؛ ملتی که تاریخ خود را می‌فهمد، اسیر بازتولیدهای فریبنده‌ی غرب نمی‌شود. از همین رو، شناخت حقیقت لانه جاسوسی، نقش آمریکا در جنگ تحمیلی،کودتاهای نظامی آمریکا، سیاست‌های غارت‌گری، فتنه‌انگیزی‌ها و سیاست‌های تحریم و انزوا، به مثابه ابزار جنگ تدریجی علیه ملت‌ ایران، بخشی از تربیت تاریخی نسل جدید است.

تقویت حافظه‌ی تاریخی از مسیر آموزش عمومی، هنر مقاومت و رسانه‌های مردمی باید به یک راهبرد ملی تبدیل شود. هر فیلم، کتاب و مقاله‌ای که بتواند تجربه‌ی تاریخی ملت ایران را به زبان نسل امروز ترجمه و تبیین کند، در واقع سنگر فرهنگی جدیدی در برابر امپراتوری تحریف بنا می‌کند.

درس‌های جهانی از الگوی بصیرت و مقاومت ایران

بصیرت تاریخی ملت ایران، نه‌تنها در سطح ملی، بلکه الهام‌بخش جنبش‌های آزادی‌خواه جهانی نیز شده است. از خیزش‌های مردمی در آمریکای لاتین تا مقاومت‌های ضدصهیونیستی در منطقه، «درک تجارب تاریخی ایران» به عنوان الگویی از پیوند ایمان، عقلانیت و استقلال مطرح است.

 تحلیل‌گران جهانیِ حوزه‌ی مقاومت، در آثار خود تصریح کرده‌اند که «ملت ایران، با فهم ریشه‌های تاریخی سلطه، توانسته است جنگ شناختی غرب را به فرصتی برای خودآگاهی ملی تبدیل کند». چنین بازتابی نشان می‌دهد که بصیرت تاریخی، از سطح آگاهی داخلی فراتر می‌رود و به سرمایه‌ی تمدنی تبدیل می‌شود.

سرمایه‌ای که هم‌زمان قدرت تحلیل تاریخی را در مقابل تحریف، و انگیزه‌ی تمدن‌سازی را در برابر یأس جمعی می‌آفریند. جنبش‌های مقاومت در جهان اسلام از جمله فلسطین، لبنان و یمن نیز با الگوگیری از بصیرت تاریخی انقلاب اسلامی، به این نتیجه رسیده‌اند که مبارزه بدون آگاهی تاریخی، دوام ندارد. تجربه‌ی ایران به آنان آموخته که شناخت دشمن، فهم تاریخ روابط سلطه، و درک سیر تحولات تمدنی اسلام، پایه‌ی پیروزی در برابر شبکه‌ی مستکبران جهانی است.

ضرورت نهادینه‌سازی بصیرت تاریخی در نسل جوان  

امروز، در عصر پس از دفاع مقدس ۱۲‌روزه که قدرت ترکیبی ایران در برابر محور غربی- عبری به اثبات رسید، تداوم پیروزی‌ها در گرو حفظ بینش تاریخی ملت است. بصیرت تاریخی همان پیوند زنده‌ای است که گذشته‌ی مقاومت را به آینده‌ی عزت متصل می‌کند. این بینش باید در دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و آموزش عمومی، به صورت یک نظام تربیتی جدی پیگیری شود؛ زیرا غفلت از آن، نخستین گام در فراموشی تجربه‌های تاریخی و بازگشت سلطه‌ی فرهنگی است.  

نسل جدید باید بداند که پیروزی ایران در برابر ائتلافی از آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای وابسته، میوه‌ی درختی است که ریشه‌هایش در بصیرت مردمی از ۱۳ آبان، از دفاع مقدس و از تاریخ خون و آگاهی این ملت تنیده است.  

بصیرت تاریخی، سپر هویت ایرانی در برابر سلطه‌ی غرب و تحریف حقیقت است؛ راهی برای مقابله با آنان که بی‌بصیرتی‌شان، دانسته یا نادانسته، در خدمت دشمنان ملت قرار گرفته است. این بصیرت، نه یک شعار سیاسی، بلکه یک اصل تمدنی است؛ اصلِ تداوم آگاهی برای صیانت از آزادی، استقلال و رسالت تاریخی ایران اسلامی در برابر جهانی که هنوز میان حقیقت و فریب، آگاهانه باید انتخاب کند.

محمدباقر مشکاتی