باشگاه خبرنگاران جوان؛ کلثوم مومنی - امیر صادقی کارشناس گردشگری میراث فرهنگی استان کردستان در رابطه با ‏آیین‌ها وسنت‌های شب یلدا در استان گفت:شب یلدا که در زبان کردی به آن ‏‏ «شه‌و چله» نیز گفته می‌شود، دراستان کردستان همچون سایر نقاط ایران، اهمیت ‏ویژه‌ای دارد. این شب، بلندترین شب سال و نقطه آغازین بازگشت نور و گرمای ‏خورشید است. مردم دیار کردستان با اجرای مجموعه‌ای از آیین‌های کهن، این ‏شب را به جشن روشنایی، همدلی و امید تبدیل می‌کنند. در کردستان، این شب ‏صرفاً یک شب‌نشینی ساده نیست، بلکه تجلی پیوند عمیق خانوادگی و انتقال شفاهی ‏فرهنگ از نسل‌های گذشته به نسل‌های جدید است.

‏وی افزود: این جشن ریشه‌هایی عمیق در اساطیر و باور‌های کهن ایرانی دارد که ‏با آداب و رسوم خاص منطقه کردستان آمیخته شده و هویتی منحصر‌به‌فرد یافته ‏است. یلدا در کردستان، تجدید بیعتی است با طبیعت و اعتقاد به پیروزی نور بر ‏ظلمت که در طول تاریخ این دیار، اهمیت بسزایی داشته است‎. ‎

صادقی بیان کرد: این شب صرفاً یک رویداد نجومی نیست؛ بلکه تجلی‌گاه عمق ‏پیوند‌های خانوادگی، تجدید میثاق با سنت‌های کهن و نمایش همدلی و ایثار در ‏جامعه است. از شور و هیجان هماهنگی برای انتخاب میزبان گرفته تا اقلام ‏منحصر‌به‌فرد سفره، «شه‌و چله» کردستان نمونه‌ای بارز از حفظ هویت ‏فرهنگی و انتقال ارزش‌ها از نسلی به نسل دیگر در دل سرمای زمستان است‎..

گردهمایی خانوادگی: کانون تمرکز شه‌و چله

به گفته کارشناس گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان، کانون اصلی مراسم ‏یلدا در کردستان، جمع شدن تمامی اعضای خانواده، حتی ‏خویشاوندان دور، در ‏منزل بزرگ‌تر خانواده معمولاً پدربزرگ یا مادربزرگ ‏است. این دورهمی که ‏گاهی تا صبح ادامه می‌یابد، همه افراد سعی می‌کنند تا طلوع خورشید بیدار بمانند ‏که نمادی از ‏مقاومت در برابر تاریکی و انتظار برای روز‌های روشن‌تر است. ‏

صادقی اظهار داشت:ویژگی اصلی دیگر این شب، گردآمدن خانواده‌ها با هماهنگی ‏قبلی است، به‌طوری که معمولاً یک هفته پیش از آن مشخص می‌شود که امسال ‏میزبانی به عهده کدام یک از اعضای خانواده خواهد بود. در خانواده‌هایی که پدر ‏در قید حیات است، فرزندان با عروس‌ها و داماد‌ها در کنار او جمع می‌شوند. اما ‏اصل اساسی، صرف‌نظر از نوبت‌بندی، بر جمع شدن چند خانواده در کنار هم ‏استوار است. ‏

کارشناس گردشگری استان عنوان کرد:نشستن دورِ کرسی، که با میوه و آجیل ‏تزئین شده، از آیین‌های اصلی این شب است و نماد قلب گرم خانه در سرمای ‏زمستان به‌شمار می‌آید. ‏

رسوم ویژه آشپزی و سفره شب چله در کردستان

صادقی با اشاره به سفره «شه‌و چله» در کردستان که دارای طعم‌ها و اقلام ‏منحصر به فردی است، گفت: برخی از آنها که ماه‌ها قبل آماده می‌شوند، شامل ‏کالَک تورش (خربزه ترش) که سنندجی‌ها چند ماه قبل، برای تهیه آن خربزه‌های ‏کوچک روستای سراب قامیش را در سرکه می‌اندازند تا برای این شب، «کالَک ‏تورش» که یکی از اقلام اصلی سفره است، آماده شود. وآنو، خوشه‌های انگوری ‏که ماه‌ها پیش از زمستان، نخ شده و از سقف زیرزمین یا سایه‌بان‌ها آویزان ‏می‌شوند تا برای این شب خشک شوند. ‏

این کارشناس گردشگری استان افزود:غذای اصلی شب چله معمولاً دلمه برگ ‏مو و کلم است که با گوشت طبخ می‌شود. امروزه دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز ‏در کنار آن تهیه می‌گردد. ‏

وی گفت:سفره پذیرایی شب یلدا شامل دلمه، رب انار و شیره انگور، دوغ، ‏ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است. پس از صرف شام سنگین، ‏خوردن «کالَک ترش» قاچ‌شده به هضم غذا کمک کرده و زمینه را برای لذت ‏بردن از تنقلات فراهم می‌سازد. ‏

آداب نیکو و فرهنگ همدلی

صادقی یکی از زیباترین جنبه‌های «شه‌و چله»، را فرهنگ همبستگی اجتماعی در ‏این شب عنوان کردوگفت:یکی از زیباترین رسم‌های این شب «کاسه هاوسا» ‏است در این رسم، همسایه‌ها از غذایی که تهیه کرده‌اند برای یکدیگرهدیه می‌برند. ‏

وی رسم دیگراین شب در میان مردمان این دیاررا توجه به نیازمندان و مادران ‏باردارعنوان کردوافزود:اگر خانواده‌ای توان مالی برای برگزاری مراسم نداشته ‏باشد، دیگران شام را برایشان می‌برند. همچنین، اگر زن بارداری در همسایگی یا ‏فامیل وجود داشته باشد، حتماً «کالَک تورش» برای او تهیه و فرستاده می‌شود. ‏

بازی‌ها وسرگرمی‌های «شه‌و چله»؛ از جوراب بازی تا دوز و مچ‌اندازی

صادقی گفت:در کنارسفره‌های رنگارنگ و قصه‌های پدربزرگ‌ها، بخش پرهیجان ‏شب چله در کردستان را بازی‌های گروهی تشکیل می‌دهد. این سرگرمی‌ها که از ‏دیرباز در میان مردم رواج داشته، نه‌تنها برای شادی و خنده، بلکه برای ایجاد ‏همدلی ونزدیکی بیشتر میان اعضای خانواده و همسایه‌ها برگزار می‌شوند. ‏

وی افزود:در شب چله کردستان، سرگرمی اصلی «گوروا» یا جوراب‌بازی ‏است؛ بازی دسته‌جمعی پرهیجان که همه مهمان‌ها در آن شرکت می‌کنند و شادی ‏و خنده‌اش تا ساعتی از شب ادامه دارد. پس از آن بازی سنتی «دوز» یا «چوز» ‏با نخود و لوبیا و مچ‌اندازی کنار کرسی فضای گرم خانه را پر از نشاط می‌کند. ‏

قصه، شعر و میوه‌های وداع با گرما

صادقی بیان کرد:در گذشته، پس از صرف شام، بزرگان فامیل به قصه‌گویی، ‏تعریف متل‌ها و افسانه‌های قدیمی می‌پرداختند. امروزه این رسم درروستا‌های ‏استان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها ومادربزرگ‌ها داستان‌هایی، چون «خاتون ‏زمهریر» را برای نوه‌ها تعریف می‌کنند. در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان، ‏بوستان و اسکندرنامه نیز مرسوم بود. سپس نوبت به تنقلات و خشکبار می‌رسد که ‏شامل انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلوی حرارت‌دیده با ‏سماق، توت خشک، تخمه کدو و گندم برشته مخلوط با شیره گز (به شکل ‏گلوله‌های کوچک) است. ‏

کارشناس گردشگری میراث فرهنگی استان اظهار داشت:میوه‌های اصلی شب چله ‏شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انارو «آنو» هستند. ‏

وی در پایان گفت:خوردن هندوانه در این شب، نمادی از وداع با فصل گرما و ‏پیشوازی از زمستان است و بر اساس اعتقادات محلی، بدن را در مقابل ‏بیماری‌های زمستان قوی می‌کند. ‏

آیین «شه‌و چله» در کردستان، فراتر از یک جشن آیینی، نمادی از حفظ هویت ‏فرهنگی، تاکید بر جایگاه خانواده و انتقال حکمت‌های نیاکان است. این شب، ‏فرصتی است تا مردم زیر سایه بلندترین شب سال، با گردهمایی، قصه‌خوانی و ‏موسیقی، تاریکی را به دست نور بسپارند و برای شکوفایی دوباره طبیعت در ‏بهار آماده شوند. مراسم «شه‌وه‌ڵه» در کردستان، نه فقط پاسداشت یک پدیده ‏نجومی، بلکه پاسداری از میراث شفاهی و اجتماعی است که نسل به نسل، پیوند ‏میان کرد و سرزمینش را مستحکم‌تر می‌سازد. این جشن، با خوراکی‌های نمادین ‏و دورهمی‌های گرم، درس‌هایی از امید، مقاومت و عشق به یکدیگر را در ‏سردترین شب سال به ارمغان می‌آورد. ‏