فضل بن شاذان دانشمند بلندآوازه شیعه و شاگرد چهار امام معصوم(ع)

به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران مشهد فضل ‌‌بن شاذان بن خليل ازدي ‌‌‌‌نيشابوري، مشهور به ابن ‌‌شاذان و فضل بن شاذان و شاه فضل، مكنّي به ابومحمّد، از دانشمندان، عالمان، محدّثان و بزرگان قرن‌‌سوّم هجري‌‌قمري، بود.

او در اواخر قرن‌‌دوّم هجري در نيشابور متولّدشد و نزد پدرش شاذان كه يكی از فقه های بزرگ عصر خود بود كسب علم نمود.

ابن شاذان، برای كسب علوم بالاتر به نزد امام‌‌جواد(ع)، امام‌‌هادی(ع) و امام‌‌حسن عسكری(ع) رفت و جزو اصحاب آن بزرگواران گرديد.

عبدالله بن طاهر، به واسطه سخن چينان، ابن شاذان را از نيشابور به بيهق تبعيد كرد، ولي چندي بعد ابن شاذان به علت طغيان خوارج در خراسان از بيهق راهي زادگاهش نيشابور شد و به علت بيماري به سال 260هجري در اين شهر درگذشت.

هم‌‌اكنون مقبره وي در حدود 7 كيلومتري، جنوب‌‌شرقي شهرستان نيشابور، نزدیک آرامگاه خیّام، واقع شده که سالانه صدها هزار نفر برای زیارت به آنجا می شتابند.
فضل در محفل پیشوایان معصوم

وی افتخار حضور و شاگردی چهار امام معصوم علیهم السلام را دارد. نجاشی می گوید از امام جواد علیه السلام روایت دارد و شیخ طوسی نام او را در زمره یاران امام هادی و عسکری علیمها السلام ذکر می کند. اگر چه نجاشی در روایت فضل از امام رضا علیه السلام تردید کرده لیکن روایات او در عیون اخبار الرضا علیه السلام و من لا یحضره الفقیه در علل شرایع و احکام، با تصریح «فضل » درآخر روایت به سماع وی از امام رضا علیه السلام جایی برای این تردید باقی نمی گذارد.

مقام فضل در نزد امامان معصوم

کتابی از فضل بن شاذان به دست امام حسن عسکری علیه السلام رسید، امام با ورق زدن به مطالعه کتاب او پرداخته، فرمود: خدایش رحمت کند، اهل خراسان به منزلتش غبطه می خوردند زمانی که فضل بین ایشان زندگی می کرد.

زمانی از فضل نزد امام عسکری علیه السلام نامی برده شد، شایعه پراکنی های دشمن را پیرامون عقاید و شخصیت او برای امام مطرح کردند و از آن حضرت برای شفای او دعا طلب کردند، امام علیه السلام فرمود: آری بر فضل دروغ بستند، خداوند رحمتش کند، خداوند رحمتش کند. راوی می گوید: هنگامی که به خراسان رسیدم فهمیدم در همان زمانی که در خدمت امام بودیم فضل از دنیا رفته بود.

پیامبران و پیشوایان معصوم برای هر کسی به اندازه عقل و فهم و درکش، از مطالب و معارف و حقایق پرده برمی دارند «انا معاشر الانبیاء نکلم الناس علی قدر عقولهم » ، روایت صدوق از فضل بن شاذان در علل شرایع و احکام بیانگر قوت فهم و حذاقت اوست که امام او را لایق دانسته و بسیاری از فلسفه احکام را در حدود بیست صفحه از سرتاسر فقه برای او گفته است.

گفتار دانشمندان درباره فضل

نجاشی رجال شناس بزرگ امامی در ستایش از فضل می گوید: او ثقه و از بزرگان فقها ومتکلمان شیعه و در این طایفه دارای مقام و جلالتی است، وی مشهورتر از آن است که ما به توصیف او بپردازیم و شیخ طوسی در این راستا می نویسد: فقیه، متکلم، جلیل القدر. و کشی او را از عدول و ثقات برشمرده و در موارد زیادی به گفتار او در توثیق و تضعیف رجال به عنوان سندی اعتماد می کند.

ابن ندیم درباره او می نویسد: فضل بن شاذان رازی، خاصی و عامی است، شیعه او را از خود می داند؛ از این رو نام او را در جمله دانشمندان شیعه بردم و حشویه او را از خود می پندارد و کتابهایی دارد که با عقاید حشویه سازگار است. مانند: تفسیر، قرائات، سنن در فقه. فرزندش عباس نیز کتابهایی دارد. ابن ندیم ترتیب سور قرآن را در مصحف ابن مسعود و ابی بن کعب از فضل بن شاذان نقل می کند و می نویسد: فضل یکی از پیشوایان و امامان علوم قرآنی و قرائات است از این رو آنچه اوگفته بود بر آنچه خود دیدم ترجیح داده، نوشتیم.

شیخ طوسی در مقام نقد کلام ابن ندیم می نویسد: گمان می کنم ابن ندیم فضل بن شاذان نیشابوری را با فضل بن شاذان رازی از علمای اهل سنت اشتباه کرده است. این اشکال به مطالعه کتاب ایضاح فضل بن شاذان تایید می شود که وی حشویه و تمام گروههای غیر امامی را مورد نقد و انتقاد قرار داده است و در کتب شیعی نامی از عباس بن فضل بن شاذان به عنوان مؤلف یا راوی حدیث دیده نشده است.

اساتید و مشایخ فضل بن شاذان

از ویژگیهای این مرد بزرگ، استادان زبردست و دانشمند وی هستند که در تعلیم و تربیت او سهم به سزایی داشته اند، فضل می گفت: هشام بن حکم مدافع اسلام و ولایت از دنیا رفت و یونس بن عبدالرحمان جانشین او شد که با براهین محکم خود شبهات مخالفان دین را درهم کوبیده پاسخ می داد، پس از او تنها جانشینش سکاک عهده دار این خدمت شد و او نیز دار فانی را وداع گفت و من با پنجاه سال سابقه شاگردی در محضر چنین بزرگانی در پست ایشان به انجام وظیفه مشغولم.

وی حدیث را از ابوثابت، حماد بن عیسی، صفوان بن یحیی، عبد الله جبلة، عبدالله بن الولید العدنی، محمد بن ابی عمیر، محمد بن سنان، محمد بن یحیی، یونس بن عبد الرحمان روایت می کند. روایاتش در کتب اربعه به 775 روایت بالغ شده است.

بيش از 180 اثر به ‌‌او منسوب است ازآن جمله: 1- اثبات‌‌الرجعه 2- اربع مسائل في‌‌الامامه 3- الاستطاعه 4- الاعراض والجواهر 5- الايضاح في‌‌الرد علي سائرالفرق 6- الحجّه في‌‌ابطاءالقائم 7- حدوث‌‌العالم 8- الرد علي باطنيه والقرامطه 9- كتاب‌‌المتعتين(متعه‌‌الحج و متعه‌‌النساء) 10- مسائل‌‌البلدان 11- التوحيد 12- مخته‌‌الاسلام 13- الايمان 14- الرّد علي بن كرام و .../س